مسجد

بررسي لغوي واژه مسجد

مسجد در لغت به پيشاني شخص که اثر سجده بر آن بماند گفته مي شود. مسجد يعني سجده گاه و اين نامي است براي محل عبادت، خواه در آن محل سجده شود يا نشود.[1] .

در تفسير الميزان در توضيح کلمه مسجد آمده است: «مسجد، اسم مکاني است که سجده در آن انجام مي شود و اگر اعضاي سجده (پيشاني و دوکف دست و دو سرزانو و نوک شست پاها) را مسجد مي نامند، براي اين است که اينها نيز به نوعي با سجده ارتباط دارند»[2] .

صاحب جواهر نيز مي نويسد:

«مسجد جايي است که براي اقامه نماز براي همه مسلمانان وقف شده است. پس اگر براي برخي از مسلمانان اختصاص داشته باشد، مسجد نخواهد بود».[3] .

[1] دهخدا، علي اکبر؛ لغت نامه دهخدا، ج 12، واژه مسجد.

[2] طباطبايي، محمدحسين، تفسيرالميزان، ج 9، ص 267، ترجمه ي موسوي همداني، سيد محمدباقر.

[3] نجفي، محمدحسن؛ جواهرالکلام، ج 14، ص 69.

جايگاه مسجد در ميان مسلمانان

مسجد، مهم ترين پايگاه عبادي مسلمانان است و علاوه بر اين که محلي براي عبادت است از جايگاه بسيار مهم و مقدسي نير برخوردار است. پس از گذشت چهارده قرن از عمر اسلام، باز مسجد هم چنان يک سنگر بسيار حساس و مهم به شمار مي آيد.

«مسجد عهده دار نقش هاي مهمي در عرصه هاي عبادي، تربيتي، فرهنگي، سياسي و نظامي است».[1] .

بعد از انقلاب اسلامي، مسجد براي جوانان به يک کانون فرهنگي تبديل شد و حتي در زمان جنگ عراق عليه ايران و دفاع مقدس، جوانان از راه جذب شدن به پايگاه هاي بسيج که زير نظر مسجد مشغول به فعاليت فرهنگي و تربيتي و پشتيباني جنگ بود به جبهه اعزام مي شدند.

علاوه بر اين، امروز مسجد يک جبهه فرهنگي است و توجه مسلمانان را بيش تر از قبل به خود جلب کرده و در دل دشمنان اسلام خوف انداخته است.

امروز، مساجد از حالت رکودي که در آن چند نفر سالمند نماز برپا مي کردند درآمده و به کانون هاي فعاليت تبديل شده است.

در حال حاضر، مساجد يک دوره فعال را طي مي نمايند و نياز به برنامه ريزي دقيق دارند. وقتي ما مي خواهيم جوانان، اهل مسجد و نماز خوان باشند، نياز است از دوران کودکي در اين زمينه براي آن ها سرمايه گذاري شود و در دوران نوجواني و جواني، نتيجه آن گرفته شود.

گرچه خانواده ها از جايگاه مهم و بسيار مؤثري در تربيت و ترغيب جوانان به نماز برخوردارند اما عوامل ديگري نيز هستند که در جايگاه خود بي تأثير نيستند.

يکي از عوامل مؤثر در گرايش جوانان به نماز، مسجد است. علاوه بر محيط جغرافيايي و فيزيکي مسجد و فضاي آن، نظافت و تميزي مسجد، عوامل انساني و کارگزاران مسجد مانند امام جماعت و... نيز در گرايش جوانان به نماز نقش دارند.

 [1] نوبهار، رحيم؛ مسجد نمونه، ص 10.

نقش امام جماعت در مساجد

امام جماعت در زمينه هاي مختلف عبادي، فرهنگي، سياسي به عنوان يک راه نما و هدايت گر نسل نوجوان و جوان و نيز به عنوان يکي از عوامل مهم اقبال به مسجد، نقش حساسي دارد.

او مي تواند يک نقش اساسي و کارآمد داشته باشد؛ چون بدون وجود او، مأمومين به فيض نماز جماعت نايل نمي شوند. بنابراين او مي تواند با ارشادات و راه نمايي هاي خود نقش مؤثري داشته باشد.

از نظر ديني و فرهنگي نيز تنها عالم دين شناس و متعهد خواهد توانست مسجد را به کانون گرم مباحث علمي و ديني تبديل کند. مسجد در بعد اجتماعي و سياسي نيازمند امام جماعت دانشمندي است تا در سايه آگاهي از مباني ديني و برخورداري از هوش و انديشه سياسي، روشنگر افکار ديگران باشد و خطرها و آفت هايي که بالقوه يا بالفعل مسلمانان را تهديد مي کند بازگو نمايد.

روحانيت به عنوان پرچمدار اسلام و مبلّغ و ترويج کننده احکام آن، همواره نقش به سزايي در گرايش و جذب همه اقشار جامعه و مخصوصاً نوجوانان و جوانان به نماز و دين داشته و اين نقش در ابعاد ديگر نيز بسيار مؤثر بوده است. تأثير روحانيت هم از بعد علمي و هم از بعد عملي به عنوان يک الگوي شايسته مطرح است. از جهت تأثير با وعظ و نصيحت و گفت وگو و بيان احکام نيز اين نقش براي روحاني مسجد مهم به شمار مي آيد.

يکي از روش هاي بسيار مطلوب که در جلب توجه نوجوانان و ايجاد نگرش مثبت نسبت به مساجد بسيار مؤثر است دعوت دانش آموزان مدارس مختلف به همراه معلمان آن ها در مناسبت هاي خاص جهت صرف نهار و اقامه نماز توسط امام جماعت مسجد مي باشد.[1] .

امام صادق(ع) وقتي مبلغان دين و شاگردان خويش را به تبليغ مي فرستاد مي فرمود: «نوجوانان را دريابيد! که آنان به هر خير و صلاحي پيشتازند».[2] .

دليل اين توجه و سفارش هم، تمايل جوانان به کارهاي نيک است که ضرورت توجه بيش تر در برنامه هاي فرهنگي و تربيتي نوجوانان و جوانان را دو چندان مي کند. پس اگر امامان مساجد و روحانيون هنگام تبليغ به نوجوانان و جوانان توجه خاص بنمايند، مي توانند در آن ها گرايش به نماز ايجاد کنند.[3] .

[1] افروز، غلامعلي؛ روش هاي پرورش احساس مذهبي نماز در کودکان و نوجوانان، ص 39.

[2] مجموعه روايت جوان، به نقل از کتاب الحديث، ج 1، ص 369.

[3] مجموعه روايت جوان، به نقل از کتاب الحديث، ج 1، ص 100.

مسئوليت خطير امام جماعت

امام جماعت از جايگاه ويژه اي برخودار است و در منابع ديني از او در بعضي موارد به عنوان هدايتگر جامعه نام برده شده است. مي فرمايند: «اَلصَّلَوةُ جَماعَةُ وَلوْ عَلَي رَأْس زَجٍ؛ نماز جماعت برگزار مي شود هر چند بر نوک نيزه باشد.[1] » پس از ابتدا در ميان مسلمانان، مسئله جماعت و امام آن مطرح بوده است.

پيش نمازي و امامت جماعت در فريضه نماز، نقش رهبريت و هدايت را براي فرد به همراه دارد؛ البته به صورت بالقوه مي شود که گاهي اين رهبريت عنوان حق به خود گيرد و گاهي عنوان باطل. در آيه ي قرآن آمده 

است: «يَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ اُناسٍ بِاِمامِهِم؛ روزي که هر مردمي را با امام و پيشوايشان مي خوانيم.»[2] .

در تفسير آيه ي فوق چنين برداشت مي شود که در روز قيامت، هر امتي با پيامبرانشان خوانده مي شوند و نامه اعمالشان به آن ها داده مي شود.

در روايتي از امام علي(ع) نيز نقل شده است «امامان دو گونه اند: امام و رهبر هدايت و ارشاد و امام و پيشواي ضلالت و گمراهي»[3] .

رسالت امام جماعت بسيار مهم است؛ چون هدايت بخش مهمي از جامعه برعهده اوست. او در واقع جانشين پيامبر شده و مردم به او اقتدا مي نمايند؛ پس اگر درست و به جا عمل نمايد، جامعه از عذاب الهي در امان خواهد بود و مشمول الطاف الهي قرار خواهد گرفت و اگر از عهده مسئوليت بر نيامد، آن جامعه به سمت تباهي و گمراهي خواهد رفت[4] .

روشن است که مسوليت گمراهي يا سعادت جامعه نيز بر عهده امام جماعت و ساير امامان جماعت خواهد بود که نقش رهبري جامعه را بر عهده داشته اند.

[1] مجلسي، محمدباقر؛ بحارالانوار، ج 8، ص 55.

[2] سوره ي اسراء، آيه ي 71، ترجمه ي آيت الله مکارم شيرازي.

[3] طبرسي، مجمع البيان، ج 3، ص 430.

[4] مجلسي، محمدباقر؛ بحارالانوار، ج 2، ص 16.

رسالت ويژه امام جماعت

يکي از عوامل اصلي براي هدايت جامعه، امامت در نماز است؛ چون انسان در همه ابعاد زندگي، تحت هدايت و رهبري است.

هر انساني اگر تحت مديريت و رهبري انسان کامل و پيشواي عادل قرار نگيرد، به طور قطع تحت رهبري پيشواي جور و ستم قرار خواهد گرفت و اگر به دنبال پيامبران و پيشوايان بر حق نباشد، حتماً پيرو شيطان 

خواهد بود. چنان که قبلاً اشاره شد، پيش نمازي و امامت در نماز، نوعي رهبري و پيشوايي است و هر پيش نماز و امام جماعتي در حد خود بايد واجد کمالات، خصال و روحيات و عمل کردهاي پسنديده باشد. راز اين مطلب نيز آن است که اسلام، خواهان پياده شدن مجموعه ارزش هاي انساني در ابعاد مختلف زندگاني انسان است.

پس امام جماعت بايد خود يک انسان اسوه و نمونه و براي مأمومين و پيروانش سرمشق علمي و عملي باشد؛ هر چند محيط رهبري او مانند مسجد، کوچک باشد.

رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) در حيات خود همواره در همه نمازها، امام و پيش نماز بوده و کارهاي چشم گير و جالب توجهي نيز انجام مي داد.

ايشان خود بنيان گذار مسجد و نماز بود و در مديريت مسجد و تشکيل نماز جماعت نيز نقشي اساسي داشت. در مجموع، يک امام جماعت بايد داراي ويژگي هاي ذيل باشد:

1. مديريت مسجد: امام جماعت بايد کنترل نمازهاي جماعت، رعايت نظم و ترتيب ظاهري و انضباط معنوي را بر عهده داشته باشد. او زماني موفق است که تمام برنامه هاي مسجد را کنترل کند.

2. خودسازي: ويژگي بارز يک امام جماعت، خودسازي و پرداختن به تعليم و تربيت خويش است، چون او هدايتگر است. کسي که خود را گم کرده نمي تواند راهبر ديگران باشد. امام علي(ع) مي فرمايد: «کسي که خود را رهبر مردم قرار داد، بيش از آن که به تعليم ديگران بپردازد بايد خود را بسازد و بيش از آن که به گفتار تربيت کند، با کردار تعليم دهد».[1] .

3. علم و آگاهي: پيش نماز بايد داراي آگاهي، درايت و دانش لازم روز باشد؛ چون از موارد خودسازي يک امام جماعت، عالم بودن اوست که بدون آن، خود گمراه است و نمي تواند هدايت گر باشد. امام علي(ع) در مورد عالم مي فرمايد:

«درباره چيزي که علم و شناخت نداريد صحبت نکنيد».[2] .

[1] دشتي، محمد؛ ترجمه ي نهج البلاغه، ص 638.

[2] دشتي، محمد؛ ترجمه ي نهج البلاغه، ص 148، خطبه 87.

مسجد، کانون تربيت و آموزش نوجوانان و جوانان

همراه بردن کودکان به مسجد، موجب علاقه مند شدن آنان به نماز و ساير فعاليت هاي عبادي مي شود. مسجد، کانون تربيت است و حضور در آن خود مقدمه اي براي تأثير پذيري از آن است.

سنّت پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) و ائمه و پيشوايان معصوم(ع) نيز چنين بوده است.

براين اساس بايد از حضور بچه ها در مسجد استقبال کنيم و با برخورد مناسب، آن ها را به دوام اين آمدن مشتاق سازيم.

جابر از امام باقر(ع) در مورد کودکان، هنگامي که براي نماز واجب در صف نماز جماعت شرکت مي کنند، سوال کرد. امام(ع) فرمود: «آنان را از صفوف نماز جماعت خارج نکنيد بلکه آن ها را در ميان بزرگسالان پراکنده سازيد».[1]  گفت وگو و برخورد محبت آميز با کودکان و نوجوانان در مسجد از سوي ائمه(ع) و پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) نشانگر آن است که ايشان توجه خاص به حضور کودکان و نوجوانان در مسجد داشته اند.

امروز نيز درصورتي که اداره کننده مسجد و روحاني و امام جماعت، برنامه هاي مناسب و سازنده اي داشته باشند، مي توانند نقش مفيدي در جذب و هدايت کودکان و نوجوانان داشته باشند.

  [1] کليني، کافي، ج 3، و طوسي، تهذيب الاحکام، ج 2، ص 380.

جذابيت فضاي فيزيکي مساجد

برخي عوامل جذب در مسجد چنين است:

1. وضعيت ظاهري مسجد يکي از عوامل بسيار تأثيرگذار در جذب نوجوانان و جوانان به مسجد است. هرچه مسجد از نظر ظاهري تميز، مرتب، ساده و با صفا باشد و در آن رعايت معماري سنتي و نقش و نگارهاي زيبا و مذهبي بيش تر باشد، جذب به آن نيز بيش تر خواهد بود.

2. موقعيت جغرافيايي مسجد عامل مهم ديگر در جذب نوجوانان و جوانان به مسجد است. اگر مسجد نزديک محل سکونت باشد، فرد راحت به آن دسترسي پيدا مي کند و اگر دور دست باشد يا در محل مناسبي واقع نشده باشد، در جذب جوانان محل اختلال ايجاد خواهد شد.

براي بنيان گذاران مسجد، بايد هميشه اين نکته مورد توجه باشد که در ساختن مسجد، محل مناسبي را در اختيار گيرند تا رفت وآمد به آن براي همگان ميسر و سهل باشد.

3. فعاليت هاي جنبي مسجد نيز مي تواند در گرايش نوجوانان و جوانان به آن مؤثر باشد. فعاليت هايي مثل داشتن کتاب خانه، کانون فرهنگي، پايگاه مقاومت و حتي هيأت امناء و...

پاکيزگي و مساجد

مسجد به عنوان يک سنگر دفاع از حريم دين مقدس اسلام، خود بايد نمونه اي از به کارگيري عملي آموزش هاي اسلامي باشد. پاکيزگي فضاي اين سنگر و سنگربانان آن يک ضرورت است. در طول تاريخ اسلام، مسجد تجلي گاه هنر معماري و شاه کارهاي ماندني هنرمندان اسلامي بوده و نظافت اين فضاي هنري بر رونق آن مي افزوده است.

سنگر خداپرستان (نمازگزاران) بايد پاکيزه باشد تا نمازگزاران به پاکيزگي جسم و روح نيز متوجه شوند. مسجد بايد براي نوجوانان و جوانان جذابيت آفرين باشد و آنان را به سوي هدايت بکشاند؛ چون ذات نوجوان و جوان، پاکيزگي را دوست دارد.

اسلام نيز راجع به پاکيزگي و نظافت مساجد سفارش زيادي نموده است. رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) مي فرمايد: هر کس مسجدي را خاکروبي کند، خداوند پاداش آزاد کردن بنده اي را برايش مي نويسد و اگر از اين مسجد به اندازه ي خاشاکي که در چشم مي رود غبار برگيرد، خداوند دو برابر آن، رحمت خويش را به او عطا مي فرمايد.

هنگام رفتن به مسجد بايد تميز بود و زينت هاي خود را همراه داشت. در قرآن کريم سفارش شده است: «يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ»؛ اي فرزندان آدم! زينت خود را هنگام رفتن به مسجد با خود برداريد».[1] .

مرحوم علامه طباطبايي در ذيل آيه ي شريفه مي فرمايد: «مراد از همراه داشتن زينت در تمام مساجد، اين است که انسان به هنگام حضور در مسجد، زينت هاي نيکو و پسنديده را به همراه داشته باشد و البته اين کار براي نماز... جنبه ياد خدا دارد... پس فرمان خداوند به «زينت کردن» در هنگام ورود به مساجد، در حقيقت به معناي مطلوب بودن زينت براي نماز و ديگر عبادات مشابه است و شامل زينت کردن در اعياد و جماعات و نمازهاي يوميه و ساير عبادات نيز مي شود».[2] .

در اين مورد برخي صاحب نظران مثل آقاي قرائتي تاکيد دارند که در مورد لباس، بهتر است انسان لباس تميز و سفيد و معطر را براي نماز انتخاب کند، چرا که به ديدار خدا مي رود. شرط ادب در چنين ديداري استفاده از بهترين لباس هاست.[3] .

از سوي ديگر از نظر متون اسلامي ظاهر انسان دلالت بر باطن مي کند و بين ظاهر و باطن، رابطه اي محکم برقرار است.

کسي که از جهت ظاهري، خوب خود را آماده کرده است، قطعاً در باطن نيز آمادگي خواهد داشت. 

از سوي ديگر تميز بودن و همراه داشتن زينت در هنگام رفتن به مسجد، کودکان و نوجوانان را نيز مورد تأثير قرار مي دهد و در آن ها رغبت آمدن به مسجد را زياد مي کند.

[1] سوره ي اعراف، آيه ي 31، ترجمه آيت الله مکارم شيرازي.

[2] طباطبائي، محمّد حسين؛ تفسير الميزان، ترجمه ي موسوي، محمدباقر؛ ج 8، ص 99.

[3] قرائتي، محسن؛ آشنايي با نماز براي نوجوانان، ص 31.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :