بسم الله الرحمن الرحیم

منبع: آينه ‏ها در کوير

تهیه کننده: مرکز تخصصی نماز

نقش نماز در اصلاحات اجتماعي

- مهرچهره دهقاني

نماز يکي از آموزه‏هايي است که شرع مقدس، به‏عنوان فروع دين به ما معرفي و ما را به خواندن آن مقيد کرده است. اما سؤال اساسي اين جاست که آيا نماز مي‏تواند در اصلاحات اجتماعي نقش داشته باشد؟

اين سؤالي است که اثر ارسالي خانم دهقاني به دنبال پاسخ آن مي‏گردد.

کتاب «نقش نماز در اصلاحات اجتماعي» تشکيل شده از يک پيشگفتار و دو بخش است. در بخش اول، مفاهيم و کليات که مربوط به اصلاحات در مفاهيم قرآن، اصلاحات در کلام معصومين‏ عليهم السلام و هم چنين اصلاحات در کلام مقام معظم رهبري است، بررسي مي‏شود.

بخش دوم و پاياني که مفصل‏تر از بخش اول تهيه شده است: «نقش نماز در اصلاحات اجتماعي» نام دارد.

بخش دوم داراي عنوان‏هايي چون «نقش نماز در اصلاح فرد» «نقش نماز در مبارزه با فقر»، «نقش نماز در مبارزه با فساد» است.

بخش‏هايي از اين نوشته را درباره ي «تأثير نماز در اصلاح فرد، فقر و فساد» باهم مي‏خوانيم:

تأثير نماز در اصلاح فرد

1. قال رسول‏اللّه‏ صلي الله عليه و آله و سلم «مثل الصلوة الخمس کمثل نهر جار عذب علي باب احدکم يغتسل فيه کل يوم خمس مرات فما يبقي ذلک من‏ الدنس.»

نمازهاي پنجگانه به نهر جاري گوارايي مي‏مانند که بر در خانه‏هايتان روان است و هر روز پنج بار خود را در زلال آن شست‏وشو مي‏دهيد و ديگر هيچ پليدي‏اي باقي نمي‏ماند.[1].

آب مايه ي پاکي و طهارت است و چه زيبا حضرت رسول‏ صلي الله عليه و آله و سلم نماز را به آب تشبيه کرده‏اند؛ آن هم نه آب راکد، بلکه به نهر جاري، و از اين تمثيل مي‏توان به نکته‏هايي دست يافت.

اول: آن که نماز هم طاهر است و هم پاک‏کننده. درست مانند آب که هم خود پاک است و هم موجب پاکي و طهارت مي‏شود. يعني اگر فردي دچار هر گونه گناه و ناپاکي باشد، اين نماز است که موجب پاک کردن اين آلودگي مي‏شود و فرد مصلح با پناه بردن به اين دژ محکم، مي‏تواند خود را از آلودگي نجات بخشد و در اجتماع منشأ «اصلاحات» شود.

دوم: آن که اين آب بر در خانه‏هاست، يعني رفتن به سوي آب و شست‏ و شوي در آن، نياز به طي مسافت ندارد و هزينه ي خاصي نمي‏طلبد و هر گاه نياز شد در دسترس است، نه مانند وسايل ديگر که دسترسي به آن‏ها يا نيازمند مال است و يا آبرو.

سوم: آن که آب مايه حيات است و همان گونه که جسم ما به واسطه ي آب، زنده و سالم است و حيات تمامي موجودات به آب است، حيات روح نيز به واسطه ي نماز است.

چهارم: اين که اين شست ‏و شو بايد در دفعات مکرر و پيوسته انجام شود. اگر انسان مرتب خود را بشويد،: چرک و کثافت روي هم انباشته نمي‏شود و طهارت و تميزي راحت‏تر به دست مي‏آيد. پس اگر هر روز و روزي پنج بار در درگاه خداوند نماز بخواند، گناهان کوچک و کدورت‏هاي قلبي‏اش برطرف مي‏شود و پاک مي‏گردد.

پنجم: آن که يکي از خاصيت‏هاي آب جاري اين است که اگر به سر راه خود، گل و لاي ببيند با خود مي‏برد و اين در حالي است که آب راکد گل و لاي و لجن‏ها را تبديل به مردابي بدبو مي‏کند. نماز نيز به آب جاري تشبيه شده، چرا که چون نهر جاري هر چه آلودگي در وجود انسان است با خود مي‏برد و روح انسان را تصفيه مي‏کند.

2. قال علي‏ عليه السلام «الصلوة حصن من سطوات الشيطان.»

نماز قلعه و دژ محکمي است که نمازگزار را از حملات شيطان نگاه مي‏دارد.»[2]

حصن در لغت به معناي قلعه است و خاصيت قلعه اين است که ديوارهاي بلند و محکمي دارد که بر روي آن ديوارهاي بلند، نگهبانان، نگهباني مي‏دهند. کار اين ديده‏بانان اين است که مراقب باشند و هر دشمني که از دور ديدند خبر دهند تا قبل از ورود، افراد قلعه آن‏ها را نابود کنند و به دفاع از خود بپردازند. در اين حديث، نماز به دژ و قلعه تشبيه شده است؛ دژي که به دليل محکم بودن نمي‏گذارد شيطان- که همان لشکر دشمن است- وارد قلعه شود. کسي که به واسطه ي نماز خود را در پناه خدا قرار داده و بارها مي‏گويد: اياک نعبد و اياک نستعين اهدنا الصراط المستقيم.

بي‏شک در برابر حملات شيطان مقاوم است.

3.  قال رسول‏اللّه‏ صلي الله عليه و آله و سلم «من لم تنهي صلاته عن ‏الفحشاء و المنکر لم تزده من‏ اللّه الا بعداً.»

هر کس که نمازش او را از فحشا و منکر باز ندارد، هيچ بهره‏اي از نماز جز دوري از خدا حاصل نکرده است.[3].

با توجه به اين کلام نوراني درمي‏يابيم که نماز حقيقي انسان را از زشتي‏ها دور مي‏دارد و در سير انسان به سوي کمال مؤثر است و اين آن چيزي است که مصلح بدان احتياج دارد.

4.  قالت فاطمة الزهرا(س): [جعل ‏اللّه] الصّلاة تنزيهاً لکم عن ‏الکبر.»

خداوند نماز را براي دوري شما از کبر و خودپسندي مقرر فرمود.[4] .

 کبر يکي از گناهاني است که از اصول کفر شمرده شده و اولين بار شيطان آن را انجام داد. آورده‏اند که اصول کفر سه چيز است: کبر و حسد و حرص. يعني آن چه باعث کافر شدن به خداي متعال مي‏شود اين سه گناه است. هر کس داراي اين صفت زشت باشد از درگاه الهي مطرود مي‏شود، مانند شيطان که عبادات شش هزار ساله ي او فقط به خاطر کبر و سرانجام سرپيچي از دستورات خداوند از بين رفت و مورد لعن خداوند قرار گرفت.

حال اگر کسي بخواهد از اين بيماري نجات يابد، راه آن خواندن نماز است، چرا که در نماز، به ‏خصوص در سجده، انسان شريف‏ترين عضو خود، يعني پيشاني را بر خاک مي‏سايد و ابراز تذلل و بندگي مي‏کند و در اين حديث، حضرت فاطمه (س) فلسفه ي نماز را همين امر مهم مي داند.

منظور از «اصلاحات اجتماعي» بهبود بخشيدن به «کجروي‏هاي اجتماعي» است و نماز مي‏تواند نقش مهمي در اين زمينه داشته باشد.

به ‏عنوان نمونه، درباره ي نماز جماعت و نماز جمعه تحقيقاتي صورت گرفته که خلاصه ي آن چنين است:

«اصولاً نماز جماعت تأثير درماني مهمي دارد، زيرا رفت و آمد فرد به مسجد براي اداي نماز جماعت به او فرصت مي‏دهد که همسايگان و بسياري ديگر از افراد ساکن محله ي خود را بشناسد و همين آشنايي موجب همکاري او با ديگران و ايجاد روابط سالم اجتماعي و برقراري دوستي و مودت با مردم مي‏شود.

البته اين گونه روابط اجتماعي دوستانه و مودت‏آميز با ديگران، نه تنها به رشد شخصيت و رشد فرد کمک مي‏کند، بلکه نياز تعلق او را به گروه و پذيرش او را از سوي گروه، تأمين و اشباع مي‏کند. اين خود عامل پيشگيري از اضطرابي مي‏شود که برخي مردم در اثر احساس تنهايي و انزوا و تعلق نداشتن به گروه و يا احساس خسته نشدن از سوي گروه، از آن رنج مي‏برند.

هم چنين نماز جمعه نقش درماني مهمي ايفا مي‏کند، زيرا نمازگزاران جمعه به خطبه‏هاي نماز گوش فرا مي‏دهند که امام جمعه در جريان آن معمولاً برخي از مشکلات اجتماعي و حياتي را که مردم درگير آن‏ها هستند، مطرح مي‏کند و به تشريح علل پيدايش و راه درمان آن مي‏پردازد.

نماز جمعه، آثار پيشگيرانه و درماني دارد. اثر پيشگيرانه ي نماز جمعه به اين صورت است که به فرد شرکت‏کننده کمک مي‏کند تا به انواع معلومات ديني و ارشادهاي عملي دست يابد. اما تأثير درماني آن، مربوط مي‏شود به تأثيري که خطبه‏ها در بالا بردن سطح بينش فرد دارد و نيز تقويت اراده‏اش در برابر سختي‏ها و غلبه بر آن‏ها.

برخي افراد پس از نماز، درباره ي مشکلات خود با امام به مذاکره مي‏نشينند و با راهنمايي‏هاي او از اضطراب خود مي‏کاهند. به طور کلي نماز جماعت و به ويژه نماز جمعه، به همان اندازه در تکوين و استحکام ‏شخصيت افراد و درمان آن ‏مؤثراست که ‏روان ‏درماني گروهي.

در اين جا نکته‏اي قابل توجه است و آن اين که روان‏درماني، معمولاً پس از بروز بيماري رواني، انجام مي‏شود. اما نماز و به ويژه نماز جمعه از دچار شدن فرد به بيماري رواني پيشگيري مي‏کند.

[1] عزيزي / جامع آيات و احاديث موضوعي نماز / ص 73.

[2] ري‏ شهري. ميزان‏الحکمه / ج  / 7 ص 3092.

[3] عزيزي / جامع آيات و احاديث موضوعي نماز / ص 81.

[4] همان / ص 81.

نقش نماز در مبارزه با فقر

رهبر معظم انقلاب يکي از اولويت‏هاي اصلاحات را مبارزه با فقر ذکر کرده‏اند. ايشان مي‏فرمايند: «با فقر بايد مبارزه شود؛ هم با فقر شخصي افراد و هم با کمبود ناشي از درآمد. انساني که امکان زندگي در حد نياز و ضروري را ندارد، همان چيزي است که از قول پيامبر نقل شده است که کاد الفقر ان يکون کفراً! فقر، انسان را به فساد، به خيانت و به بسياري از راه‏ها مي‏کشاند. البته انسان‏هاي مؤمن، هميشه مقاومت مي‏کنند و اين مجوزي نيست براي اين که افراد بخواهند به اين بهانه از مسير صحيح، منحرف بشوند. اما فقر اين خطر را دارد.»[1]

شايد در نگاه اول نتوان رابطه‏اي بين خواندن نماز و مبارزه با فقر برقرار کرد و اين سؤال مطرح شود که چگونه خواندن نماز در اصلاح فقر در جامعه مي‏تواند مؤثر باشد و يا شايد بعضي اشکال کنند که چگونه ‏بدون‏ تلاش و کار و با خواندن نماز مي‏توان منشأ اصلاحات شد؟

براي پاسخ به اين سؤالات ذکر مقدمه‏اي لازم و ضروري است:

اين عالم قوانيني دارد که در قرآن از آن‏ها به سنت‏هاي الهي تعبير شده است. اين سنت‏ها غيرقابل تغييرند. اين قوانين که خداوند خود ضامن اجراي آن‏هاست، در جهان هستي حاکم است و هر کس که اين قوانين را رعايت کند به نتيجه ي مطلوب مي‏رسد. حال گاهي اين قوانين مادي هستند و توسط اسباب مادي مي‏توان به نتيجه ي آن‏ها دست پيدا کرد و گاه معنوي و ماوراي مادي هستند و توسط اسباب غير مادي مي‏توان به آن دست پيدا کرد.

بنابراين گاه توسط اسباب ظاهري و مادي مشکل انسان برطرف مي‏شود، گاه هم با قوانين ماوراي مادي گشايش در کار انسان حاصل مي‏شود و اين مسأله در بارگاه خداوند عزّ و جلّ که همه ي اسباب، اثر خود را از او مي‏گيرند و مسبب‏ الاسباب است، امري عادي است. پس اگر در روايات آمده است که نماز موجب توسعه در رزق مي‏شود، نبايد سطحي انديشيد و خرده گرفت، چرا که اراده ي خداوند بر اين تعلق گرفته که اين اثر را در نماز قرار دهد.

البته نبايد اين نکته را از نظر دور داشت که محتواي نماز به گونه‏اي است که شخصيت انسان را مي‏سازد و موجب مي‏شود انسان قانع بوده و در زندگي اسرافکار نباشد، لذا دچار فقر نيز نشود، چرا که قناعت خود گنجي است که پايان نمي‏پذيرد و اين‏ها همه در پرتو ايمان به خداي يگانه و برقراري ارتباط با او در هنگام نماز براي انسان نمازگزار حاصل مي‏شود.

از طرفي خداوند در جاهاي مختلف، نماز و زکات را در کنار هم قرار داده است.

فأقيموالصّلوة و أتوا الزّکاة و اعتصموا باللّه هو موليکم.

پس نماز بگذاريد و زکات بدهيد و به خدا توسل جوييد، که او است مولاي شما.

اين آيه بيانگر ارتباط تنگاتنگ نماز و زکات است، يعني هر کس که جزء نمازگزاران است، مي‏داند که بايد اهل زکات و انفاق باشد و همين روحيه در جامعه ي اسلامي موجب از بين رفتن فقر مي‏شود.

[1] اصول و مباني اصلاحات / ص 58.

روزي با برکت يکي از هفت خصلت نماز

حضرت محمد صلي الله عليه و آله و سلم در ضمن حديثي، هفت خصلت نماز را بيان مي‏دارد. يکي از اين خصلت‏ها، چنين معرفي مي‏شود:

«الصّلاة من شرايع الدين و فيها مرضاة الرّب- عزّ و جلّ- و هي للمصلي... برکة في الرزق و راحة للبدن»

نماز از سنت‏هاي دين و مايه ي خشنودي پروردگار است و روزي با برکت و راحتي بدن را براي نمازگزاران در بر دارد.[1]

راوي مي‏گويد: خدمت امام صادق‏ عليه السلام بودم که يکي از اصحاب عرضه داشت: «يابن رسول‏اللّه! فدايت شوم، مردي فقيرم.»

امام فرمود: «روزهاي چهارشنبه و پنج‏شنبه و جمعه را روزه بگير و ظهر روز جمعه به پشت‏بام يا بياباني که کسي تو را نبيند برو و پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم را زيارت کن و رو به قبله بنشين و دست راست را روي  چپ بگذار و بگو: «خداوندا! اميدم تويي تو، و اميد به غير تو به نوميدي بدل مي‏شود و آرزومندي به غير تو به نتيجه و مقصود نرسد. من جز تو تکيه‏گاهي ندارم. در کارم فرج و گشايشي قرار ده و مرا از جايي که گمان ندارم و گمان دارم روزي ده. بعد بر زمين سجده کن و بگو: اي فريادرس! از فضل خويش برايم ممري از روزي قرار بده و آفتاب روز شنبه بر تو طلوع نکند، مگر با روزي تازه.»

نبي اکرم‏ صلي الله عليه و آله و سلم، چون بر اهلش مشکلي پيش مي‏آمد، مي‏فرمود: «اي اهل من! نماز بخوانيد، نماز بخوانيد.»[2]

[1] عزيزي / جامع آيات و احاديث موضوعي نماز / ص 76.

[2] عزيزي / هزار و يک داستان درباره ي نماز و نمازگزار / ص 416.

نقش نماز در دفع فقر و ازدياد روزي

قال ‏الصادق‏ عليه السلام «صلوة الليل تجلب الرزق»

نماز شب روزي را جلب مي‏کند (گسترش مي‏دهد)[1]

مردي نزد امام صادق‏ عليه السلام آمد و نياز خود را باز گفت و در بيان خواسته‏اش، زياده‏روي کرد تا بدان جا که نزديک بود از گرسنگي سخن بگويد.

امام صادق‏ عليه السلام به او فرمود: «تو، نماز شب به جاي مي‏آوري؟»

مرد گفت: «بله.»

امام صادق‏ عليه السلام رو به سوي اصحاب کرد و فرمود: «آن کس که گمان برد نماز شب به جا مي‏آورد و روز گرسنه است، به خطا رفته، زيرا خداوند تبارک و تعالي، نماز شب را پشتوانه‏اي براي رزق روزانه قرار داد.»

آري کسي که در دل شب با خداي خود نجوا دارد و او را تنها اميد خويش مي‏داند، هيچ‏گاه از درگاه خداوند نااميد نمي‏شود و خداوند او را در ميان مردم خوار و ذليل نمي‏کند.[2] .

  [1] عزيزي / آثار و فضائل نماز شب / ص 65.

[2] عزيزي / هزار و يک داستان درباره ي نماز / ص 417.

نقش نماز در اصلاح اجتماعي

مقام معظم رهبري درباره ي مبارزه ي با فساد مي‏فرمايند: «فساد يعني فساد اخلاقي، فساد کاري، عدم احساس وجدان در تقديم خدمات عمومي، عدم احساس مسؤوليت در مواجهه با افکار عمومي و با ذهن‏هاي مردم. اين‏ها شاخه‏ها و شعبه‏هاي فساد است. مسؤولان، فرزانگان، دلسوزان و کساني که با افکار عمومي مواجه هستند، نبايد بگذارند که دست‏هاي بدخواه بيايد و ميکروب‏هاي اختلاف را به فضاي ذهني تزريق کند؛ چه فايده‏اي براي مردم دارد؟! چه کمکي به مردم است که شعارهاي اختلاف‏آميز و شعارهاي تفرقه‏انگيز در ميان مردم رواج پيدا کند؟! نياز واقعي مردم چيز ديگري است.»[1] .

بي‏شک نماز انسان را از فساد باز مي‏دارد و مي‏تواند نقش کليدي در اصلاحات اجتماعي در زمينه فساد، داشته باشد. کساني که دچار فساد اخلاقي و ديني شده‏اند با اين وسيله ي مهم مي‏توانند اصلاح شوند و در نتيجه جامعه‏اي که با نماز عجين شده باشد فساد کم‏تري در آن جامعه ديده مي‏شود و اين برمي‏گردد به محتواي نماز که هر کس به فراخور حال خود از آن استفاده مي‏کند و هر چه به عمق و محتواي آن نزديک شود،اثرات عام‏تري در زندگي‏اش به جا مي‏گذارد.

افرادي که در جامعه زندگي مي‏کنند سه دسته‏اند: دسته اول کساني هستند که به جهت ضعف ايمان دچار انحراف و فساد و گناه و کجروي شده‏اند. دسته ي دوم کساني هستند که به انحراف کشيده نشده: اما در معرض خطر قرار دارند و دسته ي سوم مؤمنان واقعي‏اند که به نفس مطمئنه رسيده و يقين پيدا کرده‏اند و جالب اين است که نماز براي هر سه دسته فايده دارد.

افرادي که گنهکار هستند و دچار انحرافات شده‏اند مي‏توانند با تمسک به نماز گذشته را جبران کنند و از گناه پاک شوند. روايات زيادي در اين زمينه وجود دارد که به ذکر دو نمونه قناعت مي‏کنيم.

قال رسول‏اللّه‏ صلي الله عليه و آله و سلم «الصلوة کفّارة الخطايا ثم قرأ اِنّ‏ الحسنات يذهبن السيئات»

نماز کفاره ي گناهان است. سپس آن حضرت اين آيه را خواند که: «حسنات سيئات را از بين مي‏برد.»[2] .

و در جاي ديگر مي‏فرمايند: «انّ المسلم اذا توضأ و صلي الخمس تحاتت خطاياه کما تحاتت الورق»

 همانا مسلمان، هنگامي که وضو مي‏گيرد و نماز پنجگانه را مي‏خواند گناهانش مي‏ريزد، مثل اين که برگ از شاخه ي درخت مي‏ريزد.[3] .

اين دو روايت بشارتي از طرف خداوند براي کساني است که دامن به گناه آلوده داشته و در منجلاب فساد غرق شده‏اند. البته تذکر اين نکته ضروري است که منظور، نماز با توجه و مقبول است نه نمازي که انسان را از زشتي باز نمي‏دارد.

امام صادق‏ عليه السلام فرمودند: «من احبّ ان يعلم أقبلت صلاته امْ لم تقبل فلينظر هل منعته صلاته عن ‏الفحشاء و المنکر فبقدر ما منعته قبلت منه.»

هر کس دوست دارد بداند نمازش قبول شده يا نه، ببيند که آيا نمازش او را از گناه بازداشته يا نه؟ پس به هر قدر که نمازش او را از گناه بازداشته، به همان اندازه نمازش قبول شده است.»[4] .

در مجمع‏البيان به سند خود از حارث بن علي بن ابي‏طالب‏ عليه السلام آورد که فرمود: «در مسجد خدمت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بوديم و منتظر بوديم تا وقت نماز شود. مردي برخاست و عرض کرد: يا رسول‏اللّه من مرتکب گناهي شده‏ام. رسول خدا از وي روي برگردانيد (و به نماز ايستاد). دوباره پس از آن که رسول خدا نماز را به پايان رسانيد، برخاست و همان حرف را تکرار کرد. حضرت فرمود: آيا با ما نماز نخواندي و براي آن به نيکي طهارت نگرفتي؟ گفت: چرا. فرمود: 

 همان کفّاره گناه توست.»[5]

امام صادق‏ عليه السلام مي‏فرمايد: «صلاة المؤمن بالليل تذهب بما عمل من ذنب بالنهار.»

نماز شب، گناهاني را که مؤمن در روز مرتکب شده از بين مي‏برد.[6] .

و اما گروه دوم يعني کساني که در معرض انحراف هستند، اما هنوز به فساد کشيده نشده‏اند. خداوند در آيه‏اي معروف از قرآن نماز را باعث آلوده نشدن به فحشا و منکر ذکر مي‏کند. يعني در اين جا نماز، حکم پيشگيري را دارد، در حالي که براي گروه قبل، حکم درمان را داشت.

خداوند کريم در قرآن مجيد، مي‏فرمايد:

«و اقم الصّلوة ان الصّلوة تنهي عن ‏الفحشاء و المنکر و لذکراللّه اکبر.»

نماز را برپا دار، زيرا نماز انسان را از کارهاي زشت و ناپسند باز مي‏دارد و ياد خدا بسيار بزرگ‏تر است.[7] .

قال الرضا عليه السلام: «... و يکون في ذکره لربه و قيامه بين يديه زاجراً له من المعاصي مانعاً من انواع الفساد.»

انسان در حال نماز، در پيشگاه خدا و در ياد خدا است و همين حالت او را از گناهان بازمي‏دارد و از انواع تباهي‏ها جلوگيري مي‏کند.»[8] .

آري نماز اين ‏چنين انساني را از ورود به منجلاب فساد بازمي‏دارد.

 [1] اصول و مباني اصلاحات / ص 59.

[2] عزيزي / جامع آيات و احاديث موضوعي نماز / ص 84.

[3] بحار / ج 82 / ص 235.

[4] همان / ص 198.

[5] عزيزي / هزار و يک داستان درباره ي نماز و نمازگزار / ص 110.

[6] ري ‏شهري / ميزان‏ الحکمه / ج 7 / ص 3154.

[7] عنکبوت / 170.

[8] بحارالانوار / ج 82 / ص 261.

نماز شب و پيشگيري از نزديکي به گناه

در حديثي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم مي‏فرمايد:

«فانَّ صلاةالليل منهاة عن الاثم.» 

نماز شب انسان را از گناه بازمي‏دارد.[1] .

بعضي به نماز يوميه اکتفا مي‏کنند و مي‏گويند: «همين نماز ما را بيمه مي‏کند. لازم نيست نماز شب بخوانيم»

در حديثي امام باقر عليه السلام مي‏فرمايد: «انما جعلت النافلة ليتم بها ما افسده من الفريضة.»

همانا نافله را به اين خاطر قرار دادند که جبران فساد نمازهاي واجب را کند.[2] .

و اما گروه سوم که مؤمنان حقيقي هستند. «نماز» براي آنان مايه ي عروج است و حکم تقويت را دارد. خداوند متعال در وصف ايشان مي‏فرمايد:

«انما المؤمنون الذين اذا ذکر اللّه و جلت‏ قلوبهم و اذا تليت عليهم آياته زادتهم ‏ايماناً و علي ربهم يتوکلون، الذين يقيمون ‏الصلوة و مما رزقناهم ينفقون.اولئک هم‏المؤمنون ‏حقا لهم ‏درجات‏ عند ربهم ‏و مغفرة و رزق کريم.

مؤمنان کساني هستند که هر گاه خدا نزد آن‏ها ياد شود، دل‏هاي آن‏ها مي‏ترسد و هر گاه آيات خدا بر آن‏ها تلاوت شود، ايمانشان بيش‏تر مي‏گردد و بر پروردگار خود توکل مي‏کنند. آنان که نماز را برپا مي‏دارند و از آن چه به آن‏ها ياد داده‏ايم انفاق مي‏کنند، مؤمنان حقيقي آن‏ها هستند. براي آنان درجات (فوق‏العاده‏اي) نزد پروردگارشان است. براي آن‏ها آمرزش و روزي بي‏نقص و عيب است.[3] .

قال علي‏ عليه السلام: «الصّلوة قربان کلّ تقي.»

نماز خواندن وسيله ي نزديکي به خدا است، براي هر شخص پرهيزکار.»[4]

نماز براي مؤمنان واقعي و پرهيزکاران مايه ي تقرب و نزديکي به پروردگار عالم است و اين است بهترين فايده.

در احوال حجت‏الاسلام شفتي آورده‏اند: اين سيد بزرگوار پيوسته مراقب باري تعالي بود و چيزي او را از حالت حضور و مراقبت بازنمي‏داشت. گوشه‏هاي چشم او از کثرت گريه کردن در مقام تهجد مجروح شده بود.

يکي از نزديکانش مي‏گويد: «با آن مرحوم به يکي از روستاها رفتيم. شب را در راه گذرانديم. سيد به من فرمود: نمي‏خوابي؟ من رفتم که بخوابم، چون سيد گمان ‏کرد که‏ من‏خوابيده‏ام، برخاست و مشغول ‏نماز شد. به خدا قسم ديدم بندهاي دوش و اعضايش‏ مکرر مي‏لرزيد، به ‏طوري‏ که ‏کلمات ‏نماز را از شدت‏ حرکت ‏فک‏ها و 

اعضا، مکرر انجام مي‏داد تا صحيح ادا کند.

مي‏گويند که از شدت حضور قلبي که در پيشگاه خداوند داشت، بندهاي دوشش مي‏لرزيد و به محض اين که مجلس از مردم خلوت مي‏شد، اشکش جاري مي‏گشت.[5] .

اين نمونه از هزاران نمونه، شخصيت‏هاي وارسته در طول تاريخ است که بيان کرديم. با اين وجود آيا ديگر شکي مي‏ماند بر اين که نماز در اصلاح فرد و جامعه اثر دارد؟!

و اما فساد، مظاهر و مصاديقي دارد. به طور مثال مي‏توان به دزدي، تجاوز به عنف، روابط نامشروع، رعايت نکردن موازين اسلامي در جامعه و شرابخواري اشاره کرد. آيا نماز خواندن مي‏تواند در اصلاح يک جامعه ي اسلامي که در معرض فساد قرار گرفته مؤثر باشد؟ اين سؤالي است که بايد به آن پاسخ داده شود.

شايد احاديث، به طور مستقل و جداجدا، درباره ي هر کدام از اين مصاديق، نکته‏هايي بيان کرده باشند، اما با اندک توجه و تحليلي مناسب مي‏توان پي برد که نماز تأثير به سزايي در از بين بردن اين مظاهر فساد دارد.

[1] عزيزي / آثار و فضائل نماز شب / ص 56.

[2] همان.

[3] انفال / 2 تا 4.

[4] ري‏ شهري / ميزان ‏الحکمه / ج 7 ص 3094.

[5] تنکابني / قصص العلما / ص 123.

نقش نماز  در سالم‏سازي  روابط اجتماعي

يکي از مظاهر فساد که امروزه در جامعه ي اسلامي ديده مي‏شود و هر چه مي‏گذرد قبح آن بين جوانان کم‏تر شده و آن را امري عادي مي‏دانند، روابط دختران و پسران جوان است که از ارتباط هاي تلفني شروع مي‏شود و تا مفاسد بزرگ‏تر ادامه مي‏يابد. اين ارتباط ها بعضاً با يک نگاه آغاز شده و با بي‏آبرويي خانواده‏ها، به‏خصوص خانواده ي دختر، به پاياني دردناک منجر مي‏شود.

نماز اين هديه ي الهي که ستون دين معرفي شده است، اگر به طريق صحيح تبيين شود، مي‏تواند جوانان ما را از غرق شدن در منجلاب اين‏گونه فسادها رهايي بخشد.

آداب، احکام، شرايط و وقت نماز چه واجب و چه مستحب، همه و همه در اين ميان نقش دارند. در اين باره مي‏توان به استفتايي که از امام شده است اشاره کرد.

سؤال: مي‏گويند مگر خداوند به زن‏ها نامحرم است که زن در اتاق در بسته و تاريک هم نماز بخواند، بايد خود را بپوشاند.

جواب: اولاً فلسفه همه احکام الهي براي ما روشن نيست. ثانياً، شايد حکمت دستور الهي آن باشد که اين بهترين حالتِ او نزد خداوند متعال است و با حجابي که بهترين وضع زن در نزد خداوند است، در حضور او به عبادت بپردازد، و يا اين که خود «بهترين تمرين براي حجاب» به شمار مي‏رود. بانويي که پنج نوبت در شبانه‏روز، در آن جا که نامحرمي نيست، اين چنين خود را بپوشاند، بي‏گمان در برابر نامحرم خود را بهتر خواهد پوشاند.[1] .

همان گونه که بيان شد، يک حکم ظاهري نماز مي‏تواند چنين اثر تربيتي داشته باشد. يعني يک دختر جوان که نماز مي‏خواند، دست کم روزي پنج بار حجاب کاملي نزد خدا دارد و اين براي او تکرار و تمرين و تذکر است، اما يک فرد بي‏حجابِ بي‏نماز، حتي يک بار هم حجاب را رعايت نمي‏کند تا براي او تمريني شود. مضاف بر اين که وقتي انسان با حالت طهارت و پوشش، نزد خداوند حاضر مي‏شود، خود از داشتن ‏چنين ‏پوششي ‏لذت‏ مي‏برد و از نظر رواني‏ به ‏آرامش‏ مي‏رسد.

در مورد محتواي نماز نيز نماز به گونه‏اي است که اگر کسي با آداب و توجه آن را بخواند، هر چند که توجه کامل نيز نباشد، لذتي از ارتباط با خدا مي‏برد و او را از بسياري لذت‏هاي حرام دور مي‏دارد. کسي که با خدا صحبت کند، در مقابل او کرنش کند و او را به يکتايي بپرستد، اولاً بيني شيطان را به خاک مي‏مالد و ثانياً ديگر خود را محتاج صداي نامحرم نمي‏بيند. هم‏چنان اگر پسري در گاه نماز خواندن به خدا پناه ببرد و ارتباط خود را با خداي متعال محکم کند، خداوند نيز او را در حفظ پاکدامني ياري مي‏دهد.

بنابراين نيت نماز و ميزان توجه به آن امري مهم و حياتي است. امام ‏رضا عليه السلام در ضمن حديثي طولاني، علت خواندن نماز را بيان مي‏دارد. ايشان در قسمتي از اين حديث مي‏فرمايد: «و ان يکون ذاکراً غير ناسٍ و لا بَطَر، و يکون خاشعاً متذللاً راغباً طالباً للزّيادة في الدّين و الدّنيا.»

[نماز] موجب ياد خدا و دوري از غفلت و سرکشي، و باعث خشوع، فروتني و اشتياق، و خواهان طلب افزايش معنوي و مادي است.[2] .

روزي پنج بار در برابر خدا اظهار بندگي کردن مانع انجام بسياري از گناهان مي‏شود.

[1] وحيدي / احکام بانوان / ص 18.

[2] بحارالانوار / ج 82 / ص 261.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :