راهبرد محتوایی

در این جلسه ضمن اشاره به ضرورت و ارزشمندی حجاب برای بانوان و ذکر مصادیقی از حجاب بانوان اهل بیتＤ، به شبهه چرایی لزوم پوشش بانوان در نماز پاسخ داده می‌شود.

حکم شرعی

بر زنان واجب است در نماز تمام بدن و موى خود را به غير از صورت به مقدارى که شستن آن در وضو واجب است و دست‏ها تا مچ و پاها تا مفصل ساق با پوششى که کاملاً بدن را مى‏پوشاند، بپوشانند و در حضور نامحرم پاها را نيز بايد بپوشانند.^[1]

روایت

حضرت زهرا: "خَيْرٌ لِلنِّساءِ اَنْ لايَرِينَ الرِّجالَ وَ لايَراهُنَّ الرِّجالُ".

مقدمه

در عصر حكومت رضاخان، يكي از علماي رباني به نام مرحوم آيت الله سيد باقر سيستاني، سعي بسيار داشت تا به محضر مبارك امام زمان حضرت ولي عصر شرفياب گردد. او براي رسيدن به اين سعادت بزرگ تصميم گرفت چهل جمعه در مسجدي از مساجد، زيارت عاشورا بخواند. او به اين تصميم عمل كرد و هر جمعه به قرائت زيارت عاشورا ادامه داد. او مي­گويد: در يكي از جمعه­هاي آخر كه مشغول خواندن زيارت عاشورا بودم، ناگهان نوري را از خانه­اي نزديك مشاهده كردم. حالت معنوي عجيبي پيدا كردم و به دنبال آن نور رفتم. خود را نزديك آن خانه رساندم، ديدم نور عجيبي از داخل آن خانه مي­درخشد. در را زدم و با اجازه وارد شدم، ديدم حضرت ولي عصر در يكي از اتاق‌هاي خانه تشريف دارند و در آن اتاق، جنازه­اي را مشاهده نمودم. منقلب شدم، در حالي­كه اشك از چشمانم سرازير بود، به آقا امام زمانＡ سلام كردم.

آقا جواب سلام مرا دادند و فرمودند: چرا اين­گونه دنبال من مي­گردي و آن همه رنج­ها را تحمل مي­كني، مثل اين باشيد (اشاره به جنازه)، تا من به دنبال شما بيايم.

سپس فرمودند: اين جنازه، جنازه بانويي است كه در عصر كشف حجاب رضاخان، هفت سال براي حفظ عفت خود از گزند حكومت رضاخان، از خانه بيرون نيامد تامبادا نامحرم او را ببيند.^[2]

ارزش حجاب

یکی از ارزش‌های زیبایی که خداوند برای زنان در نظر گرفته، حفظ حجاب و قرار دادن نیروهایی درونی مانند حیا و عفت در نهاد بانوان است که باعث می‌شود خود را با معنویت پیوند زده و از زشتی‌ها و گناهان دوری نمایند.

حجاب به معنای پوشش، پرده و مانع آمده است.^[3] به نگهبان، حاجب مي‎گويند؛ چون مانع ورود اغيار و بيگانگان در يك حريم و محيط خاص مي‎گردد؛ بنابراين، حجاب و پوشش زن نيز به منزله يك حاجب و مانع در مقابل افراد نامحرمی است كه قصد نفوذ و تصرف در حريم ناموس ديگران را دارند.

حجاب در قرآن

ـ "وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ؛ به زنان مؤمن بگو ديدگان خود فرو خوابانند و عفت پيشه ساخته، دامن خود را از نگاه بيگانگان بپوشانند".^[4]

ـ "وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها؛ و زينت خود را جز آن مقدار كه ظاهر است، آشكار ننمايند".

ـ "وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلي‏ جُيُوبِهِنَّ؛ و سر و سينه خود را با مقنعه بپوشانند".

ـ وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلي‏ عَوْراتِ النِّساءِ؛ و زينت‌های خود را آشکار نکنند، جز برای شوهر خود يا پدر خود يا پدر شوهر خود يا پسر خود يا پسر شوهر خود يا برادر خود يا پسر برادر خود، يا پسر خواهر خود يا زنان همکيش خود، يا بردگان خود، يا افراد سفیه که تمایل به زن ندارند، يا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند".

ـ "وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ؛ و پاهايشان را به زمين نكوبند تا آنچه از زينت پنهان مي‏كنند، معلوم شود".^[5]

ـ "يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْني‏ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً؛ ای پيامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: پوشش‏هاي (روسري و چادر) خود را بر خود فروتر گيرند. اين براي آنكه شناخته گردند و اذيت نشوند، نزديك‏تر است؛ و خدا آمرزنده و مهربان است".^[6]

ـ "غَیْرَ مُتَبَرِجاتٍ بِزینَهٍ؛ زنان، (در برابر نامحرمان) با زینت‏ها و آرایش­‏هایشان ‏خودنمایی ‏نكنند".^[7]

ـ "إِنَّ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرینَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعینَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاكِرینَ اللَّهَ كَثیراً وَ الذَّاكِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً؛ به يقين، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان باايمان و زنان باايمان، مردان مطيع فرمان خدا و زنان مطيع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شكيبا و زنان صابر و شكيبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق‌كننده و زنان انفاق‌كننده، مردان روزه‏دار و زنان روزه‏دار، مردان پاكدامن و زنان پاكدامن و مردانى كه بسيار به ياد خدا هستند و زنانى كه بسيار ياد خدا مى‏كنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظيمى فراهم ساخته است".^[8]

حجاب در سیره خاندان پیامبرＢ

اميرمؤمنان عليＡ می­فرماید: "روزي همراه گروهي در محضر رسول خداＢ نشسته بوديم. آن حضرت به ما رو كرد و فرمود: "بهترين كار براي زنان چيست؟"

هيچ كدام از حاضران نتوانستند جواب صحيح بدهند. هنگامي­كه متفرق شدند، من به خانه بازگشتم و همين موضوع را از حضرت زهرا پرسيدم، و ماجراي سؤال پيامبرＢ و پاسخ صحيح ندادن اصحاب را براي او تعريف كردم و گفتم: هيچ يك از ما نتوانستيم پاسخ صحيح بدهيم.

حضرت زهرا فرمود: ولي من پاسخ اين سؤال را مي‏دانم، و آن اين است كه: "خَيْرٌ لِلنِّساءِ اَنْ لايَرِينَ الرِّجالَ وَ لايَراهُنَّ الرِّجالُ؛ صلاح زنان در آن است كه آنها مردان نامحرم را نبينند، و مردان نامحرم آنها را نبينند".

من به محضر رسول خداＢ بازگشتم و عرض كردم: "اي رسول خدا! از ما پرسيدي كه چه كار براي زنان برتر است، پاسخش اين است كه برترين كار براي زنان اين است كه آنها مردان نامحرم را نبينند و مردان نامحرم آنها را نبينند".

پيامبرＢ فرمود: "چه كسي به تو چنين خبر داد، تو كه اينجا بودي و پاسخي نگفتي؟"

عليＡ عرض كرد: "فاطمه چنين فرمود".

با شنیدن این پاسخ، پیامبرＢ فرمود: "به درستی­که فاطمه پارة تن من است".^[9]

بوی نامحرم

روزي مرد نابينايي با كسب اجازه به محضر حضرت زهرا آمد. حضرت از او فاصله گرفت و خود را پوشانيد. پيامبر اكرمＢ كه در آنجا حضور داشت، از حضرت زهرا پرسيد: "با اين­كه اين مرد نابيناست و تو را نمي‏بيند، چرا خود را پوشاندي؟"

حضرت زهرا در پاسخ فرمود: "اِنْ لَمْ یکُنْ یرانی فَاِنِّی اَراهُ وَ هُوَ یشَمُّ الرِّیحَ؛ اگر او مرا نمي‏بيند، من كه او را مي‏بينم، وانگهي او بو را استشمام مي‏كند".

پيامبراعظمＢ -به­ نشانة تأييد شيوه و گفتار حضرت زهرا- فرمودند: "أَشْهَدُ اَنَّكِ بَضْعَةٌ مِنّي؛ گواهي مي‏دهم كه تو پارة تَن من هستي".^[10]

حجاب حضرت فاطمه

هنگامي­كه مسئلة غصب فدك رخ داد و اين خبر به حضرت زهرا رسيد، حضرت زهرا تصميم گرفت به مسجد برود و در آنجا به عنوان حمايت از حق، سخنراني كند. عبدالله بن حسن ـ نوّة امام حسن مجتبيＡـ به نقل از پدران خود، چگونگي حركت حضرت زهرا را چنین تبیین می‌کند: "لاثَتْ خِمارَها عَلي رَأسِها، وَاشْتَمَلَتْ بِجِلْبابِها وَ اَقْبَلَتْ في لُمَّةٍ مِنْ حَفَدَتِها وَ نِساء قَوْمِها، تَطَأُ ذُيُولَها…؛ حضرت زهرا روسري خود را بر سرش پيچيد^[11] و عباي خود را (كه مانند چادر، روپوشي وسيع بود) به سر نمود و ميان گروهي از ياران و زنان خويشاوندش (به سوي مسجد) حركت كرد، آن حضرت هنگام راه رفتن (بر اثر شتاب يا بلندي لباس) به قسمت پايين لباسش پا مي‏گذاشت (در نهايت پوشيدگي راه مي‏رفت)، شيوة راه رفتن او (در متانت و وقار) همچون شيوة راه رفتن رسول خداＢ بود، تا اينكه بر ابوبكر وارد شد".^[12]

دختر جوان زهرا

یحیای مازنی یکی از اهالی مدینه می­گوید: مدت­ها در مدينه، در همسايگي عليＡ در يك محله زندگي مي­كردم. منزل من در كنار منزلي بود كه "زينب" دختر عليＡ در آنجا سكونت داشت. به خدا سوگند! هیچ‌گاه کسی، قد و قامت او را ندید و صدای او را هم نشنید. او هرگاه می­خواست به زیارت جدّ بزرگوارش پیامبر خداＢ برود، در دل شب و به همراه پدرش امیرمؤمنانＡ و برادرانش حسن و حسین５ می‌رفت. علیＡ دربارة تشرف این‌گونه زینبＣ به امام حسنＡ می‌فرمود: "اَخْشَی اَنْ ینْظُرَ اَحَدٌ اِلَی شَخْصِ اُخْتِکَ زَینَبُ؛ بیم دارم که کسی به اندام خواهرت زینب نگاه کند".^[13]

یک پرسش و پاسخ آن

هر زن مسلمانی با توجه به دستور قرآن و سیره زندگی اهلبیتＤ به خوبی می‌داند که رعایت حجاب امری واجب است که همه زنان مسلمان باید بدان پایبند باشند و خود را از نگاه نامحرم حفظ نمایند، ولی پرسش این است که مگر خدا به همه مَحْرم نیست، ‌پس چرا خانم­ها در نماز باید حجاب کامل داشته باشند؟

در پاسخ باید گفت: بی­تردید، حکمت پوشش بدن و رعايت حجاب اسلامي زن در حال نماز، پنهان کردن و مستور نمودن خود از خدا نيست؛ زيرا چيزي از علم خدا پنهان نيست و خداوند بر همه چيز، در همه حالات آگاه است. لکن حکمت­هاي ديگري در کار است که ممکن است موارد زير نيز از حکمت­هاي حجاب هنگام نماز باشد.

1. رعايت ادب

از حکمت­هاي اين حکم، پاسداشت شرف حضور به محضر ربوبی و رعايت ادب است؛ يعني همان‌گونه که رعايت پوشش زن در برابر ديگران و در محافل رسمي، حتي در برابر والدين نوعي حفظ حرمت محسوب مي­شود، نماز خواندن با پوشش لازم و کامل هم نوعي حفظ حرمت به ارتباط با خداوند يا به جايگاه نماز به حساب مي‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آيد. اين مسئله در اديان ديگر هم در هنگام عبادت وجود داشته و حفظ حجاب براي زنان به‌خصوص در وقت عبادت، داراي اهميت ويژه بوده است.^[14] به همین دلیل است که براى مرد نيز در بر داشتن عبا و پوشاندن سر در نماز، مستحب است.^[15]

2. باعث پیدایش حضور قلب

حکمت ديگر اين است که رعايت حجاب و آداب ديگر مانند پاک بودن بدن و لباس، در تحصيل حضور قلب مؤثر است. بی­شک، وجود پوششى يك‏پارچه براى تمام بدن و داشتن پوششى مخصوص براى نماز، توجه و حضور قلب انسان را بيشتر مى‏كند و از التفات ذهن به تجملات و چيزهاى رنگارنگ مى‏كاهد و ارزش نماز را صدچندان مى‏كند.

3. توجه به ارزش و اهميت حجاب

اين حکم به زنان مسلمان مي­فهماند که حجاب، مطلوب خداوند است، به گونه­اي که حتي در نماز از زن مسلمان خواسته با حفظ حجاب با خداوند سخن بگويد؛ چون او بنده­اش را اين­گونه مي­پسندد. چه بسا اين دستور تمريني باشد براي حفظ حجاب.

4. امر خداوند است

گذشته از دلایل و حکمت‌هایی که اشاره شد، بهترین دلیل رعایت حجاب در نماز "تعبد" است؛ یعنی ما مسلمانان معتقدیم که اگر خداوند انجام کاری را برای انسان واجب کرده یا عملی را حرام اعلام کرده است، حتماً منفعت و سود آن نصیب انسان خواهد شد و اگر هم انسان امروزی نتواند با عقل خود آن را بفهمد، اما چون فرد مسلمان به حکمت، مصلحت و علم و تدبیر الهی باور دارد، هر آنچه را خداوند فرموده می‌پذیرد و با علاقه و اشتیاق، اطاعت می‌نماید. رعایت حجاب در نماز نیز دستور الهی است که پیامبرＢ و اهل بیتＤ بر آن تأکید کرده و رعایت آن را واجب شمرده‌اند و هر زن و مرد مسلمانی، آن را انجام خواهد داد.