رکوع

پس از عرضه‏ي يک دوره معارف و درخواست ضرور‏ترين نيازها در پيشگاه لايزال، به خضوع مي‏پردازيم و به حالت رکوع که به فرموده‏ي امام صادق عليه‏السلام تجسم ادب خاص بنده در برابر پروردگار است، قرار مي‏گيريم و او را مي‏ستاييم. او منزه است از هر چيز، و از اين که نيازي به نماز و خضوع ما داشته باشد و ما اين ادب را به نشان شايستگي رب به جا مي‏آوريم، نه نياز او. اولياء الله، در حالت رکوع و سجده، لذتي از ياد و ذکر خدا را احساس مي‏کردند که نمي‏توانستند به زودي آن را ترک کنند. «ابان بن تغلب» از شاگردان امام صادق، مي‏گويد: خدمت حضرتش شرفياب شدم، که در حال نماز بودند. تعداد اذکار امام در رکوع و سجود، بالغ بر شصت بار بود! [1] .

رکوع، از ارکان نماز است، که کم يا زياد کردن آن، به هر شکل موجب بطلان نماز مي‏شود. [2]  رعايت نکردن طمأنينه و تماميت رکوع موجب خروج از دين خواهد بود. [3] .

[1] وسائل الشيعه، ج 4، ص 927.

[2] البته اگر در نماز جماعت، مأموم زودتر از امام جماعت، سر از رکوع بردارد، بايد به رکوع بازگردد و از امام تبعيت کند و زيادي رکن در اينجا اشکالي ندارد؛ ر. ک: توضيح المسائل.

[3] فروع کافي، ج 1، ص 74.

سجده

عالي‏ترين درجه‏ي عبوديت و نزديک‏ترين حالت عبد به خداي سبحان، حالت سجده است. طبق نص قرآن کريم، تمام ذرات وجود، هر کدام به نوعي خدا را سجده مي‏کنند: «الم تر ان الله يسجد له من في السموات و من في الارض و الشمس و القمر و النجوم و الجبال و الشجر و الدواب و...» [1] .

اهل باطل نيز در برابر بت‏ها و پيشگاه شاهان به نشان احترام سجده مي‏کردند. سجده، عرصه‏ي مجدد تقديس و تنزيه خداي سبحان و زمينه‏اي مناسب براي نجوا و گفت و گو با خدا است. در اهميت و فضيلت سجده و طولاني کردن آن، رواياتي فراوان رسيده است، که به نقل برخي از آن‏ها مي‏پردازيم: 

1. راه رسيدن به بهشت: مردي خدمت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم رسيد، حضرت از او پرسيدند: چه مي‏خواهي؟، در جواب گفت: بهشت!، حضرت پس از تأملي کوتاه، فرمودند: «يا عبدالله اعنا بطول السجود؛ [2]  اي بنده‏ي خدا! ياري ده ما را [در راه رسيدن به اين خواسته] از طريق سجده‏هاي طولاني.» 

2. نزديک‏ترين حالت به خدا: امام صادق عليه‏السلام فرمود: «اقرب ما يکون العبد الي الله و هو ساجد؛ [3]  نزديک‏ترين حالت بنده به خدا، حالت سجده است.» 

3. آمرزش گناهان: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: 

«من سجد حط بها خطيئته و رفع له بها درجة» يعني: «هر کس سجده را انجام دهد يک گناهش بخشيده، و يک درجه بر درجات او افزوده مي‏گردد.» 

4. شيوه‏ي اولياي الهي: امام صادق عليه‏السلام به يکي از ياران خود فرمود: 

«يا ابامحمد عليک بطول السجود فان ذلک من سنن الاولين؛ [4]  سفارش مي‏کنم تو را به سجده طولاني؛ چرا که اين شيوه‏ي پيشينيان است.» 

خداوند متعال در قرآن پس از ذکر نام گروه زيادي از پيامبران همچون: زکريا، يحيي، عيسي، موسي، ابراهيم، اسماعيل، ادريس، نوح و... مي‏فرمايد: «و ممن هدينا و اجتبينا اذا تتلي عليهم آيات الرحمن خروا سجدا و بکيا؛ [5]  و از آنان که ما هدايت کرديم و برگزيديم، کساني هستند که وقتي آيات قرآني بر آنان تلاوت مي‏شود، به سجده مي‏افتند و مي‏گريند.» 

