نقش علما و فرهيختگان

در سيره ي عملي رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) و ائمه معصومين(ع) و فرهيختگان دين، توجه ويژه اي به نوجوانان و جوانان شده است و برخورد صحيح با آنان به طور خاص سفارش شده است. در سيره ي اين بزرگواران، فراهم سازي و ايجاد زمينه علاقه مندي به دين و گرايش به نماز و معنويات، از وظايف عالمان و فرهيختگان بوده و مورد سفارش و توجه بوده است.

رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) در روايتي مي فرمايد:

«اُوصيکُمْ بالشُّبَان خَيْراً فَاِنَّهُمْ أَرُّق اَفئَدَةً اِنَ اللهَ بَعْثَني بَشيراً وَ نَذيراً فَحَالَفَني الشُّبَّان وَ خَالَفَني الشُّيُوخُ ثُمَّ قَرَأَ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الاَمَدُ فَقَسْت قُلُوبُهُمْ»؛ «شما را به نيکي به نوجوانان و جوانان سفارش مي کنم، زيرا آن ها دلي نرمتر (پذيراتر) دارند. خداوند مرا به پيامبري برانگيخت تا مردم را به رحمت الهي بشارت دهم و از عذابش بترسانم. جوانان سخنانم را پذيرفتند ولي پيران سرباز زدند.»[1] .

از بررسي اين حديث، نکات چندي قابل دريافت است:

- رقّت قلب جوانان و نرمي قلوب آنان در پذيرش قول حق 

- خيرخواهي نسبت به جوانان در رفتار با آنان 

- گرايش جوانان به کارهاي نيک 

- تمايل زياد جوانان به پذيرش آموزه هاي ديني 

- ضرورت اهتمام به تربيت ديني جوانان 

- مسئوليت همه در مقابل جوانان[2] .

پس اين روش برخورد با نوجوانان و جوانان آن هم از رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) به عنوان سيره ي عملي - مي تواند راه گشاي بزرگان و عالمان باشد و وظيفه آن ها را به آن ها گوشزد نمايد. بسياري از انسان هاي ناآگاه تصور مي کنند نوجوانان و جوانان، نادان و جاهلند و چيزي از خوبي ها و بدي ها نمي دانند و تصور آنان بر اين است که آن ها کم تجربه و ناپخته اند و به قول معروف هنوز دهانشان بوي شير مي دهد. اين افراد براي جوانان ارزش قائل نمي شوند و به آن ها بها نمي دهند که اين عمل آنان، عکس کردار رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) و اهل بيت(ع) است و نتيجه معکوس نيز خواهد شد.

[1] شباب قريش، ص 1، به نقل از مجموعه روايات جوان.

[2] شباب قريش، ص 1، به نقل از مجموعه روايات جوان، ص 101-100.

نقش عالمان در هدايت نوجوانان و جوانان

وقتي فرزندان در دوران کودکي به درستي تربيت و هدايت شده باشند، در نوجواني و جواني نيز مي توانند با راه نمايي عالمان و فرهيختگان به سوي کاميابي هدايت شوند. امام صادق(ع) مي فرمايد: «در روز قيامت وقتي عابد و عالم به درگاه خداوند شرف ياب مي شوند، آن هنگام عابد را به سمت بهشت راه نمايي مي نمايند، اما به عالم گفته مي شود شما بايست؛ به حسب نقشي که در هدايت آنان داشته اي آن ها را شفاعت نما.»[1] .

پس عالمان از جايگاه خاصي در هدايت جامعه برخوردارند. اگر عالمان صالح باشند جامعه سالم به بار مي آيد و اگر صالح نباشند، جامعه فاسد مي شود. عالمان در جامعه از اعتبار بسيار بالايي برخوردارند. 

 پيروزي انقلاب اسلامي در ايران نيز مديون نقش بسيار مدبرانه عالمان ديني به رهبري حضرت امام خميني(ره) بود. با رهنمودهاي ايشان و هدايت جوانان بود که انقلاب پيروز شد و مردم با از خودگذشتگي، جان خود را فداي اسلام عزيز مي نمودند.

در صدر اسلام نيز چنين بود و رسول خدا وقتي مردم را به اسلام دعوت نمود، بيش تر جوانان بودند که به خواست و دعوت او لبيک گفتند و او را ياري رساندند.

وقتي عالمان به عنوان جانشين رسول خدا و ائمه(ع) در جامعه شناخته مي شوند، بايد به سيره آنان نيز عمل نمايند. رسول اکرم (صلي الله عليه وآله وسلم): مي فرمايد: «اِذا ظَهَرَتْ البِدْعَ في اُمَّتي فَلْيُظْهِرْالعالِمُ عِلْمَهُ فَمَنْ لَمْ يَفْعَلْ فَعَلَيْهِ لَعْنَةُالله»؛ «يعني وقتي بدعت ها بر امت من پيدا شد، بايد عالم علم خود را ظاهر کند و حق را بگويد و کسي که چنين نکرد بر او لعنت خدا باد.[2] »

پس جايگاه و مسئوليت عالم ديني و تکليف او در جامعه، بسيار بالاست براين اساس بايد يک سري مشخصات را نيز داشته باشد؛ مثل 

1. حسن خلق 

2. عفت نفس و علو همت 

3. تأدب به موازين اخلاقي و قيام به وظايف ديني 

4. شهامت در اظهار حق.

عالماني که به اين صفات آراسته باشند، عالمان واقعي و هدايت گر جامعه اند.

 [1] مجلسي، محمدباقر؛ بحارالانوار، ج 1، ص 74.

[2] زين العابدين، منيةالمريد في آداب المفيد والمستفيد، ص 65.

اهميت و نقش عالمان ديني

نقش روحانيت به دلايل عديده از نقش ديگر گروه ها از اولياء و مربيان بيش تر است و تأثير و نفوذشان در جوانان و نوجوانان بيش تر از نفوذ والدين مي باشد. عموماً فرزندان، والدين را قديمي مي دانند و خود را به خاطر تحصيلات جديد، از والدين فهميده تر مي دانند و در نتيجه يک نوع گريز و دوري از والدين در آنان به چشم مي خورد.

از جهت ديگر، والدين امروز گرفتار نابساماني هاي زيادي هستند و فرصت و توان کافي و لازم براي رسيدگي به فرزندان خود را ندارند و مسئوليت تربيت را به عهده مدارس قرار مي دهند.

در کنار مدارس، گزينه ديگري به نام عالمان ديني هستند که عموماً افرادي آگاه و موقع شناس اند و به پاکي و تقوا شناخته شده و به امور جامعه آگاه اند آن ها بي خبر از رخداهاي روزگار نيستند و آلودگي و فساد اخلاقي نيز در آن ها نيست؛ بي آلايشي در وجود آنان بيش تر است و از موضوعاتي سخن به ميان مي آورند که با فطرت پاک نوجوان و جوانان سازگاري بيش تري دارد. پس مي توانند هادي و راه نماي خوبي براي جوانان باشند.

دامنه مسئوليت روحانيت

در توضيحاتي که ارائه شد، در مورد نقش به سزايي که روحانيت در جامعه دارند، سخن رفت ديني هستند، لذا وظائف و مسئوليت سنگيني برعهده دارند.

عالمان دين وظيفه دارند راه نماي جوانان در سازگاري آن ها با محيط، خوشبين کردن آن ها به زندگي حال و آينده و جهت دادن آن ها به سوي والدين باشند. آن ها بايد محرم راز جوانان باشند و مشکلاتشان را شناسايي نموده و به حل آن اقدام نمايند.

اين مسئوليت، هنگامي سنگين تر مي شود که در عصر ما مسايل زياد و فساد دامنه داري از راه تبليغات غلبه يافته است.

بنابراين عالمان و مبلغان دين وظيفه دارند در دنيايي ناسازگار، با اطمينان به خدا و با برنامه اي خاص در راه تربيت جوان و ابلاغ کلمه حق به اين نسل بکوشند.

اقتدا به صالحان

مراد از اين بحث، پيروي کردن از عالمان و اقتدا نمودن به آنان و حتي الگوگيري از آنان در تعليم و تربيت اسلامي است. نقش الگو در تربيت در تمام مکاتب تربيتي پذيرفته شده است و گذشته از آن در امر خودسازي، عرصه اي وسيع را در سطح تعليم و تربيت از آن خود کرده است.

امام خميني(ره) به اهميت و نقش اسوه توجه خاص داشتند. ايشان در بيانات خود مکرر سيره پيامبر الهي و امامان برگزيده شيعه را بهترين و شايسته ترين الگوهاي زندگي فردي و اجتماعي معرفي مي کردند و بر لزوم پيروي از آنان پافشاري داشتند.

ازجمله، ايشان مي فرمايند: «سيره انبياء عظام و ائمه اطهار که سر آمد عارفان بالله و رستگاران از هر قيد و بند... کوشش ها کرده اند به ما درس ها مي دهند و اگر چشم بينا و گوش شنوا داشته باشيم، راه گشايمان خواهد بود».[1] .

ايشان در ميان الگوهاي شخصيتي، گذشته از پيامبران عظيم الشأن و ائمه معصومين (عليهم السلام)، در کلمات و نوشته هاي خويش از بسياري بزرگان نيز به عنوان الگو و اسوه نيک ياد مي کردند و هميشه همه را دعوت مي کردند تا با چشمي بينا و گوشي شنوا، قول، فعل و کردار عملي بزرگان و اوليا را الگوي خود قرار دهند. از مجموعه بيانات امام و نظريات او درباره اسوه و الگو مي توان چنين نتيجه گرفت که جوانان در اسوه سازي و در برخورد با کسي که اسوه اي در نزد اوست، بايد با بصيرت و انتخاب گري عمل نمايند و از غلبه احساس بپرهيزند.

[1] موسوي خميني، روح الله، صحيفه نور، ج 16، ص 192.

نقش مدارس

مدرسه، مهم ترين کانون تربيتي بعداز خانواده است. مدرسه به منزله پلي است که نوجوان را با جامعه مربوط مي کند و مي تواند از نوجوان، فردي مؤثر، فعال و مفيد به حال جامعه تربيت کند.

ما مرهون مدرسه و نظام تعليم و تربيت موفقي هستيم که توانسته است در امر پرورش نيروي انساني، به موقع و صحيح اقدام نمايد.[1] .

نقش تربيتي مدرسه را مي توان به عواملي متعدد در درون مدرسه مرتبط دانست که القاي ارزش هاي معنوي و رساندن پيام و بيان امور عبادي ازجمله نماز، مي تواند از زمره آن ها باشد.[2] .

[1] شرفي، محمدرضا؛ دنياي نوجواني، ص 343.

[2] فرهاديان، رضا؛ اجلاس سراسري نماز، سال 1377، ص 175.

برگزاري نماز جماعت در مدارس

با توجه به برگزاري اين فريضه الهي به جماعت در مدارس، به جاست والدين به فرزندان خود سفارش و توصيه نمايند که در اين برنامه مدرسه حتماً شرکت نمايند و شرکت در نماز جماعت مدارس، هم به لحاظ اداي تکليف الهي و هم به جهت فوايد بزرگ برگزاري آن و نتايج تربيتي در دانش آموزان داراي اهميت فراواني است.

وقتي زمينه اي براي نوجوانان و جوانان فراهم مي شود تا در يک فضاي معنوي در کنار هم سن و سالان و هم کلاسي هاي خود، مشغول خواندن نماز شوند، با آنان احساس دوستي بيش تري نيز خواهند کرد.

در اين مراسم، زمينه پيدا کردن دوستان خوب هم فراهم است و دوستي ها نيز تحکيم مي گردد. 

برخي برنامه هاي ديگر در مدارس مثل مسابقات و برنامه هاي گروهي ديگر نيز در موقع نماز برگزار مي شود که طرح آن در هنگام برگزاري نماز جماعت، باعث آشنائي دانش آموزان با آن ها مي شود.

نقش معلم

معلم در مدرسه از مهم ترين عوامل تربيتي به حساب مي آيد و به عنوان يک الگوي موثر و راه نماي مورد قبول در تربيت، نقش به سزايي برعهده دارد.

چون معلم در مقاطع و دوران هاي مختلف تحصيلي و با دوره هاي سني دانش آموزان و شرايط عديده تغيير مي کند، زمينه تأثير در تربيت نوجوانان و جوانان نيز فراهم مي شود و اين به دليل نزديکي شخصيت معلم و دانش آموز، اهميت ويژه اي دارد.

مسلم است که اخلاق مناسب، محبت معلم، مدبر بودن و منش او، اهل علم و عمل بودن او، منطقي بودن رفتارهاي او، ميزان دانش و معلومات او و تسلط او بر مطالب علمي، درک شرايط و روحيات دانش آموز و عفو بخشش و... مهم ترين صفات و ويژگي هايي هستند که در اين تربيت مفيد واقع مي شود و معلم با داشتن اين صفات، اثر بيش تري در تربيت دانش آموز خواهد داشت.

هم چنين رفتار معلم در رعايت مناسک ديني و عمل او به اعمال و فرايض، با توجه به نقش الگويي او اهميت زيادي در گرايش دانش آموزان به امور عبادي مثل نماز دارد.

نقش مربيان تربيتي در مدارس

مربيان تربيتي مدارس که بعد از انقلاب در مدارس جمهوري اسلامي جايگاهي مهم را به خود اختصاص دادند، نقش بسيار مهمي در تربيت برعهده دارند. بيش تر خانواده ها در گرفتاري هاي روزمره به قدري مشغول اند که اساساً در فکر مسايل روحي و اخلاقي و مذهبي فرزندان خويش نيستند. والدين نيز اصلاً از جريانات تربيتي اطلاع ندارند و بيش تر مسئوليت ها برعهده مربيان واگذار شده است.

براين اساس، اين امر مهم متوجه مربيان و دست اندرکاران تعليم و تربيت مدارس است و نيز ستادهاي تربيتي که عمدتاً به مسايل اخلاقي و تربيتي دانش آموزان توجه دارند.[1] .

پس مشخص مي شود که مربيان در تربيت نوجوانان و جوانان نقش به سزايي بر عهده دارند و نبايد فرصت را از دست بدهند؛ چون گاهي نقش مربي در تربيت دانش آموزان آن قدر است که کسي ديگر نمي تواند جايگزين او باشد.

در فرصتهايي نيز که براي مربيان و ستادهاي تربيتي فراهم مي شود، بايد به طرح مسايل ضروري اين دوره پرداخت و دانش آموزان نوجوان را با اهم وظايف وظايفشان آشنا نمود.[2] .

رسالت و مسئوليت خطير مربيان در مدارس عبارت است از برنامه ريزي دقيق و فراهم نمودن زمينه مناسب در آشنا نمودن دانش آموزان با مسايل ديني، نماز، قرآن و برنامه هاي فرهنگي و جذاب هنري، از قبيل سرود، نمايش، مسابقات هنري، برپايي نماز جماعت، اردوهاي درون شهري و برون شهري و بهره مندي از امکانات تربيتي.

اين مجموعه فعاليت در مدارس بستگي به ارتباطي دارد که مربيان با دانش آموزان برقرار مي کنند.

عمل آن ها نيز به عنوان جزيي از جريان تربيت و الگوي تربيتي، در نوجوانان و جوانان تأثير زيادي دارد و بايد با فعاليت و انجام فرايض و ساير امور عبادي، زمينه مناسب را براي تأثير گذاري بر دانش آموزان فراهم آورند.

[1] فرهاديان، رضا؛ اجلاس سراسري نماز، سال 1377، ص 235.

[2] فرهاديان، رضا؛ اجلاس سراسري نماز، سال 1377، ص 235.

رسانه هاي گروهي

امروزه يکي از مسايل بسيار مهم در جوامع، جريان رسانه اي است که اثر جهاني نيز دارد. رسانه به چند گروه تقسيم مي شود که عبارت اند از: تلويزيون و راديو، ماهواره، کتاب، مجلات و روزنامه، سينما، اينترنت. هر کدام از اين رسانه ها، به نحوي در جامعه تأثير دارند، اما از ميان آن ها، تلويزيون يک قدرت بي رقيب است.

علاوه بر نقش تعيين کننده تلويزيون به عنوان دانشگاه سراسري و ارايه دهنده الگوهاي متنوع فرهنگي و ايجاد کننده نگرش هاي تازه و انگيزه ها  و تمايلات جديد که مسلماً تأثير به سزايي در تکوين شخصيت کودکان، نوجوانان و جوانان دارد... و مابقي رسانه ها هر کدام اثر خاصي بر روند تکوين شخصيت کودکان، نوجوانان و جوانان بجا مي گذارند.[1] .

پس نقش رسانه هاي تصويري در تربيت بيش تر است و به همين دليل ما به وظايف صدا و سيما در اين زمينه اشاره مي کنيم.

[1] افروز، غلامعلي؛ روان شناسي تربيتي کاربردي، ص 151.

عوامل مؤثر در گرايش جوانان به نماز در رسانه ملي

بعد از خانواده، مدرسه و جامعه به عنوان عوامل تأثير گذار در تربيت ذکر شده اند. اما نبايد تصور شود که رسانه ملّي نقش کمتري از آن ها در امر تربيت دارند. حتي شايد بتوان گفت نقش آن بيش تر و پررنگ تر است!

پس عوامل مؤثر در گرايش جوان به نماز در رسانه ملي عبارت است از:

1. صدا و سيما به عنوان بازوي قدرتمند و به عنوان رسانه اي پر طرفدار مي تواند نقش بسيار سازنده اي در گرايش و آشنايي نوجوانان و جوانان با فضايل نماز داشته باشد. مسلماً ساختن برنامه هايي که مفاهيم نماز و تأثيرات آن بر زندگي انسان را نشان مي دهد، در اين زمينه بسيار مفيد و مثمر ثمر خواهد بود.

2. تهيه و پخش برنامه تلويزيوني از زندگاني پيامبران، ائمه اطهار و علماي بزرگ اسلام براي بينندگان جوان، به ايجاد زمينه هاي پذيرش مسايل مذهبي و مفاهيم ديني براي نوجوانان و جوانان منجر مي شود و صدا و سيما بايد به آن توجه داشته باشد.

3. اهميت دادن به مسايل مذهبي مثل قرائت قرآن در سريال ها و فيلم هاي تلويزيوني مسئله مهم ديگر است.

4. پخش اذان با صداي گيرا و جذاب در صدا و سيما، ساختن سرودهاي زيبا براي نماز و اذان و پخش آن ها لحظاتي قبل از اذان، در جذب نوجوانان و جوانان به دين مؤثر است.

5. برگزاري مسابقه ها و فراهم نمودن سرگرمي با موضوعات مذهبي مثل نماز با جوايز ارزنده و پخش آن ها هر هفته از صدا و سيما مي تواند فعاليت ديگري در اين زمينه باشد.

6. قطع برنامه هاي صدا و سيما موقع پخش اذان، فعاليت ديگري است که ممکن است در ياد آوري وقت نماز و گرايش به آن مهم باشد. حداقل بايد سعي شود برنامه هاي جذاب در اين موقع پخش نشود.

برخي صاحب نظران معتقدند امروزه، پس از گسترش اين ابزار، تلويزيون به صورت عضو بي بديل جامعه و حتي خانواده ها در آمده است. به طور طبيعي، چون اين وسيله همانند ديگر ابزارها و تکنيک ها از فرهنگ ماده گرا و نظام انسان مدار غرب بر آمده است، روح باطن و ماهيت آن را از نظام فرهنگي اش نمي توان جدا دانست، حتي اگر پيام ارسالي آن، پيام ارزشي باشد.

انديشمندان، جامعه شناسان و کارشناسان علوم ارتباطات درباره کارکرد اين وسيله ديدگاههاي متفاوتي دارند. لذا تعريف واحد براي آن وجود ندارد.[1] .

اما با وجود همه اين تفاوت ها در تعريف، نمي توان نقش مهم و مؤثر رسانه ها را در شکل دادن ابعاد تربيتي جامعه، به خصوص مسايل و امور مذهبي ناديده گرفت؛ زيرا اثر آن بسيار زياد و فراگير است.

[1] طهماسبي، مهدي؛ چگونگي انتقال مفاهيم ديني به جوانان، ص 68.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :