نماز واژه ای فارسی به معنای کرنش کردن و به خاک افتادن است. این واژه به عنوان معادل واژه عربی صلات بکار می رود که در اصل به معنای نیایش و دعاست. اما در اصطلاح شرعی، صلات نوعی اعمال عبادی همراه با رکوع و سجود به صورت ویژه و با ارکان و اذکار مخصوص است.1

نماز نمادی از بندگی، اطاعت و بیانگر فرمان برداری، کرنش، تعظیم، سرفرود آوری برای تعظیم و عبادت مخصوص مسلمانان است.2

حقیقت نماز این است که انسان در همه احوال به یاد و ذکر خداوند باشد. حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى‏ وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتين.3

 چرا که ذکرالله که در آیات بیان شده، ادای نماز در احوال گوناگون است.4

انسانی که همواره در نماز و ذکر الله است، در حقیقت می خواهد تذلل و خضوع بلکه خشوع خود را در برابر خداوند و پیشگاه وی به نمایش بگذارد. يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون 5

و با این کار زیباترین و کامل ترین نوع پرستش و نیایش را به جا آورد؛ چرا که نماز بارزترین و آشکارترین کار نیک و نشانه پرستش و بندگی است. وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ ذلِكَ ذِكْرى‏ لِلذَّاكِرين.6

از آن جایی که حقیقت نماز، اظهار خضوع و خشوع است. انسان به عنوان بنده فقیر و نیازمند می بایست همواره به منبع فیض و بی نیازی متصل باشد تا همانند لامپی از حقیقت نوری خداوند برای بقا و دوام بهره مند شود و دل و جانش به این حقیقت نوری روشن شود. بنابراین نمازگزار واقعی آن است که همواره در حالت خضوع و خشوع و اتصال و دایم الذکر باشد. نماز به سبب این که ستون دین و دینداری، مرز میان اسلام و کفر و حقیقت بندگی است، نخستین فریضه و واجب در اسلام است. نماز ظهر به سبب این که در بهترین زمانها انجام می شود و به عنوان یک شعار ایمان و بندگی در برابر دیدگان همگان قرار می گیرد، نخستین فریضه درمیان نمازهای واجب قرار گرفته است. امام صادق(ع) در ذیل آیه 78 اسراء می فرماید که نماز ظهر به عنوان نخستین فریضه در اسلام قرار داده شده و خداوند این معنا را در این آیه تبیین نموده است. 7

از این رو خداوند در بیش از 60 آیه از نماز به عنوان مهم ترین تکلیف بشر یاد کرده و انسان را بر انجام آن تشویق و ترغیب نموده است. حتی براساس آیه 56 ذاریات، جن و انس برای نماز و بندگی آفریده شده اند و نماز به عنوان کامل ترین و زیباترین جلوه بندگی هدف آفرینش و فلسفه آن معرفی شده است. به سبب همین اهمیت نماز است که خداوند در آیاتی از جمله 57 و 58 مائده نماز را از ارکان اساسی دین معرفی کرده؛ زیرا به کسانی که به نماز و دین به عنوان امری بیهوده و لغو می نگرند و نمازگزاران را تمسخر می کنند، هشدار می دهد. به این معنا که ازنظر خداوند نمازگزاردن عین دینداری و از ارکان اصلی دین است. بر همین اساس پیامبر گرامی(ص) نماز را ستون دین بر شمرده: الصَّلَاةُ عَمُودُ الدِّين‏. خداوند بخاطر اهمیت و ارکان بودن نماز است که ادای نماز را در هر حالت ممکن، ضروری دانسته است (آل عمران191) و بر انسان است که نماز را در حالات مختلف سلامتی و بیماری و عذر به جا آورد و در انجام آن کوتاهی نکند.8

همچنین از آیات 18 و 19 جن که سخن از ازدحام جنیان در اطراف پیامبر(ص) برای مشاهده عبادت و نماز آن حضرت(ص) است به خوبی می توان دریافت که نماز حتی برای جنیان چنان از اهمیت برخوردار بوده که برای یادگیری جزئیات آن نزد آن حضرت(ص) ازدحام می کردند؛ چنان که نماز آن حضرت(ص) برای جنیان شگفت آور و جذاب بوده 2

نماز به سبب اهمیت آن، از سوی خداوند تعلیم داده شده و خداوند براساس آیه 239 بقره فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالاً أَوْ رُكْباناً فَإِذا أَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَما عَلَّمَكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُون از انسان می خواهد تا آن را آنطور که تعلیم داده شده به جا آورد. پس خداوند خود تعلیم دهنده اذکار و اعمال نماز به انسان است که این معنا بیانگر اهمیت نماز می باشد. برای درک اهمیت و جایگاه هر چیزی می توان از آثار و کارکردهای آن نیز استفاده کرد. با نگاهی به تأثیرات شگرف نماز در همه ابعاد زندگی بشر می توان دریافت که نماز تا چه اندازه اهمیت و ارزش دارد و چرا آن را ستون دین و مرز ایمان و کفر  دانسته اند.

آثارمادی و معنوی نماز

نماز، آثار و کارکردهای بسیاری در زندگی مادی و معنوی و نیز دنیوی و اخروی بشر دارد. خداوند در آیات چندی مؤمنان را مکلف به انجام و اقامه نماز می کند تا از آثار آن بهره مند شوند. وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها لا نَسْئَلُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى 3

خداوند در این آیه می فرماید که ما با فرمان نماز نمی خواهیم از تو رزق و روزی طلب کنیم و یا نیازی از خود را برآورده سازیم، بلکه می خواهیم خود تو از آثار و برکات نماز بهره مند شوی؛ چرا که نماز مایه تقرب به خدا و عامل متاله (خدایی شدن) و مظهریت یافتن بشر از مقام ربوبیت الهی می شود. از جمله آثار مهم معنوی نماز در زندگی دنیوی و اخروی می توان به آرامش و آسایش اشاره کرد. خداوند در آیه 227 بقره « وَ إِنْ عَزَمُوا الطَّلاقَ فَإِنَّ اللَّهَ سَميعٌ عَليم» از همگان می خواهد تا نماز را برپا دارند؛ چرا که عامل مهم ایجاد آرامش و برطرف کننده خوف و حزن است. این بدان معناست که انسان می تواند از طریق برپایی نماز، به یکی از دو مولفه اصلی و اساسی سعادت و خوشبختی یعنی آرامش و آسایش (امنیت) دست یابد. افزون بر این، نماز از این ویژگی برخوردار است که آرامش را نه تنها در دنیا بلکه در آخرت و نه تنها در شکل محدود و ناپایدار بلکه به شکل پایدار و جاودانه تثبیت می کند و آدمی را به آرامش مطلق و کامل و جاودانه می رساند.

از دیگر کارکردها و آثار نماز می توان به آسایش یعنی دومین مولفه خوشبختی و سعادت اشاره کرد. خداوند در این آیه و نیز آیات بسیار دیگر،بیان می کند که اگر انسان به رزق کریم« الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ *أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَريم »4

 فضل الهی و بهره های اخروی از مادیات و معنویات نیاز دارد به نیاز رو آورد و آن را برپا دارد. (بقره 110 و ابراهیم 31 مزمل 20) بنابراین، با نماز می توان به سعادت واقعی و حقیقی دست یافت؛ زیرا آرامش و آسایشی که در پی برپایی نماز نصیب آدمی می شود، آرامش و آسایش ابدی است. پس مهم ترین و اساسی ترین دغدغه بشر در طول تاریخ، با برپایی نماز برطرف می شود و انسان به سعادت و خوشبختی می رسد. خداوند در آیاتی از جمله 45 و 153 بقره و آیه 132 طه، نماز را آسان کننده سختی ها برای انسان معرفی می کند. پس اگر انسان هر سختی دارد می تواند از طریق نماز آن را به آسانی تبدیل کند. زمخشری ذیل آیه می نویسد که مقصود آیه این است که در برابر بلایا و سختی ها به نماز پناه برید.1 نماز همچنین استقامت را در انسان تقویت می کند و موجب میشود برخلاف همه فشارهای درونی و بیرونی، حرکت و مقاومت کند و آن چه را مامور است یا مطلوب باشد به جا آورد. (هود 112 و 113)خداوند نماز را از عوامل پایداری و استواری در دین (بینه 5) و مایه قوام و سامان دهنده امور اجتماعی می داند. (بینه 4 و 5) چرا که یکی از مصادیق دین استوار، احکام و دستورهایی است که حافظ مصالح جامعه است. (المیزان ج 20ص 339) از این رو خداوند به صراحت در آیه 170 اعراف، به نقش نماز در اصلاح فرد و جامعه اشاره می کند وخواهان تمسک به نماز برای رسیدن به اهدافی از این دست می شود.

اقامه نماز همچنین از عوامل تحکیم برادری ایمانی و تقویت پایه های اخوت دینی میان مردم است که خود عامل مهم در همگرایی اجتماعی و همدلی و انسجام جامعه می باشد. (توبه 7 و 11) نمازگزاران با بهره مندی از برکات نماز، می توانند در جامعه از جایگاه برتری بهره مند شوند و تلاوت قرآن همراه با اقامه نماز موجب می شود تا خداوند ایشان را به مقام برتر برساند و از فضیلتی خاص برخوردار سازد. (آل عمران 113) مراد از سجده در آناء اللیل، نماز عشاء و یا مابین مغرب و عشاء است و مقصود از سجده نیز نماز است. (مجمع البیان، ج 1 و 2، 816) از جمله فضیلت ها و برتری هایی که نماز برای نمازگزار پدید می آورد، دست یابی به مقام اسوه بودن است که خداوند در آیه 78 حج به آن اشاره کرده چرا که در این آیه نمازگزاران را گواهان بر اعمال دانسته که خود بیانگر نقش کلیدی در جامعه از سوی آنان به عنوان اسوه و سرمشق است. (المیزان، ج 12، ص 212) نماز مایه امیدواری به لطف و پاداش جاوید خداوند است. (فاطر 29) و نمازگزار با برپایی نمازش، زمینه امید به هدایت الهی (توبه 18) را در دل خود روشن می سازد و حتی امیدوار خواهد بود تا به مقام رضا بلکه شفاعت دست یابد که همان مقامات راضیه و مرضیه یعنی قرب نوافل و فرائض است. (طه 130) در روایات ذیل آیه اخیر یادآور شده اند که آیه به نماز و اوقات آن اشاره دارد (تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 407، احادیث 180 و 181) و همچنین مقصود از سجده در نماز نیز همان نماز می باشد. (مجمع البیان، ج 1 و 2، ص 816)

به هر حال، نماز، گل امید را در دل ها شکوفا می سازد و مایه امیدواری انسان به رحمت الهی (توبه 71 نور 56) و زمینه ساز افزایش فضل و بخشش الهی در حق نمازگزار است.(فاطر 29 و 30) نماز مایه بهره مندی آخرتی انسان (بقره 110)، بهره مندی از دریافت بشارت های خوش و نیک (آل عمران39 توبه112) و عامل جلب رحمت (توبه5 و 71)، رزق الهی (انفال3 و 4 طه 132) و فضل خداوندی (نور37 و38 فتح29) است. اگر کسی بخواهد افزون بر رهایی از دوزخ، دستگیر دیگران باشد و در حق دیگران شفاعت کند، می بایست به نماز به عنوان یکی از عوامل نماز و تربیت و بهره مندی از آن در قیامت توجه کند. (مدثر42 تا 48 و طه 130 و تفسیر تبیان ج7 ص223)

نماز و تربیت نمی توان از نقش تربیتی نماز غافل شد؛ زیرا نماز تاثیر شگرفی در تربیت آدمی دارد و مراقبت بر آن این تاثیر را دو چندان می سازد. (ابراهیم37 و40 مریم55 طه132) از این رو خداوند نماز شب را بر پیامبر(ص) واجب کرده است تا آن حضرت(ص) آمادگی دریافت قرآن و رسیدن به مقام محمود از جمله شفاعت کنندگی داشته باشد.(اسراء 79 مزمل 2 تا 6) برپایی نماز و مراقبت بر آن از عوامل موثر در تربیت خانوادگی است (ابراهیم37 و40 مریم55) خداوند اقامه نماز را به عنوان یکی از تعالیم مهم الهی برای تربیت همسران معرفی می کند. (احزاب32و33) نماز همچنین، موجب تقوا (بقره2 و3 و177 انعام72) و ترغیب دیگران به آن است (علق10تا12) انسانها با نماز می توانند سیر و سلوک و ریاضت شرعی را به درستی تجربه کنند و با متاله شدن به خداوند تقرب جویند و به مقامات قربی برسند (انفال3 و4 شعراء217 تا 219 و علق9 و10 و19) این گونه است که مورد تکریم خداوند می شوند و از مقام کریم بهره مند شده و مظهر ربوبیت الهی می شوند. (معارج 19 تا 35 انفال 3 و 4) پس در سیر معراجی و صعودی خود در جرگه مومنان (انفال3 و 4) صادقان (بقره177) متقین (بقره2 و3 و177)، محسنان (هود114 و115) مصلحان (اعراف170) مخبتان (حج33 و35) و ابرار (بقره177) وارد می شوند.

نماز عامل مهمی در آسان شدن کارها و رفع سختی ها و همچنین تحمل دشواری ها (بقره 45و 153)، رفع مشکلات (همان)، رفع فقر و تهیدستی (طه132) و افزایش صبر و شکیبایی انسان در برابر بلاها و ناگواری ها و مصیبتها (معارج20تا22) می شود. نماز موجب تکفیر و محو گناهان می شود. (مائده 12 هود 114) کسانی که گناهی را مرتکب شده اند و در انتظار عوارض و پیامدهای آن هستند، می توانند با نماز خود را از آثار و تبعات گناه در امان نگه دارند و در دژ استوار الهی درآیند و از آسیب بگریزند. نماز موجب خشیت قلب مومنان (انفال 2 و 3)، بهره مندی از دوستی و محبت الهی (ابراهیم 31) رضا و خشنودی خداوند و در نتیجه بهره مندی از رضوان الهی (توبه 71 و 72فتح 29) طهارت روح و پاکی اندیشه (توبه 108)، زدودن هر گونه آلودگی و پلیدی (احزاب 33 فاطر 18)، نورانیت در سیمای ظاهر و باطن (فتح 29 و مجمع البیان، ج 9 و 10 ص 192) و درنهایت دست یابی به ولایت الهی و خلافت و مظهریت ربوبیت خداوندی (مائده 55) می شود. خداوند برپا داشتن نماز را نشانه صداقت افراد در ایمان می داند (بقره 177 انفال 2 تا 4) چنان که نماز را نشانه پذیرش اسلام (توبه 5 و 11)،قبولی دیگر اعمال آدمی از سوی خداوند (توبه 54) و نرمی و مدارا نسبت به دیگران (بقره109 و110) و عفو و گذشت نسبت به خطاها و اشتباهات دیگران (همان) برمی شمارد. همچنین نماز مانع بخل ورزی (معارج 21 تا 25)، حرص و آزمندی (همان)، حزن و اندوه (بقره277)، خوف و ترس (همان)، دنیاطلبی و مال دوستی (طه131 و132)، شقاوت و بدبختی (مریم31 و32 اعلی11تا15)، شهوترانی و هواپرستی (مریم59)، قسم دروغ (مائده106)، کتمان شهادت و حقایق (همان) گمراهی و ضلالت (مائده 12 و مریم59)، گناه و منکرات (هود114 عنکبوت25)، آتش دوزخ (اعلی12تا15) و عذاب و اهوال قیامت (بقره45 و48 و177) می شود. هر کسی بخواهد در زندگی خود نظم ایجاد کند می تواند به اوقات نماز به عنوان نظم دهنده توجه یابد (نساء103) چنان که با نماز می تواند از افسار گسیختگی شهوات نیز در امان ماند. (مریم 59) انسان هایی که نمازگزار هستند، در یک فرآیند، انسان های اهل مدارا (بقره109 و110)، دارای عفو و گذشت (همان)، پندپذیر (اعلی9تا15)، بخشنده و اهل انفاق (معارج21تا25 بقره2) و پرهیزگار و ضدمنکرات و نابهنجاری های اخلاقی و اجتماعی و اهل معروف و کارهای نیک و رفتارهای هنجاری (عنکبوت45) می باشند. همین مجموعه به خوبی ابعاد زندگی را در بر می گیرد و نشان می دهد که نماز چگونه سبک زندگی آدمی را تغییر داده و دگرگون می سازد.

وفای به امام ظهر عاشورا نزدیک مى شد. سى نفر از اصحاب حسین (ع) در جریان یک تیراندازى که به وسیله دشمن انجام گرفت به خاک و خون غلتیدند و شربت شهادت نوشیدند. بقیه نیز در انتظار جانبازى لحظه شمارى مى کردند و بى قرارى مى نمودند. مِنَ الْمُؤْمِنينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْديلا ناگهان مردى از اصحاب اباعبدالله متوجه شد که ظهر شده. لذا خدمت امام (ع) آمد و عرض کرد: یا اباعبدالله! وقت نماز فرا رسیده و ما دلمان مى خواهد براى آخرین بار در زندگى مان نماز جماعتى با شما بخوانیم. حضرت فرمود: ذکرت الصلوه جعلک الله من المصلین. نماز را یاد کردى، خداوند تو را از نماز گزاران قرار دهد. فوراً امام حسین (ع) در همان میدان جنگ به نماز ایستاد و اصحاب هم به آن حضرت اقتدا کردند. نمازى که در اصطلاح فقه اسلامى، نماز خوف نامیده مى شود، یعنى داراى دو رکعت مانند نماز مسافر، براى اینکه مجال نداشتند نماز را مفصل بخوانند چون وضع دفاعیشان به هم مى خورد. به همین جهت نیمی از یاران در مقابل دشمن ایستادند و نیمى به جماعت اقتدا کردند.

 نمازگزاران مى بایست یک رکعت از نماز را با امام بخوانند و رکعت دیگر را خود به جا بیاورند تا زودتر پست را از دوستانشان تحویل گرفته و آنها نیز فضیلت جماعت و نماز خواندن با امام حسین (ع را دریابند. اما در این حال، وضع اباعبدالله (ع) یک وضع خاصى بود زیرا که او و یارانشان از دشمن چندان دور نبودند و لذا در حمله ناجوانمردانه اى که دشمن انجام داد اصحابى که خود را مقابل دشمن، سپر ساخته بودند مورد هجوم تیرهاى دشمن قرار گرفتند، تیرهایى که از کمانها پرتاپ مى شد و بعضى از مدافعان حریم حسینى را به خاک می افکند. وقتى که امام (ع) نمازش تمام شد یکى دو نفر از آن رادمردان را در خاک و خون، غلتان یافت. یکى از آنها سعید بن عبدالله حنفى بود. آقا خودش را به بالین او رساند. تا سعید متوجه شد که حسین (ع) به بالینش آمده جمله ای عرض کرد؛ یا ابا عبدالله ! آیا من حق وفا را به جا آوردم؟ او آن قدر حق امام حسین (ع) را بزرگ مى دانست که فکر مى کرد این مقدار فداکارى هم شاید کافى نباشد.

 نماز، تنظیم گیرنده وجود انسان به سوی الله

براساس آموزه های قرآنی، یکی از مهمترین اهداف زندگی بشر، خودسازی در راستای دستیابی به کمالات است؛ زیرا انسان به یک معنا ماهیت و هویتی بی شکل است که در فرآیندی، شکل واقعی و ثابت خود را پیدا میکند. علمای بزرگ اسلام بر این باورند که انسان خود را برای ابدیت میسازد و آنچه را که به عنوان صورت اخروی نامیده میشود، هر شخصی در دنیا برای خود میسازد. سازه های صورت اخروی و حتی بهشتی که در آن زیست می کند، سازه های هر شخص است. از این رو در روایات اسلامی از سازه های بشری که با اعمال صالح برای بهشت ساخته می شود، سخن به میان آمده  است.
 

خودسازی، بایسته و شایسته انسانی

خداوند مأموریت پیامبران را اموری چون تعلیم و تزکیه دانسته (بقره129 و151 آل عمران164 جمعه2) البته از نظر قرآن، تعلیم و تزکیه را خداوند از طریق ابزارهای گوناگون انجام میدهد؛ زیرا اقتضای توحید از جمله توحید فعلی این مطلب است. از اینرو خداوند به صراحت بیان میکند که تزکیه و پاکسازی افراد را خداوند انجام میدهد و هیچ کس نمیتواند عمل پاکسازی و تزکیه را انجام دهد مگر آنکه در مقام مظهریت از اسم مزکی قرارگیرد. خداوند در آیه 49 نساء و 21 نور، تأکید میکند که تنها خداوند است که تزکیه میکند و کسی را نرسد که جز به اراده و مشیت و فعل الهی تزکیه و پاک شود؛ چرا که تنها اوست که مزکی میباشد و اگر کسی در مقام تزکیه قرار میگیرد و مزکّی نامیده میشود مانند پیامبران، آنان به عنوان مظاهر اسم الهی عمل میکنند.

خداوند در آیات بسیاری به تأثیر هر یک از محرمات و مکروهات در جا بجایی موقعیت گیرنده وجود آدمی اشاره میکند. بعنوان نمونه خداوند در آیه 120بقره و 73 رعد، پیروی انسان از هواهای نفسانی و شیطانی را موجب محرومیت از امدادهای الهی برمیشمارد. این بدان معناست که پیروی از هواهای نفسانی، صفحه وجود آدمی را از سمت خدا و وجه الله دور میکند و اجازه نمیدهد تا امدادهای الهی به او برسد و وجودش آن را دریافت کند. وقتی به آثار و کارکردهای واجبات و مستحبات یا محرمات و مکروهات در آیات قرآنی توجه میشود، به خوبی میتوان دریافت که چگونه هر عملی، همانند تغییر جهت سمت و سوی آدمی نسبت به سیگنال های ارسالی از سوی ذات خداوندی است . از این رو خداوند در آیات بسیاری از مردم میخواهد تا جهت خویش را به سوی خداوند تغییر دهند (انعام97 قصص88 رحمن72)

البته خداوند در آیه 115بقره بر این نکته توجه میدهد که خداوند محیط بر هستی و انسان است و هیچ چیزی بیرون از دایره احاطه الهی نیست. از این رو، هر کسی به هر سمت و سویی رو آورد، همان سمت وجه الله است، با این تفاوت که سمتی را که خداوند از انسان خواسته تا بدان متمایل و متوجه شوند، همان سمتی است که در شکل واجبات و مستحبات بیان شده و سمت دیگر یعنی محرمات و مکروهات نوعی رویگردانی از سمت مورد اشاره الهی است و موجب کاهش دریافت و یا عدم دریافت سیگنال های ارسالی از وجه الله و انوار اسمای الهی خواهد بود. در حقیقت دین اسلام، اطاعت از ولایت خدا، پیامبر و امامان(ع)، همان وجه الله است. (التوحید شیخ صدوق ص614) که انسان با اطاعت از آن میتواند دقیقا در جهتی قرار گیرد که سیگنال کامل و مستقیم انوار الهی فرستاده و دریافت می شود. از آنجایی که نفس آدمی جایگاه دریافت خوبیها و بدیهاست، از این ظرفیت کامل برخوردار است (شمس7و8 بقره 53و428) که هرگونه سیگنالی را دریافت کند. پس وجود آدمی میتواند سیگنال های مثبتی را دریافت کند که از اسمای جمالی الهی برای کمال ارسال میشود و شخص را متاله و مظهر تجلی اسمای الهی میسازد (فصلت35) چنانکه میتواند در برابر اسمای جلالی قرار گیرد و موجبات شقاوت و دوری و بدبختی خود را فراهم آورد.

نماز، عامل تنظیم وجود به سوی انوار الله

الله اسمی است که تمامی اسمای الهی را در خود مستجمع دارد؛ از این رو نام الله، به عنوان اسم جامع گفته شده. گیرنده وجود انسانی اگر بخواهد در یک خودسازی به سمت الله نشانه رود تا همه انوار الهی را یکجا دریافت کند؛ می تواند از عامل نماز به عنوان مهمترین ابزار در تنظیم آن بهره گیرد. خداوند در آیات بسیاری از قرآن به نقش بسیار پیچیده و مهم نماز در توجه وجه آدمی به سوی وجه الله اشاره میکند. از جمله در آیاتی که درباره تعیین قبله نماز وارد شده این معنا مورد تأکید قرار گرفته که نماز میتواند سمت و سوی انسان را به سوی بهترین جهت سامان دهد که خداوند با تمام اسمای خویش در آن سمت میتابد. از این رو به جای توجه به همه جهات با آنکه هیچ جهتی با جهت دیگر فرق ندارد و انسان در دایره احاطه وجودی اوست و خداوند محیط بر او و همه هستی است (بقره115) از انسان خواسته شده تا به یک سمت خاص توجه یابد تا سمت کامل و تمام را از انوار الهی دریافت کند. (بقره144 و149 و150)

آدمی هنگامی که در برابر کعبه، مسجدالحرام و شهر مکه قرارمی گیرد، در برابر وجه الله است و می تواند تمامی انوارالهی را به تمام و کمال دریافت کند و خود را متاله سازد و خدایی شود. در حقیقت کاری که نماز به سمت قبله انجام میدهد، ایجاد شرایطی مناسب برای دریافت کامل انوار همه اسمای الهی است. این همان ظرفیت بسیار عالی است که نماز برای خودسازی یعنی زمینه سازی برای متأثرشدن از تزکیه الهی و بهره مندی از انوار اسمای الهی دارد. خداوند در آیاتی از جمله 213 طه به نماز امر میکند تا زمینه بهره مندی از آثار آن برای ایشان فراهم آید. نقشی که نماز در تحقق بسیاری از کمالات از جمله تقوا (بقره2و3 و 177) بر و نیکی (بقره177)احسان (هود114و 115)، خضوع (حج34و35)، صلاح و اصلاح (اعراف107)، استقامت (هود112 و114)، صداقت (بقره177)، تقرب الهی( انفال3 و4) و کرامت (معارج19تا 22 و35)، خشیت قلب (انفال2و 3) حب الهی (ابراهیم13)، صبر و شکیبایی و بردباری (معارج20تا 22)ولایت (مائده55) و در یک کلمه نورانیت وجود (فتح29) دارد، نقشی بی مانند است. اگر انسان بخواهد همه کمالات الهی را درخود تحقق بخشد و با نورانیت اسمای الهی خدایی شود (فتح29) می بایست به نقش بی بدیل و بی مانند نماز به عنوان ذکر الله (نساء214 هود114 طه41) توجه کند که توجه آدمی را به سوی وجه الله تنظیم می کند.

نماز عامل رهایی از مشکلات

کسیکه نماز را عامل توجه به وجه الله و دستیابی به نورانیت اسمای الهی و متاله شدن خود قرار میدهد، از بسیاری از مشکلات رهایی مییابد. از این رو خداوند نماز را عامل رهایی از مشکلات میداند (بقره54) و از بشر میخواهد برای رهایی از مشکلاتی چون فقر (طه213)، بخل (معارج12و52)، حرص (معارج19تا12)،حزن و اندوه (بقره727)، خوف و ترس (بقره727)، شقاوت و بدبختی (مریم13و23)، غفلت (اعراف620)، گناه (مائده106)، گمراهی (مائده21)، عذاب و رنج دنیوی و اخروی (اعلی12تا15 بقره45تا48و 717) و شهوت رانی (مریم95) به نماز متوسل شود تا از ظلمت و تاریکی برخاسته از این امور رهایی یابد و با بهره مندی از امدادات الهی و فرشتگان مامور الهی (آل عمران93) از نورانیتی در دنیا و آخرت بهره مند شود که برخاسته از تجلی اسمای الهی در ذات و وجود وی است (فتح29)

بدین ترتیب انسان با نماز در مقام خودسازی، آماده بهره مندی از تزکیه الهی و آراستگی ظاهر و باطن به نورانیت خداوندی و اسمای متجلی در ذات خود میشود (اعراف31 فتح29) بسیاری از مردم به نقش کمالی و بسیار مهم نماز در زمینه سازی برای دریافت تزکیه الهی توجهی ندارند و آن را تنها یک عمل صرف عبادی برمی شمارند و نسبت به انجام آن تساهل و تکاهل روا می دارند (نساء34و214 توبه45 ماعون4و5) و اینگونه بهترین موقعیت و ابزار استعانت را از دست میدهند (بقره54)
تاکید قرآن برنماز به عنوان اولین واجب عبادی در کنار تاکید بر عمود دین بودن و فارق ایمان و کفر، خود بهترین گواه بر اهمیت بسیار مهم و نقش سازنده نماز در بسترسازی جهت قرار گرفتن در ظل توجهات الهی در تزکیه شدن به امر خداوند و اراده و مشیت اوست. اگر کسی بخواهد تزکیه الهی را دریافت کند و از سوی خداوند پاکسازی شود لازم است به نماز توجه ویژه ای مبذول دارد و آن را در اوقات خاص خود انجام دهد؛ زیرا در آن شرایط همه چیز برای تاثیرگذاری نماز فراهم است و درهای آسمان درآن زمان به تمام و کمال باز بوده و فرشتگان برای تاثیرگذاری از دریچه نماز بیاری نمازگزار می آیند. بنابراین، شخص می بایست با حضور قلب و توجه کامل در اوقات پنج گانه به سوی خداوند متوجه شود تا در بهترین حالت در بهترین مکان و موقعیت از تابش انوار اسمای الهی برخود بهره مند شود و زمینه متاله شدن و تحقق اسمای الهی در ذات خود و تجلی آن در وجود را به دست آورد. اینکه درآیات قرآنی بر اوقات پنج گانه نماز و طهارت و پاکی همه ظاهر و باطن وجود (نساء 34 مائده6 مدثر4) تاکید شده از آن روست که آدمی در این زمان می تواند آینه وجود اسمای الهی شود و خود را به عنوان مظهر و متجلی قرار دهد تا دریک فرآیندی انوار الهی برجان او نقش دایمی بندد و او را برای متاله شدن و مظهریت تمام از خداوند آماده سازد.