5. مؤثرترين عامل طهارت قلب: مرحوم ميرزا جواد ملکي تبريزي رحمة الله عليه مي‏فرمود: مؤثرترين عامل اصلاح قلب، مداومت بر سجده‏ي طولاني است، اگر چه در هر شبانه روز، يک بار اتفاق افتد و در آن اين ذکر را بگويد: «لا اله الا انت سبحانک اني کنت من الظالمين» [6] .

6. مايه‏ي افتخار خداي لايزال: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم به يکي از يارانش به نام «اسامه» توصيه فرمودند: «بر تو باد به سجده کردن... چرا که هيچ بنده‏اي براي خدا سجده نمي‏کند، مگر آن که خداوند متعال، حسنه‏اي برايش ثبت، و گناهي از او محو مي‏کند. و مقام او را يک درجه ترفيع مي‏دهد و نزد ملايک به او مباهات مي‏کند که به رغم تمام جاذبه‏هاي باطل در پيشگاه عظمت خدا، کرنش مي‏کند.» [7] .

7. اعتراف کنايه‏وار به حيات اخروي: از اميرمؤمنان عليه‏السلام پرسيدند: سجده چيست؟ فرمود: يعني: خدايا! تو مرا از خاک آفريدي، ديگر بار، مرا به خاک باز مي‏گرداني و در قيامت مرا از خاک بيرون خواهي آورد. [8] .

8. نشانه تقوا: سجده‏ي طولاني، نشان متقين را بر تارک انسان، نقش و وي را سزاوار ستايش حق مي‏کند. قرآن کريم مي‏فرمايد: 

«الذين يبيتون لربهم سجدا و قياما؛ [9] .

بندگان خداي رحمان، شب را با سجده و نماز به روز مي‏رسانند.»

در آيتي ديگر در بيان ستودگان از پيروان اديان آسماني مي‏فرمايد: «يتلون آيات الله آناء الليل و هم يسجدون؛ [10]  آيات الهي را در طول شب قرائت مي‏کنند؛ در حالي که سجده مي‏روند.» 

در آيه‏ي ديگر، سجده را از ويژگي‏هاي رسول خدا و يارانش مي‏داند و مي‏فرمايد: «نشان سجده بر چهره‏ي آنان نقش بسته است.» [11] .

 9. مباهات زمين: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم به «اباذر» فرمود: «زميني که مؤمني بر آن قدم نهد و در برابر عظمت حق چهره بر آن سايد، بر زمين‏هاي اطراف، افتخار و مباهات مي‏کند.» [12] .

10. راهي براي رسيدن به خواسته‏ها: امام صادق عليه‏السلام هر گاه حاجتي داشت، سر به سجده مي‏گذاشت و هفت بار عرضه مي‏داشت: «يا ارحم الراحمين»! و پس از آن، حاجت خود را از خداوند مسألت مي‏کرد و مي‏فرمود: هر کس هفت بار اين ذکر را بگويد، خداوند در جواب او مي‏فرمايد: آري، من «ارحم الراحمينم» حاجت خود را بخواه! [13] .

[1] حج / 18.

[2] فروع کافي، ج 1، ص 73.

[3] وسائل الشيعه، ج 4، ص 980.

[4] همان / ص 981.

[5] مريم / 58.

[6] اسرار الصلوه / 270.

[7] جامع احاديث شيعه، ج 5، ص 26.

[8] بحارالانوار، ج 85، ص 139.

[9] فرقان / 64.

[10] آل عمران / 113.

[11] فتح / 29.

[12] جامع احاديث شيعه، ج 5، ص 237.

[13] همان، ص 479.

سجده‏ي شکر

غير از سجده‏هايي که در نماز واجب و مستحب به جا مي‏آوريم سجده‏هاي خضوع و شکر، توصيه گرديده است. زيرا آن حالت، تقرب به خدا، و فرار و فرياد شيطان را سبب مي‏شود و برترين هيأت خضوع و تعبد را ارائه مي‏دهد. در روايتي از حضرت مهدي - عجل الله تعالي فرجه الشريف - چنين مي‏خوانيم: 

«سجدة الشکر من الزم السنن و اوجبها: [1] .

سجده‏ي شکر از ضروري‏ترين سنت‏ها است.» 

امام صادق عليه‏السلام فرمود: «هر وقت به ياد نعمتي از نعمت‏هاي پروردگار افتادي و در جايي بودي که ديگري تو را نمي‏ديد، صورت خود را به زمين بچسبان و اگر در حضور ديگران بودي، کمي به نشانه‏ي تواضع در برابر نعمت خدا، خم شو! [2]  در روايت ديگري چنين آمده است: اگر [انسان هنگام يادآوري نعمت] جاي مناسبي براي سجده پيدا نمي‏کند، صورت بر کف دست بگذارد و سپاس خداوند به جاي آرد. [3] .

پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله سوار بر مرکب از مسيري عبور مي‏کردند. ناگاه ياران متوجه شدند حضرتش ناقه را متوقف کرده، پياده شدند و پنج سجده به جاي آوردند. ياران پرسيدند: رمز اين عمل چيست؟ حضرت فرمودند: جبرئيل بر من نازل شد و پنج بشارت به من داد، در برابر هر يک، سجده‏ي شکري به جاي آوردم. [4] . آري، روحيه‏ي سپاس‏گزاري در پيشگاه خدا، فضيلتي است در خور تحسين که زيادت نعمت را در پي دارد. 

[1] همان، ص 453.

[2] وافي، ج 8، ص 825.

[3] محجه البيضاء، ج 1، ص 346.

[4] همان.

قنوت

قنوت، به معاني مختلفي از جمله: دعا، اطاعت، سکون، خودداري از سخن، قيام، خشوع، عبادت و نماز آمده است. در نماز، قنوت به مفهوم دعا و درخواستي است که با هيأتي خاص در رکعت دوم نماز بعد از قرائت و قبل از رکوع انجام مي‏شود. برخي از فقيهان قائلند: خواندن هر دعايي، به هر زباني در قنوت جائز است، بنابراين: نمازگزار مي‏تواند قنوت را با زبان فارسي بخواند. 

پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: «هر کس قنوتي طولاني‏تر داشته باشد، آسايش بيشتري روز قيامت نصيبش مي‏شود [1]  و بهترين نماز، آن است که قنوتي نيکوتر داشته باشد.» [2]  امام رضا عليه‏السلام در نامه‏اي به مأمون يادآور شدند که قنوت از سنت‏هاي لازم در هر نماز است. [3] .

[1] بحارالانوار، ج 85، ص 199.

[2] خصال، ج 2، ص 103.

[3] عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 123.

تشهد

تشهد، شهادتي است دوباره به يکتايي خدا و پيامبري رسول، و پيک رحمت و هديه‏اي است به هادي امت و واسطه‏ي رحمت و خاندان با کرامت او، که در ميان و پايان هر نماز تکرار مي‏گردد:

«اشهد ان لا اله الا الله، وحده لا شريک له، و اشهد ان محمدا عبده و رسوله، اللهم صل علي محمد و آل محمد» 

چگونگي صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم، در روايات گوناگون بيان شده است. صحيح بخاري، از کتب مهم اهل سنت، در باب کيفيت صلوات بر پيامبر، اين روايت را نقل کرده است: از رسول خدا پرسيدند: چگونه صلوات بفرستيم؟ فرمود: بگوييد: «اللهم صل علي محمد و علي آل محمد...» [1] .

شافعي، از بزرگان اهل سنت، در ضمن اشعاري مي‏گويد: «اي خاندان پيامبر! محبت شما به حکم قرآن بر ما واجب است. در عظمت مقام و بلندي منزلت‏تان، همين بس که هر کس در نماز بر شما درود نفرستد، نمازش باطل است.» [2] .

در رکعت آخر هر نماز نيز، پس از تشهد، بر پيامبر خدا، بندگان صالح او و حاضران در نماز و جماعت درود مي‏فرستيم و نماز را به پايان مي‏بريم. 

[1] صحيح بخاري، باب الصلاه علي النبي.

[2] مسند احمد حنبل، ج 6، ص 323.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :