راهبرد محتوایی

یکی از راهکارهای سوق‌دادن به نماز و اقامه آن، استفاده از جنبه تحذیری و بیان پیامدها و نتایج سوء بی‌اعتنایی و سهل‌انگاری نسبت به اقامه نماز است که گریبانگیر انسان شده، او را گرفتار و درمانده خواهد نمود.

حکم شرعی

ـ کسی که نماز واجب خود را در وقت آن نخوانده باید قضای آن را به‌جا آورد؛ اگرچه در تمام وقت نماز خواب مانده یا به واسطه سستی، نماز نخوانده باشد. ولی نمازهای یومیه‌ای را که زن در حال حیض یا نفاس نخوانده، قضا ندارد.

ـ کسی که نماز قضا دارد، باید در خواندن آن کوتاهی نکند، ولی واجب نیست فوراً آن را به‌جا آورد.

ـ کسی که نماز قضا دارد، می‌تواند نماز مستحبی بخواند.

روایت

پیامبر اعظمＢ: "لَیْسَ مِنِّی مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلَاتِهِ لَا یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ".

مقدمه بحث

عقوبت ترک نماز

بدون شک، نماز نخواندن گناهی است بزرگ که موجب عقوبت بوده و غضب پروردگار را به دنبال خواهد داشت؛ همانگونه که قرآن کریم يكي از عوامل جهنّمى‌شدن را ترك نماز ذكر كرده است و می‌فرماید: در آن روز، يكي از سؤال‌هايي كه بهشتيان از جهنميان مي‌پرسند، در خصوص علت جهنمي‌شدن آنها مي‌باشد كه آنها ريشه و علت اصلي چنين عقوبتي را ترك نماز ذکر مي‌کنند: "في‏ جَنَّاتٍ يَتَساءَلُونَ، عَنِ الْمُجْرِمينَ، ما سَلَكَكُمْ في‏ سَقَرَ، قالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ؛ آنها در باغ‌هاى بهشتند، و از مجرمان سؤال مى‏كنند: چه چيز شما را به دوزخ وارد ساخت؟! مى‏گويند: ما از نمازگزاران نبوديم".^[1]

و در سوره غافر، آیه60 می‌فرماید: "إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ؛ آنان که از عبادت و پرستش من سرباز مى‌زنند، به زودى با ذلت و خواری، وارد دوزخ خواهند شد".^[2]

رسول خداＢ نیز تارك الصلاه را همنشین و همراه بدنامان و انسان‌های ناشایستی همانند قارون، فرعون، هامان و منافقين دانسته‌اند که همگی روانه جهنم خواهند شد: "لَا تُضَيِّعُوا صَلَاتَكُمْ فَإِنَّ مَنْ ضَيَّعَ صَلَاتَهُ حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَ قَارُونَ وَ فِرْعَوْنَ وَ هَامَانَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ أَخْزَاهُمْ- وَ كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ يُدْخِلَهُ النَّارَ مَعَ الْمُنَافِقِينَ فَالْوَيْلُ لِمَنْ لَمْ يُحَافِظْ عَلَى صَلَاتِهِ‏؛ نمازتان را ضايع نكنيد؛ به درستي كه هر كس نمازش را ضايع كند، خداوند او را با قارون و فرعون و هامان (كه لعنت و ننگ الهي بر آنها باد) محشور نمايد و واجب است بر خداوند كه داخل كند او را با منافقين. پس واي بر كسي كه بر نمازش محافظت ننمايد".^[3]

سبک شمردن نماز

بنابراین، ترک نماز گناهی بزرگ و همراه با عقوبت‌های دردناک برای انسان خواهد بود، اما گاهی نمازگزاران رفتارهایی با نماز دارند که خداوند در وصف آنان می‌فرماید: "فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّین الذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ سَاهُون؛ ‌وای بر نمازگزاران؛ آنهایی که در نمازشان سهل‌انگارند".^[4]

 یعنی سهل‌انگاری، بی‌اهمیت دانستن و سبک شمردن نماز نیز پیامدهای زیادی برای انسان خواهد داشت که در این مجال به برخی از مصادیق این سهل‌انگاری اشاره می‌کنیم تا ان‌شاءالله در زمره مستخفّین به نماز قرار نگیریم.

1. تأخیر نماز

امام صادقＡ در تفسیر آیة شریفه‌ای که ذکر شد، فرمودند: "تاخیرُ الصّلاةِ عَنْ اوّلِ وَقْتِهَا لِغَیْرِ عُذْرٍ؛ ‌مراد از بی‌اعتنایی به نماز، تأخیر آن از اول وقت بدون عذر است".^[5]

البته روشن است در مواردی که کار ضروری برای انسان پیشامد می‌کند، انجام آن کار به معنای سبک شمردن نماز نیست، بلکه مقصود امامＡ، تأخیر نماز بدون عذر و دلیل یا به‌واسطه بهانه‌های نادرست است.

2. عجله و شتاب در نماز

از دیگر علائم سبک شمردن نماز، سریع خواندن نماز و تبدیل آن به یک عادت است و اینکه در زمان‌های خاص بدون رعایت آداب نماز، آن را به‌جا آورد. مردی در حضور امیرالمؤمنینＡ نماز خود را با شتاب به‌جا می‏آورد. حضرت نگاهی به او كرده و فرمود: "چند وقت است این‌گونه نماز می‏خوانی؟" او گفت: مدت‌هاست. حضرت فرمود: "مَثَل تو نزد خداوند مثل كلاغی است (كه منقار بر زمین می‏كوبد. سجده تو خضوع در برابر خدا نیست. منقار به زمین كوبیدن است) اگر این‌گونه بمیری بر غیر ملت و دین پیامبر اكرمＢ مُرده‏ای. سپس حضرت در مورد كم‌گذاشتن در نماز فرمود: به‌درستی كه دزدترین مردم كسی است كه از نمازش بدزدد".^[6]

3. دو گونه نماز خواندن

یکی دیگر از مصادیق استخفاف نماز این است که انسان در جمع و حضور دیگران به گونه‌ای نماز بخواند و در خلوت و تنهایی خود به گونه‌ای دیگر! پیامبر اكرمＢ می‏فرماید: "مَنْ احسَنَ صَلاتَهُ حین یَراهُ النّاسُ و أَساءَها حینَ یَخلُوا فَتِلْكَ اِسْتهانهٌ؛ ‌آن‌كس كه در مقابل مردم با دقت نماز بخواند و در خلوت بدون دقت نماز گزارد، به نماز بی‌اعتنایی كرده است".^[7]

4. بی‌تفاوتی نسبت به نماز

گاهی کارهای دیگری همزمان با وقت نماز اتفاق می‌افتد که باعث می‌شود انسان با خود زمزمه کند که ابتدا این کار را به پایان برسانم و سپس نماز بخوانم. همین نگاه، نوعی سبک شمردن نماز است. امام علیＡ می‌فرماید: "لیس عملٌ احبّ الی الله عزّوجلّ من الصّلاة فلا یشغلنّكم عن أوقاتها شی‏ءٌ من امور الدّنیا فانّ الله عزّوجلّ ذمّ اقواما فقال الّذین هم عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ یعنی انهم غافلون استهانوا باوقاتها؛ هیچ كاری نزد خداوند محبوب‌تر از نماز نیست، پس نباید در وقت نماز هیچ یك از امور دنیا شما را از نماز بازدارد؛ ‌زیرا خداوند گروهی را كه نماز را سبك مي‌شمارند، نكوهش كرده و مقصود این است كه اینها غفلت از نماز داشته، حریم وقت نماز را نگه نمی‏دارند".^[8]

پیامدهای سبک شمردن نماز

1. محرومیت از شفاعت

پیغمبر فرمود: "لَیْسَ مِنِّی مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلَاتِهِ لَا یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ؛ ‌كسی كه نماز را سبك بشمارد از ما نیست و به خدا قسم وارد حوض كوثر نمی‌شود".^[9]

امام صادقＡ لحظه آخر عمرشان فرمود: تمام بستگان را دعوت كنید، بعد خطاب به آنان فرمود: "إِنَّهُ لَا یَنَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلَاةِ؛ هر كس نماز را سبك بشمارد، شفاعت ما شامل او نمی‌شود".^[10]

2. پیامدهای دنیایی

حضرت فاطمه زهرا‏ شخصیتی که متصل به خاندان وحی و دور از هرگونه خطا و اشتباه در گفتار و رفتار هستند، بی‌توجهی به نماز و سهل‌انگاری در به‌جاآوردن آن را مساوی با بروز پیامدهای مختلفی در دوران مختلف زندگی انسان دانستند و فرمودند: "هر زن و مردی كه نماز را سبك شمارد؛ به پانزده بلا گرفتار می‌شود. شش بلا در دنیا، سه بلا در موقع مرگ، سه بلا در قبر و سه بلا در روز قیامت.

اما آن شش بلایی که در دنیا دامنگیر او می‌شود، عبارت است از:

1. "یرْفَعُ اللَّهُ الْبَرَكَةَ مِنْ عُمْرِهِ؛ خداوند، بركت را از عمرش برمی‌دارد"؛

2. "وَ یرْفَعُ اللَّهُ الْبَرَكَةَ مِنْ رِزْقِهِ؛ و خداوند بركت را از روزی او بر‌می‌دارد"؛

3. "وَ یمْحُو اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سِیمَاءَ الصَّالِحِینَ مِنْ وَجْهِهِ؛ و خداوند سیمای [نورانی] صالحان را از چهرة او محو می‌كند"؛

4. "وَ كُلُّ عَمَلٍ یعْمَلُهُ لَا یؤْجَرُ عَلَیه؛ و هر عملی كه انجام می‌دهد پاداش داده نمی‌شود [زیرا قبولی نماز، شرط قبولی اعمال دیگر نیز است] "؛

5. "وَ لَا یرْتَفِعُ دُعاؤُهُ إِلَى السَّمَاءِ؛ و دعای او به سوی آسمان بالا نمی‌رود (و مستجاب نمی‌شود) "؛

6. "وَ السَّادِسَۀُ لَیسَ لَهُ حَظٌّ فِی دُعَاءِ الصَّالِحِینَ؛ و ششم اینكه برای او بهره‌ای در دعای صالحان نیست (دعای خوبان شامل او نمی‌شود). "

3. پیامدهای هنگام مرگ

و سه بلا در موقع جان‌دادن دامنگیر او می‌شود:

1. "أَنَّهُ یمُوتُ ذَلِیلاً؛ ذلیل می‌میرد"؛

2. "وَ الثَّانِیةُ یمُوتُ جَائِعاً؛ گرسنه می‌میرد"؛

3. "وَ الثَّالِثَةُ یمُوتُ عَطْشَاناً فَلَوْ سُقِی مِنْ أَنْهَارِ الدُّنْیا لَمْ یرْوَ عَطَشُهُ؛ تشنه می‌میرد. هر چند از تمام نهرهای دنیا او را سیراب كنند، تشنگی‌اش برطرف نمی‌شود‌".

5. پیامدهای برزخی

و سه بلا در قبر شامل حال او می‌شود:

1. "یوَكِّلُ اللَّهُ بِهِ مَلَكاً یزْعِجُهُ فِی قَبْرِه؛ خداوند، ملكی را مقرر می‌كند تا او را در قبر آزار دهد"؛

2. "وَ الثَّانِیةُ یضَیقُ عَلَیهِ قَبْرُه؛ دوم اینكه قبرش بر او تنگ خواهد بود"؛

3. "وَ الثَّالِثَةُ تَكُونُ الظُّلْمَةُ فِی قَبْرِهِ؛ سوم اینكه تاریكی در قبرش خواهد شد".

6. پیامدهایی در قیامت

و سه بلا [نیز] در روز قیامت دامنگیر او خواهد شد:

1. "أَنْ یوَكِّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَكاً یسْحَبُهُ عَلَى وَجْهِه؛ خداوند ملكی مأمور می‌كند كه او را با صورت بكشد"؛

2. "وَ الثَّانِیةُ یحَاسَبُ حِسَاباً شَدِیداً؛ دوم اینكه حسابرسی شدیدی می‌شود"؛

3. "وَ الثَّالِثَةُ لَا ینْظُرُ اللَّهُ إِلَیهِ وَ لَا یزَكِّیهِ وَ لَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ؛ و سوم اینكه خداوند به او نظر [رحمت] نمی‌كند و او را پاكیزه نمی‌سازد، و برای او عذاب دردناكی است".^[11]

چهار گروه نمازگزار

پیامبر اکرمＢ فرمود: امت من چهار گروه هستند:

1. گروهی نماز می‌خوانند، ولی در نمازشان سهل‌انگارند، "ویل" برای آنهاست، و "ویل" نام یکی از طبقات زیرین جهنم است، خداوند فرمود: "فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّین الذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ سَاهُون؛ ‌پس "ویل" برای نمازگزاران است، آنهایی که در نمازشان سهل‌انگارند".^[12]

2. گروهی گاهی نماز می‌خوانند و گاهی نمی‌خوانند، پس "غَیّ" مال آنهاست و "غی" نام یکی از طبقات پایین جهنم است. خداوند متعال فرمود: "فَخَلَفَ مِن بَعدِهِم خَلفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوفَ يَلقَونَ غَيًّا؛ سپس جانشین آن مردم خداپرست، قومی شدند که نماز را ضایع کرده و از شهوات پیروی کردند و اینها به زودی در "غی" افکنده خواهند شد".^[13]

3. گروهی هیچ‌وقت نماز نمی‌خوانند، "سَقَر" برای آنهاست. "سقر" هم نام یکی از طبقات زیرین جهنم است که خداوند متعال فرمود: "ما سَلَكَكُمْ في‏ سَقَرَ، قالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ؛ اهل بهشت از اهل جهنم سؤال می‌کنند: چه چیزی شما را به "سقر" کشاند؟ در جواب می‌گویند: ما از نمازگزاران نبودیم".^[14]

4. گروهی همیشه نماز می‌خوانند، و در نمازشان خشوع دارند. خداوند متعال فرمود: "قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤمِنُون الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خَاشِعُون؛^[15] مؤمنان رستگار شدند، آنهایی که در نمازشان باخشوع هستند".^[16]

إن‌شاءالله خداوند متعال ما را در زمره گروه چهارم و از رستگاران و فائزین قرار دهد. آمین رب العالمین