بسمه تعالی

مرکز تخصصی نماز (طرح معراج )

چکیده :

این تحقیق به بررسی عوامل موثر در جذب دانش آموزان به نماز جماعت در مدارس دخترانه می پردازد از یافته های پژوهش به دست می آید که تبلیغات مناسب در جذب دانش آموزان به نماز جماعت ، حضور اولیای مدرسه در نماز جماعت و تشویق دانش آموزان در جذب به نماز جماعت، امکانات مطلوب در مدارس برای برگزاری نماز جماعت ، توجه والدین به مسائل دینی و شرکت آنان در نماز جماعت، آگاهی بیشتر دانش آموزان از قوائد نماز جماعت، گرایش مذهبی ، اهمیت دادن والدین به نماز جماعت ، دوستان مذهبی ، تبلیغات مناسب و جذاب برای نماز،حضور مدیر، معاون و دبیران در نماز جماعت مدرسه ، ارتباط صمیمی با امام جماعت و بالعکس ، مسئولیت پذیری دانش آموزان در نماز جماعت بر شرکت دانش آموزان در نماز جماعت تاثیر دارد . و اینکه دانش آموزان ، آینده سازان ظهور امام زمان هستند این زمینه سازی در صورتی جدی می شود که به ارتباط با خدای خویش اهمیت دارد و از آثار این ارتباط بهره مند شوند .

إِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ يُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ يَسْجُدُون » (اعراف : 206) همانا مقربان درگاه پروردگارت از پرستش او سرکشی نمی کنند و او را تسبیح می گویند و برای او سجده می کنند . تنها خداوند سزاوار تسبیح و عبادت است. قرآن کریم تمام موجودات عالم را دعوت برای تسبیح و عبادت در مقابل خالق خود می کند و آیات فراوانی در مورد مفهوم ، محتوا ، نقش پرستش و عبادت و نماز سخن به میان می آورد . پرستش نوعی رابطه خاضعانه و ستایش گرایانه و سپاس گزارانه است که انسان با خدای خود برقرار می کند . این نوع رابطه را انسان تنها با خدای خود می تواند برقرار کند و تنها در برابر خداوند صادق است . پرستش نشان دهنده امکان و یک میل در انسان است. امکان بیرون رفتن از مرز امور مادی و میل به افق بالاتر و وسیع تر ، چنین میلی وچنین عشقی از مختصات انسانی است . تسبیح به معنای منزه دانستن است . وقتی می گوییم « سبحان الله» معنایش این است که عبادت سرلوحه تمام انبیاء الهی و ائمه اطهار (علیهم السلام ) و اولیاء خدا بوده و از این طریق به عالی ترین رتبه و مقام بندگی می رسند. هدف اصلی از عبادت ، راه یافتن به جواز آن کمال مطلق و هستی بی پایان و انعکاس پرتویی از صفات کمال و جمال او در درون جان است که نتیجه اش ، فاصله گرفتن از هوی و هوس ها و روی آوردن به خود سازی و تهذیب نفس است. نماز رمز پیوند خلق با خالق است و ارتباط مستمر آنها را با خدا تضمین می کند . نماز طبیب انسان است و سلامتی انسان را تضمین می کند . همان طور که ، ورزش برای سلامتی انسان مفید است، آب تصفیه شده برای هر خانه ای ضروری است. نماز هم برای سلامتی روح انسان است . نماز واقعی پیوند انسان را با خدا چنان محکم می کند که در برابر هر کار و هر برنامه او را حاضر و ناظر و مراقب اعمال خویش می بیند براستی چرا نماز از میان اعمال و عبادات دین ، به عنوان یاد خداوند و عمود دین معرفی و توصیه شده است ؟ و اندازه ثواب این فرضیه به هنگام برپایی با جماعت خارج از تصور انسان است . پیامبر اکرم فرمودند: « اگر تعداد نمازگزاران صفوف جماعت از ده نفر فراتر رود، پاداش هر رکعت آن آن قدر زیاد می گردد که حتی اگر تمام آسمان ها کاغذ شود و دریاها مرکب و همه درختان قلم گردند و همه فرشتگان مامور نوشتن آن ، نمی توان پاداش آن را ثبت نمود و پاداش آن فقط در خور محاسبه ذات بیکران الهی است.» در حدیث دیگر ، آن حضرت فرمودند: « هر کس مقید به حضور در نماز جماعت تحت هر شرایطی باشد، از پل صراط همچون برق عبور می کند و به بهشت نایل می گردد.» نماز جماعت از یک وسیله میان عبد و معبود فراتر می رود و جنبه اجتماعی و سیاسی و تحزب و تشکل به خود می گیرد . افزون بر این ، نماز دسته جمعی ، به لحاظ روحی جمعی حاکم بر فضای نماز، امواج معنویت بهتر و بیشتری را می توان در آن مشاهده کرد. در چنین وضعی روح نیایشگر در همراهی با ارواح دیگر نیایش گران قدرت صعود بیشتری بدست می آورد .

فرضیه های تحقیق :

تبلیغات در گرایش به نماز جماعت در مدارس تاثیر مثبت دارد.

امکانات نمازخانه مدارس در گرایش دانش آموزان به نماز جماعت موثر است.

گرایشات مذهبی پدر و مادر ، در اهمیت دادن دانش آموزان به نماز جماعت مدارس موثر است.

میزان آگاهی دانش آموزان از قوائد شرکت در نماز جماعت، در گرایش آنان به نماز جماعت مدارس تاثیر مثبت دارد.

بین حضور دانش آموزان در جلسات مذهبی و گرایش به نماز جماعت مدرسه رابط وجود دارد.

تشویق در شرکت دانش آموز در نماز جماعت مدرسه موثر هستند.

شخصیت امام جماعت و نوع ارتباط او با دانش آموزان در شرکت آنان در نماز جماعت تاثیر دارد.

مشارکت دادن دانش آموزان در مسئولیت برگزاری نماز جماعت ، در افزایش علاقه آنان به شرکت در نماز جماعت مدرسه موثر است.

حضور مدیر، معاونان ، دبیران و اولیای دانش آموزان در نماز جماعت مدسه ، می تواند بر شرکت دانش آموزان در نماز جماعت موثر باشد.

تاریخچه نماز

یکی از پایه‏های اصلی و اساسی دین اسلام، نماز است.نماز، معیار سنجش ایمان افراد و ملاک شناخت پرهیزگاران است.نماز، پرچم برافراشته دین، و نمازگزاران، امان یافتگان سایه الهی آن هستند.نماز، بزرگترین عبادت و برترین تکلیف است.در روایت آمده است که شخصی نزد امام صادق (علیه السلام) از دیگری تعریف می‏کرد، پس از تعریفها و ستایشها، حضرت پرسید: نمازش چگونه است؟ یعنی در انجام این وظیفه مهم چقدر می‏کوشد؟ همه آن نیکی‏ها بسته به مقدار اهمیتی است که او برای نماز قائل است. در راه بر پا داشتن این فریضه الهی، هر چه تلاش شود زیاد نیست، بلکه همه تلاش اندیشمندان اسلام و دلسوختگان مکتب حق و حتی پیکار مجاهدان صحنه نبرد با باطل، در راه برپایی این عبادت بزرگ بوده است، بنابراین، توجه دادن نسل نو به اهمیت نماز و تشویق و ترغیب و راهنمایی و یاری آن عزیزان بلکه واداشتن آنان به نماز آموزی و نمازخوانی، وظیفه همه علاقه‏مندان به فردای سعادتمندانه جامعه اسلامی است.

همواره در طول تاريخ، نيايش و نماز سرلوحه آيين‌هاي ريشه‌دار و عميق در زندگي انسان‌ها بوده است. با اين كه نيايش جنبه عمومي و فراگير داشته، با اين حال صورت و كيفيت و اوصاف آن در همه جا يكسان نبوده است. ولي يك امر در همه عبادت‌ها مشترك است و آن اعتقاد به مخاطبي برتر از بشريت كه نيايشگر با او سخن مي‌گويد و براي نيازش، دست به دامان او مي‌زند.بررسي و مطالعه تاريخ آفرينش انسان، نمايشگر اين حقيقت است كه همزمان با آفرينش و پيدايش انسان، نيايش و نماز نيز تولد يافته است. ازاين رو، هميشه در ضمير ناخود آگاه و فطرت خداجوي انسان، به يك كانون معنوي و روحاني معتقد و متصل شده و در برابر آن منبع نور وقدرت به نيايش دست زد.ماكس مولر خاورشناس آلماني و استاد دانشگاه آكسفورد مي‌گويد: «اسلاف و گذشتگان ما از آن زمان به درگاه خداوند سر فرود آورده بودند كه، حتي براي خدا هم نتوانسته بودند نامي بگذارند.» در رابطه با سابقه تاريخي نماز در روايتي مي‌خوانيم:«هي اَخُر وصايا النبياء» از اين روايت مي‌توان فهميد كه تمامي يك‌صد و بيست و چهار پيامبر الهي با نماز مأنوس و سفارش كننده به آن بوده‌اند.

نماز در آیینه قرآن

 در قرآن مجيد آيات متعددي درباره نماز وجود دارد كه نمايانگر اهميت و ارزش خاص و جايگاه رفيع اين عبادت مهم در پيشگاه خداوند است. آيات مربوط به نماز، هر كدام پيام خاصي دارد: بعضي از آنها به اهميت بعد معنوي و ملكوتي نماز پرداخته و برخي، آن را مايه آرامش دل‌ها قرار داده و تعدادي نماز را عامل باز دارنده از زشتي و پليدي معرفي نموده و بخشي ديگر نيز به بررسي نماز در اديان گذشته و همراهي نماز با عبادات ديگر از قبيل حج، جهاد، زكات و عدالت اجتماعي پرداخته اند. نكته مهم درآيات قرآن، درباره نماز، سرتاريخي اين عبادت است كه، از زمان انبياء گذشته تا به حال ادامه داشته است و انسان هر وقت با دقت و تفكر به آن پرداخت بيشتر به ارزش و اهميت آن پي برده است. از دوران حضرت ابراهيم (ع)، كه از خدا مي‌خواهد دودمانش را از نمازگزاران قرار دهد. همچنين لقمان كه فرزندش را به اقامه نماز توصيه مي‌كند تا آنچه را كه در دوران جنگ تحميلي مشاهده كرديم كه نماز اساس پايداري، استقامت، اطمينان خاطر و آرامش دل‌هاي رزمندگان در مبارزه نابرابر بين اسلام و كفر واقع شده بود. اگر بخواهيم زندگي حكيمانه و با آرامش و اطمينان معنوي و دور از وسوسه شيطاني و گرفتاري‌هاي روزمره را براي بشر امروزي تعريف كنيم، تنها بايد از قرآن كمك گرفت. آنجا كه مي فرمايد:«واستعينوا بالصبر و الصلاة» به وسيله صبر و نماز كمك و ياري بجوييد.

 1. نماز جزو برنامه‌هاي حكومت اسلامي؛ ياران خدا كساني هستند كه هرگاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم نماز را برپا مي‌دارند و زكات را ادا مي‌كنند و امر بامعروف و نهي از منكر مي‌نمايند و پايان همه امور از آن خداست(حج :41)

 2.نماز بازدارنده از فحشاو منكرات؛ نماز بر پا داريد؛ زيرا نماز انسان را از كارهاي زشت و ناپسند باز مي‌دارد و ياد خدا بسيار بزرگ‌تر است.(عنكبوت: 45)

 3 . اهداف شيطان ازبازداشتن نماز؛ شيطان مي‌خواهد در بين شما به وسيله شراب و قمار، دشمني ايجاد كند و شما را ازذكر خداونماز باز دارد آيا (با اين همه زيان و فساد و نهي اكيد) خودداري خواهيد كرد. (مائد: 91)

 4. نماز خصلت مؤمنان؛ مردان و زنان با ايمان يار و ياور يكديگرند، امر به معروف ونهي از منكر مي‌كنند و نماز را برپا مي‌دارند. (توبه: 71)

5. نماز وسيله محو گناهان؛ نماز بگذار در آغاز و انجام روز و ساعاتي از شب، زيرا نيكي‌ها، بدي‌ها را از ميان مي‌برند، اين تذكري است براي آنها كه اهل تذكرند. (هود: 114)

 6. نماز کارخانه انسان‌سازي؛ انسان حريص و كم طاقت آفریده شده، هنگامی كه بدی به او رسد بي‌تابي مي‌كند و هنگامي كه خوبي به او برسد، مانع ديگران مي شود، مگر نمازگزاران (معراج:19 الي22)

7.نماز موهبتي الهي؛ انجام كارهاي نيك و برپا داشتن نماز را به آنها وحي كرديم (انبياء:72)

8. یاد خدا مایه آرامش دل ها ؛ آگاه باشید تنها با یاد خدا، دل ها آرامش می یابد ( رعد: 28)

9. نماز شرط برادری و اخوت اسلامی؛ هرگاه توبه کنند و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند ، برادر دینی شما هستند ( توبه : 11)

10. نماز بهترین نوع شکرگزاری؛ به شکرانه اعطایای ما نماز برپا دارد. (کوثر: 1 الی 2)

11. وظايف والدين در آموزش نماز؛ اهل خود را به خواندن نماز امر كن و بر اداي آن شكيبا باش.( طه: 132)

12.نماز و ياد خدا؛ نماز را براي ياد من به پا داريد. (طه: 14)

13. اوصاف مصلحان؛ و آنهايي كه به كتاب ( خدا) تمسك جويند و نماز را بر پادارند( پاداش بزرگي خواهند داشت زيرا) ما پاداش مصلحان را ضايع نخواهيم كرد. (اعراف:170)

14. نماز و رستگاري؛ مؤمنان رستگار شدند، آنهايي كه در نمازشان با خشوع هستند. (مؤمنون: 1الي 2)

15. نماز يكي از نشانه‌هاي ايمان؛ به بندگان من كه ايمان آورده‌اند بگو: نماز را بر پا دارند و از آنچه به آنان روزي داده‌ايم، در پنهان و آشكار انفاق كنند. (ابراهيم:31)

16. برپا داشتن نماز يكي از برنامه‌هاي اولوالالباب؛ آنان در طلب رضاي خدا راه صبر پيش مي‌گيرند، نماز برپا مي‌دارند. (رعد:22)

17. نماز سبب رستگاري؛ مسلماً رستگارمي‌شود، كسي كه خود را تزكيه كند و نام پروردگارش را به ياد آورد و نماز بخواند. (اعلي: 14الي 15)

18.نماز يكي از اصول نيكي‌هاست؛ بلكه نيكي(نيكوكار) كساني هستند كه به خدا، روز رستاخيز، فرشتگان، كتاب آسماني و پيامبران ايمان آورده‌اند و نماز برپا مي‌دارند. (بقره:17)

نماز در آئينه احاديث

گفته پيشوايان دين نور است. پرده از جهل، خرافه پرستي و اوهام برمي دارد و آدمي را با حقيقت خالص و ناب آشنا مي‌سازد. اولين فريضه، كه پيامبر(ص) براي امت آورد نماز بود و آخرين فريضه‌اي كه تا هنگام مرگ ساقط نمي‌گردد و مكلف موظف است كه آن را به هر نحو ممكن به جا آورد نماز است. اولين سؤالي كه پس از مرگ از مسلمان مي‌پرسند نماز است، كه اگر قبول درگاه عالم شود، عبادت‌هاي ديگر هم قبول و اگر پذيرفته نشود اعمال ديگر هم قبول نمي گردد. نماز بهترين طريق سير و سلوك تقرب الي الله است، امام رضا (ع) فرمود: «نماز وسيله تقرب انسان پرهيزكار است.» نماز برتر از همه عبادات، منعكس كننده تمام واقعيات، منبع بركات و كليد گشاينده كل مشكلات است. شستشو دهنده وسوسه‌هاي شيطاني از قلب و نور و روح عارفان و خالصان است. نماز بهترين شعار انبياء و ائمه اطهار(ع) است كه در راه همين امر مهم قيام كردند و به شهادت رسيدند امام علي (ع) در محراب عبادت به لقاء الله رسيدند و امام حسين(ع) در ظهر عاشورا در برابر تيرهاي دشمن نماز را رها نكرد.

اهميت و فضيلت نماز

1. امام علي (ع): نماز وسيله تقرب به خدا؛«نماز خواندن وسيله نزديكي به خداست براي هر شخص پرهيزكار» 2. رسول اكرم(ص): «كسي كه بر نمازهاي پنج‌گانه محافظت و مراقبت نمايد، اين نمازها براي او در قيامت نور و وسيله نجات او خواهد بود.»

3. امام صادق(ع): نماز ملاك قبولي اعمال: «نخستين چيزي كه از بنده حسابرسي مي‌شود نماز است، پس اگر نماز پذيرفته شد، ساير اعمال نيز پذيرفته مي‌شود. چناچنه نمازش رد شود، ساير اعمال هم قبول نخواهد شد.»

4. رسول اكرم(ص):سبك شمردن نماز؛«كسي كه نماز را سبك شمارد از من نيست. به خدا سوگند كه بر حوض (كوثر) در قيامت مرا ملاقات نخواهد كرد.»

5. علي(ع): نماز دژ محكم؛ «نماز قلعه و دژ محكمي است كه نماز گزار را از حملات شيطان نگاه مي دارد.»

6. علي(ع): نماز و باران رحمت؛ «نماز رحمت الهي را نازل مي‌كند.»

7. امام علي (ع): نماز رحمت الهي؛ «اگر نماز گزار بداند كه چقدر از رحمت(خداوند تعالي ) او را گرفته است، سرش را از سجده برندارد.»

8. رسول گرامي اسلام(ص): نماز ستون دين؛ «نماز پايه و ستون دين شما است.»

9. رسول اكرم (ص): نماز روش پيامبران ؛ «نماز از آداب دين است و آن مايه خشنودي خدا و راه و روش پيامبران الهي است.»

10. امام رضا (ع): نماز وسيله ارتقاء؛ « نماز وسيله ارتقاء و بالا رفتن انسان هاي مؤمن است.»

اهميت نماز جماعت

در باب نمازجماعت و اهميت آن، احاديث فراواني از پيامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) نقل شده است. مضمون احاديث اين است كه، اگر شخصي بدون دليل نماز جماعت را ترك كرده با او همنشيني، معاشرت و داد و ستد نكنيد و با او پيوند ازدواج نيز برقرار نكنيد. پيامبر اكرم(ص) فرمودند: كسي كه نمازهاي پنجگانه را به جماعت بگزارد، هر خيرو نيكي را به او گمان ببريد.

امام صادق(ع) فرمودند: مسلماني كه نمازهاي صبح و عشا را به جماعت بخواند، در پناه خداوند عزوجل است، كسي كه به چنين شخصي ستم روا دارد، به خدا ستم كرده است و كسي كه او را كوچك شمارد خدا را كوچك شمرده است.

آثار نماز

1. آثار معنوي : بزرگ‌ترين اثر معنوي نماز جماعت، همان پاداش‌هاي الهي است. روايت شده كه شبي علي(ع) تا سحر به عبادت مشغول بود و چون صبح شد، نماز صبح را به تنهايي خواند. رسول خدا كه آن حضرت را در جماعت صبح نديد، به خانه او رفت. حضرت فاطمه(س) از شب زنده داري علي(ع) و عذر او از نيامدن به مسجد سخن گفت. پيامبر فرمود: پاداشي كه به خاطر شركت نكردن در نماز جماعت صبح از دست علي(ع) رفت، بيش ازپاداش عبادت تمام شب است.

2. آثار اجتماعي: نمازجماعت مقدمه، وحدت صفوف و نزديكي دل‌ها و تقويت كننده روحي برادري است. نوعي حضور و غياب بي‌تشريفات و بهترين راه شناسايي افراد است. نماز جماعت بهترين، بيشترين، پاك‌ترين و كم‌خرج‌ترين اجتماعات دنياست و نوعي ديد و بازديد مجاني و آگاهي از مشكلات و نيازهاي يكديگر و زمينه‌ساز تعاون اجتماعي بين آحاد مسلمين است.

3. آثار سياسي: نماز جماعت نشان دهنده قدرت مسلمانان و الفت دله‌ا و انسجام بخش صفوف است. تفرقه‌ها را مي‌زدايد، بيم در دل دشمنان مي‌افكند، منافقان را مأيوس مي‌سازد، خار چشم بدخواهان است. نماز جماعت نمايش حضور در صحنه و پيوند امام و امت است.

4. آثار اخلاقي، تربيتي: در نماز جماعت، افراد در يك صف قرار مي‌گيرند و امتيازات موهوم صنفي، نژادي، زباني، مالي و ... كنار مي‌رود و صفا و صميمت و نوع دوستي در دل‌ها زنده مي‌شود و مؤمنان با يكديگر در صف عبادت احساس دلگرمي و قدرت و اميد مي‌كنند. نماز جماعت عامل نظم و انضباط، صف‌بندي و وقت شناسي است. روحيه فردگرايي و انزوا و گوشه‌گيري را از بين مي‌برد و نوعي مبارزه با غرور و خود خواهي را در بردارد. نماز جماعت وحدت در گفتار، جهت، هدف امام را مي‌آموزد و از آنجا كه بايد پرهيزكارترين و لايق‌ترين اشخاص به امامت نماز بايستند، نوعي آموزش و الهام دهنده علم و تقوي و عدالت است. نماز جماعت كينه‌ها و كدورت‌ها و سوء ظن ها را از ميان مي‌برد و سطح دانش و عبوديت و خضوع را در جامعه اهل نماز افزايش مي‌دهد.

اهمیت اجتماعی نماز جماعت

نماز، یکی از ارکان اسلام است. در برخی از روایات معتبر پنج امر نماز، روزه، حج و جهاد در کنار ولایت به عنوان نشانه های اسلام معرفی شده است. امام باقر(ع) در این باره فرموده است: بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْ‏ءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلَايَة ؛ اسلام بر پنج پایه بنا شده است، نماز، زکات، روزه، حج و ولایت (حکومت و رهبری) و در اسلام هیچ چیزی مانند ولایت مورد توجه قرار نگرفته است. آن حضرت(ع) در سخن دیگری فرموده است: «َ الْوَلَايَةُ أَفْضَلُهُنَّ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُنَّ وَ الْوَالِي هُوَ الدَّلِيلُ عَلَيْهِن‏ ؛ ولایت (حکومت و رهبری) برتر از نماز، زکات و حج است، زیرا ولایت، کلید آنها است و رهبر، راهنمای (تحقق صحیح) نماز، زکات و حج است.

از این پنج امر هرچند که دو امر نماز و روزه، جنبه شخصی و عبادی محض می یابد، ولی باید توجه داشت که از جنبه های اجتماعی نماز و روزه نیز غفلت نشده است؛ زیرا روزه آثاری دارد که از آن جمله درک مفهوم گرسنگی و فقر، اطعام و انفاق و احسان به دیگران بویژه در ماه رمضان و وجوب دادن زکات فطریه در آخر آن، بیانگر جنبه های اجتماعی آن است. نماز نیز این گونه است؛ زیرا هیچ عمل صالح و عبادتی نیست مگر این که باید به جنبه اجتماعی آن، افزون بر جنبه فردی آن توجه شود؛ چراکه رهایی انسان از زیان ابدی تنها با ایمان و عمل صالح و تشویق و ترغیب دیگران به آنها شدنی است. (سوره عصر و آیات دیگر قرآن)

بنابراین، نمی توان عبادتی را در اسلام سراغ گرفت که جنبه اجتماعی نداشته باشد. از این رو گفته اند اسلام، سیاسی ترین و اجتماعی ترین دین در میان شرایع ابراهیمی و دیگر ادیان جهانی است؛ زیرا مأموریت هر انسانی، متاله (خدایی) شدن و سپس ربانی شدن می باشد. براین اساس، مسئولیت انسان در هر عملی به گونه ای تعریف شده که جنبه اجتماعی آن پررنگ است. البته برخی از وظایف و مسئولیت های انسانی، جنبه اجتماعی پررنگ تری دارد که از آن جمله می توان حج و جهاد و ولایت را نام برد.

به سخن دیگر، اگر اسلام بر پنج پایه استواری یافته، از این پنج مورد، سه مورد ارتباط مستقیم با جنبه اجتماعی و سیاسی دارد و دو مورد دیگر به اشکال دیگری مرتبط با جامعه و امور اجتماعی است از این رو ثواب نماز جماعت و حضور در نماز جمعه، چنان زیاد دانسته شده که اگر از ده نفر بگذرد غیرقابل شمارش برای فرشتگان خواهد بود.

تاکید بسیار زیاد برای حضور در نماز جماعت از آن روست که از جنبه اجتماعی نماز غفلت نشود و گمان نرود که رابطه میان انسان و خدا در دین یک رابطه شخصی و خصوصی است؛ بلکه این رابطه فراتر از یک رابطه شخصی دانسته شده و لازم است برای همگان روشن شود که دین امری اجتماعی است نه این که کارکردهای اجتماعی هم دارد؛ چنان که برخی چنین تصور کرده اند.

ارتباط تنگاتنگ نصب امام جماعت و به ویژه امام جمعه از سوی رهبر جامعه به این معناست که جنبه اجتماعی و سیاسی نماز نمی بایست نادیده گرفته شود و از آثار و تاثیرات آن غافل شد. اگر پذیرش چهار چیز از استوانه های اسلام به امر پنجم یعنی ولایت وابسته است، به این معناست که اسلام هرگز به جنبه های شخصی عبادت بسنده نکرده و آن چه اصالت دارد، جنبه های اجتماعی آن است؛ زیرا هدف نهایی و علت غایی در آفرینش انسان، خلافت الهی از طریق شدن های کمالی و فعلیت بخشی به قوای اسمایی الهی با عبودیت و عبادت است. ماموریت انسان، امری اجتماعی و فرافردی است و هرکسی در دایره خودسازی فردی بماند، از دایره هدف غایی دور افتاده و از مسیر بیرون رفته است..

بنابراین، نماز هرچند که در ظاهر امری فردی و شخصی و ارتباط دوسویه میان خالق و خلق شمرده می شود، ولی باید توجه داشت که این ارتباط در شکل اجتماعی و جماعت آن است که تاثیر مثبت بسیاری به جا می گذارد. از این رو در آیات قرآن بر برپایی و اقامه نماز به شکل جماعت تاکید کرده است.

خداوند در آیه ۲۳ سوره بقره فرمان می دهد تا نماز به جماعت برپا شود. از این رو بر «مع الراکعین» تاکید می شود که اشاره ای مستقیم بر حضور یافتن در نمازجماعت از سوی مومنان است. (فتح القدیر، ج ۱، ص۹۰؛ انوارالتنزیل، بیضاوی، ج ۱، ص ۷۷؛ زبده البیان، ج ۱، ص ۱۸۲)

در کتاب فقه القرآن با اشاره به آیه ۲۳۸ سوره بقره آمده است که افضل نمازها نماز جماعت است که در ظهر برپا می شود و خداوند در این آیه بر محافظت بر نماز در اوقات آن تاکید کرده و اهتمام خاصی به نماز ظهر که به جماعت خوانده می شود، می نماید. (فقه القرآن، ج ۱، ص ۱۴۰)

خداوند بر اقامه نماز به شکل جماعت تاکید می کند و بدان فرمان می دهد. (آل عمران، آیه ۴۳، نساء، آیه ۱۰۲) هرچند که فقیهان این فرمان و امر را بر وجوب نماز جماعت حمل نکرده اند، ولی استحباب بلکه استحباب موکد آن را گفته اند.

خداوند در آیات ۲۱۸ و ۲۱۹ سوره شعراء از نماز جماعت پیامبر(ص) به صورت خاص یاد می کند که این خود بیانگر اهمیت نماز جماعت است. (تفسیر التحریر و التنویر، ج ۹، جزء ۱۹، ص ۲۰۴)

عنایت خاص و نگاه ویژه خداوند به راز و نیازهای پیامبر(ص) و نماز جماعت دراین آیات به خوبی نشان می دهد که خداوند به نماز جماعت نگاهی خاص دارد. از این رو با واژه «یراک» این عنایت و نگاه خاص را مورد توجه خوانندگان قرآن قرار می دهد تا آنان نیز به نماز جماعت اهمیت دهند. (همان)

این که خداوند در آیه ۴۳ سوره بقره بر اقامه نماز به شکل جمعی همراه با رکوع کنندگان تاکید می کند، خود گواهی روشن بر اهمیت نماز جماعت است. (مجمع البیان، ج ۱ و ۲، ص ۲۱۴) لذا خداوند به مریم توصیه می کند تا نمازهایش را با جماعت بخواند. (آ ل عمران، آیه ۴۳) این درحالی است که ایشان زن است. پس به طریق اولی می توان گفت که برای مردان برپایی و اقامه نماز به جماعت اگر واجب نباشد، مستحب موکد است؛ زیرا وقتی خداوند امری می کند یا سفارشی می دهد، به آثار آن توجه دارد که برای انسان مفید و سازنده است و درمسیر تحولات کمالی اش می تواند کمک خوبی باشد.

آثار نماز جماعت

از آن چه درباره اهمیت نماز جماعت بیان شد، آثار نماز جماعت نیز دانسته شد، ولی در این جا به برخی دیگر از آثار نماز جماعت در زندگی فردی و اجتماعی اشاره می شود.

خداوند در آیات ۲۱۸و ۲۱۹ سوره شعراء نماز جماعت را از عوامل قرب بیشتر انسان به خداوند معرفی می کند. از این با رو بیان اینکه خداوند نمازگزاران در نمازجماعت را می بیند با این که خداوند در همه حالات انسان را می بیند، می خواهد بر این نکته تاکید ورزد که توجه خداوند به انسان در حالت نماز جماعت بیشتر از هر حالت دیگر است و انسان در این زمان مشمول رحمت و عنایت خاص الهی می شود.

نمازجماعت به عنوان مظهر تشکل و نظم در اسلام است. در مسجد یا هر کجا حتی در میدان کارزار، همه نوع افراد جامعه از غنی و فقیر، توانگر و ناتوان، پیر و برنا، مرد و زن، همه در کنار هم به جماعت ایستاده اند و امام در جلو و در پایین ترین سطح قرار دارد و حتی در جاهایی مانند دشت شیب دار اگر امام بیش از چهار انگشت بسته بالاتر از مامومین قرار گیرد، نماز اشکال دارد و این بیانگر نقش عملی نمازجماعت در جامعه است.

در نماز جماعت لازم است تا همه هماهنگ و متقارن عمل کنند و قبل از این که امام کاری را انجام دهد دیگران نباید پیشروی کنند و حتی اگر در جایی سهوا کاری را انجام دادند باید برگردند و با امام هماهنگ شوند و اگر عقب افتادند خود را به امام جماعت برسانند. همه اینها به معنای نظم و انضباط تمرین اطاعت از امام است. این بدان معناست که اگر انسان در هنگامن پرستش و عبادت لازم است تا از امام اطاعت محض داشته باشد، درعمل اجتماعی و سیاسی نیز باید این تمرین را به اجرا گذارد و از امام پیش نیفتد که هلاک می شود و از او عقب نماند که گمراه می شود.

پس نمازجماعت افزون بر کارکردهای وحدت آفرین در جامعه، مهم ترین ابزار تمرین اطاعت از امام است. چنان که تنظیم کننده اوقات و زمان برای مردم و جمع کننده صفوف مختلف ایشان از همه اقشار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و مانند آن است. بررسی همه آثار اجتماعی نماز جماعت در این مطلب امکان پذیر نیست و لذا به همین مقدار بسنده می شود.

جماعت مدارس انجام داده اند، برخی نتایج آن به شرح زیر است:

-بین ارتباط انسانی اولیاء مدارس در جریان نماز در گرایش دانش آموزان به نماز جماعت تفاوت معنی دار وجود دارد.

- بین رفتارهای مذهبی الگوهای اجتماعی و جلب دانش آموزان به نماز جماعت تفاوت معنی دار وجود دارد.

- جنسیت دانش آموزان در گرایشات مذهبی معنی دار نیست.

-بین تحصیلات والدین و گرایشات مذهبی تفاوت معنی داری وجود دارد.

در پژوهشی به نام بررسی علل و عوامل (مدرسه ای – خانوادگی) موثر بر گرایش دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی به نماز نتیجه گرفته است که :

بین میزان آشنایی  دانش آموزان به احکام نماز یا اقامه نماز آنها رابطه وجود دارد.

بین میزان اهتمام والدین به نماز و اقامه نماز آنها رابطه وجود دارد.

بین میزان پایبندی اولیاء  و مدرسه به نماز و اقامه نماز دانش آموزان رابطه وجود دارد.

تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده

از اطلاعات به دست آمده مشخص می کند که تبلیغات مناسب و جذاب برای نماز جماعت ، اثر خوبی بر جذب دانش آموزان به نماز جماعت مدرسه دارد . بنابراین برای جذب دانش آموزان باید تبلیغات صحیح انجام گرفته و ظرافتهای عازم در تبلیغات در نظر گرفته شود تا نشاط را در دانش آموزان ایجاد کنند به عنوان مثال :

دسترسی به کتابهای مربوط به نماز جماعت در کتابخانه مدرسه می تواند بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه موثر باشد.

آموزش آثار و فواید نماز بر شکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه نیز تاثیر دارد.

تشویق معلمان مدرسه بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه نیز تاثیر دارد.

حضور مدیر ، معاون و دبیران در نمازجماعت مدرسه تاثیر خوبی بر شرکت دانش آموزان دارد.

نماز خانه مناسب در مدرسه بر حضور دانش آموزان تاثیر زیادی دارد و همچنین انتخاب ساعت مناسب برای نماز بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه تاثیر دارد.

امکانات نماز خانه از جمله روشنایی و نور نماز خانه و  نیز سرویس های بهداشتی کافی و نظافت و زیبایی نمازخانه بر حضور دانش آموزان تا حدی تاثیر دارد.

حضور منظم امام جماعت مدرسه و نیز شرکت والدین در نماز جماعت مساجد بر حضور دانش آموزان در نماز جماعت تاثیر دارد .

هماهنگی روحیه امام جماعت با روحیه دانش آموزان ، دادن مسئولیت نماز جماعت به دانش آموزان ، خواندن نماز در مدرسه تا حدی دانش آموزان را به خواندن نماز در خانه تشویق می کند.

پیشنهادات

توجه به علت ها : در رفع عارضه و اصلاح یک نابسامانی ، باید از عوامل اصلی پیدایش نابسامانی وارد شد و به علت های اصلی توجه کنیم . برای مشکل بی توجهی دانش آموزان به شرکت در نماز جماعت مدارس ، باید علت ها را بررسی کرد. باید به جهل و غفلت ، ب یتوجهی خانواده ها ، دوستان و معاشران و ... توجه جدی نمود.

حل تضادها و تعارض‌ها: برای اینکه دانش‌آموزان جذب نمازجماعت شوند، باید تضادها و تعارض‌هایی که دانش‌آموز در خانواده، جامعه و محیط مدرسه می‌بیند، به نحو مطلوبی حل شود. وقتی دانش آموزی می‌بیند که والدین او بدون عذر نمازجماعت مسا جد را ترک می‌کنند، ولی توصیه به شرکت فرزندشان در جماعت می‌کنند، چه انتظاری است که فرزند در نمازجماعت مدرسه شرکت کند! یا وقتی مدیر، معاون، مربی، ... در مدرسه، اهمیت نماز جماعت را بیان می‌کنند اما خود در نمازجماعت شرکت نمی‌کنند، دانش آموازن با یک تعارض آشکار روبه رو می‌شوند و به نماز جماعت به دید تصنعی نگاه می‌کنند و نسبت به نماز جماعت بی‌تفاوت می‌شود.

جهت دادن به عضویت در تشکیلات گروهی مذهبی: از جمله طرح‌هایی که می‌تواند در شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه مفید باشد، جهت دهی افراد به عضویت در تشکیلات گروهی است که در مسیر عبادت و تقوی و نمازند؛ زیرا آنان تحت نفوذ گروهند و حتی اگر مؤمن به نماز جماعت هم نباشند، به سوی آن گرایش پیدا می‌کنند.

استفاده از حساسیت و شور و هیجان مذهبی در نوجوان و نشان دادن صحنه مهیج: بردن دانش آموزان درقالب اردو، مجالس و مراسمی که به نحوی با نماز ارتباط دارد و در آن صحنه‌های مهییج مذهبی وجود دارد، نماز جمعه،دعا و... در این زمینه مؤثر است.

حضور مسئولان در نماز جماعت مدرسه و تشویق دانش آموزان: مسئولان مربوط می‌توانند گاهی اوقات در نمازجماعت مدرسه شرکت کنند. این عمل موجب می‌شود که دانش آموزان اهمیت نماز جماعت را بفهمند و تشویق شوند.

به نظرمی‌رسد اگرمسئولان، اولیای مدرسه، انجمن اولیا و مربیان و والدین و افرادی که به واسطه موقعیت‌های علمی مذهبی، سیاسی، هنری و ورزشی در بین دانش آموزان از احترام ویژه‌ای برخوردار هستند، هر چند یکبار به طور متناوب در نماز جماعت مدرسه شرکت کنند، در انگیزش فراگیران به نماز بسیار مفید باشد.

مدیر مدرسه و همه کسانی که به نحوی در امور آموزشی و تربیتی دخیل هستند، با تشکیل جلسات متعدد درباره نحوه اجرای طرح براساس شرایط و مقتضیات اظهار نظر و تصمیم گیری کنند و به مناسبت‌های مختلف از افراد فوق الذکر جهت شرکت در نماز جماعت مدرسه دعوت به عمل آورند. به شرطی که شرکت آنها در نماز از هر گونه شائبه دور باشد.

بری ارزشیابی این طرح، که تا چه اندازه توانسته موفقیت لازم را به دست آورد و دانش آموزان را به نماز جماعت جذب کند، می‌توان از طریق مشاهده مستقیم طرح را ارزشیابی کرد.

منابع

قرآن کریم

سایت تیبیان

تحقیق از مدرسه دخترانه شهید فرهادی منطقه 15 تهران

بحار الانوار

اینترنت

تفسیر المیزان

این مطلب را به اشتراک بگذارید :