■ موارد امتحان شیعیان
الف: «عند مواقیت الصلاة کیف محافظتهم علیها»
آنچه دراینجا مورد بحث ما است، مواظبت به انجام نماز در وقت آن و بخصوص در اول وقت است، که در این حدیث، یکى از نشانه هاى شیعه و راه هاى آزمایش و امتحان آنها ذکر شده است. معناى ساده ى جمله ى «محافظت بر اوقات نماز» این است که شیعه کسى است که نگران فرا رسیدن وقت نماز است، و به محض آن که اطلاع یافت که وقت نماز شده، کارهاى خود را بلادرنگ تعطیل کرده و در پى انجام و برگزارى نماز بر مى آید، و نماز را بر کارهاى دیگر مقدم داشته و تا آن را برگزار نکند فکرش آسوده نشده و نگرانیش برطرف نمى شود...
چنانچه در قرآن کریم خداى تعالى در یک جا فرموده:
«وَالَّذینَ یُؤمِنونَ بِالآخِرَةِ یُؤمِنونَ بِهِ وَهُم عَلَى صَلاتِهِم یُحَافِظونَ؛ (51) کسانى که به آخرت ایمان آورده اند به او ایمان آورده و آنها نسبت به نماز خود محافظت دارند».
و در جاى دیگر در باره ى نشانه هاى افراد با ایمان فرموده:
«وَالَّذینَ هُم عَلَى صَلَواتِهِم یُحَافِظونَ؛ (52) و آنان که بر نمازهاى خود محافظت دارند».
و چنانچه در کتاب نهج البلاغه امیر المؤمنین(علیه السلام) است ـ آن بزرگوار ـ به اصحاب و یاران خود مى فرمود:
«نماز را بپا دارید؛ محافظت آن را بر عهده گیرید، زیاد به آن توجه کنید و فراوان نماز بخوانید و به وسیله ى آن به خدا تقرب جوئید، زیرا نماز «به عنوان فریضه ى واجب در اوقات مختلف شبانه روز بر مؤمنان مقرر شده است» مگر به پاسخ دوزخیان در برابر این پرسش که: «چه چیز شما را به دوزخ کشانیده است؟ گوش فرا نداده اید که مى گویند: ما از نمازگزاران نبودیم...» نماز گناهان را همچون برگ هاى پاییزى مى ریزد و غل و زنجیرهاى معاصى را از گردن ها مى گشاید. پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) نماز را به چشمه ى آب گرمى که بر درب خانه ى کسى باشد و هر شبانه روزى پنج بار خود را در آن شستشو دهد تشبیه کرده است که بدون تردید چرک و آلودگى در بدن چنین کسى باقى نخواهد ماند!»
رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) و نماز
در حالات رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) از عایشه نقل شده که گوید:
«کان رسول الله(صلى الله علیه وآله وسلم) یحدّثنا و نحدّثه، فاذا حضرت الصلاة فکأنه لم یعرفنا و لم نعرفه؛ (53) رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم) چنان بود که با ما گفتگو مى کرد و ما با او سخن مى گفتیم، ولى چون وقت نماز مى شد دیگر چنان بود که نه او ما را مى شناخت و نه ما او را مى شناختیم».
علىّ(علیه السلام) و نماز
در حالات امیرالمؤمنین آمده است که:
«کان اذا حضر وقت الصلاة تلوّن و تزلزل، فقیل له: مالک؟ فقال: جاءَ وقت امانة عرضها الله على السماوات و الارض و الجبال فأبین ان یحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان و انا فی ضعفی فلا ادرى احسن اداء ما حملت او لا؛ (54) چنان بود که چون وقت نماز مى شد دگر گون و متزلزل مى شد، به آن حضرت عرض شد: شما را چیست؟ فرمود: وقت امانتى آمد که خدا بر آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه کرد و آنها از حمل آن خوددارى کرده و پروا کردند و انسان آن را حمل کرد، و من با ناتوانى خود، نمى دانم به خوبى از حمل آن بر مى آیم یا نه؟»
امام سجاد(علیه السلام) و نماز
در احوالات امام سجاد(علیه السلام) نقل کرده اند که:
«کان على بن الحسین(علیه السلام) اذا حضرت الصلاة اقشعر جلده و اصفر لونهُ، وارتعد کالسّعفة؛ (55) آن حضرت(علیه السلام)چنان بود که چون وقت نماز مى رسید پوست بدنش مى لرزید، و رنگش زرد مى شد، و بدنش همچون شاخه ى درخت مى لرزید».
در مقابل مواظبت بر اوقات نماز، ضایع کردن نماز و استخفاف به آن است... چنانچه در تفسیر آیه ى شریفه ى: «فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلاَةَ؛ (56) از امام صادق(علیه السلام)روایت شده است که فرمود:
«اضاعوها بتأخیرها عن مواقیتها؛ (57) با تأخیر انداختن وقت نماز آن را ضایع و تباه کردند».
و در تفسیر آیه ى شریفه ى «فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ» (58) از امام صادق(علیه السلام)نقل شده که فرمود:
«تأخیر الصلاة عن اول وقتها لغیر عذر؛ (59) یعنى تأخیر نماز از اول وقت بدون عذر».
و در روایت دیگرى از امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمده است که فرمود:
«لیس عمل احب الى الله من الصلاة، فلا یشغلنکم عن اوقاتها شىءٌ من امور الدنیا، فان الله عزوجل ذمّ أقواماً فقال: «الَّذینَ هُم عَن صَلاَتِهِم سَاهُونَ» یعنى انهم غافلون إستهانوا بأوقاتها؛ (60) در پیشگاه خدا عملى محبوبتر از نماز نیست، پس مبادا چیزى از کارهاى دنیا شما را از اوقات نماز سرگرم کند که خداى عزوجل مردمانى را مذمت و نکوهش کرده و فرموده «و آنانکه از نماز خود بى خبرند» یعنى غافلند و اوقات نماز را سبک مى شمارند».
اهتمام به نماز در زندگى پیشوایان الهى
1ـ از ارشاد القلوب دیلمى نقل شده است که:
«در جنگ صفین در یکى از روزها امیرالمؤمنین(علیه السلام) مشغول کارزار و جنگ بود و در همان حال مراقب خورشید بود (و پیوسته به خورشید مى نگریست). ابن عباس پرسید: این کار براى چیست؟ فرمود: «انظر الى الزوال حتّى اصلّى؛ به زوال مى نگرم تا نماز بخوانم!» ابن عباس گفت: ما اکنون سرگرم جنگ هستیم؟ على(علیه السلام) فرمود: «على ما نقاتلهم؟ انما نقاتلهم على الصلاة؛ (61) ما براى چه چیز با اینها مى جنگیم؟ ما براى نماز با اینها کارزار مى کنیم!»
2ـ در واقعه ى جانگداز کربلا نیز نوشته اند:
«در گیرودار جنگ، «ابوثمامه صیداوى» که نامش عمرو بن عمرو، و جزء یاران امام(علیه السلام) بود نگاهى به آسمان کرد و متوجه شد زوال ظهر و وقت نماز فرا رسیده، از این رو پیش امام آمد و عرض کرد:
نفسى لک الفداء انى أَرى هولاء قد إقتربوا منک، لا والله لا تُقتَل حتى أُقتل دونک و أُحب ان القى الله و قد صلیت هذه الصلوة التی دنا وقتها؛ جانم به فدایت! مى بینم که این مردمان به تو نزدیک گشته اند، و سوگند به خدا که تو کشته نخواهى شد تا قبل از آن من در پیش روى شما کشته شوم، ولى دوست دارم هنگامى خداى را دیدار کنم که این نمازى را که وقت آن نزدیک گشته بخوانم!
امام(علیه السلام) سر به سوى آسمان بلند کرد و فرمود:
ذکرت الصلاة جعلک الله من المصلّین الذاکرین، نَعم هذا اول وقتها؛ یاد نماز افتادى خداوند تو را از نمازگزاران ذاکر قرار دهد، آرى این آغاز وقت نماز است. سپس فرمود: از اینها بخواهید دست از جنگ بردارند تا ما نماز بخوانیم!»(62)
و به دنبال آن بود که آن حضرت با یاران خود نماز خواندند و به گفته ى اهل تاریخ زهیر بن قین و سعید بن عبد الله حنفى در پیش روى آن حضرت ایستاده و از آنها دفاع مى کردند.
عموم مورخین و ارباب مقاتل گفته اند که سعید بن عبد الله حنفى سینه و سر و صورت خود را سپر آن حضرت و یاران او قرار داد تا نماز بخوانند، و چون زخم ها بر بدن او فراوان شد و نتوانست روى پاى خود بایستد بر زمین افتاد، در حالى که مى گفت:
«اللهم العنهم لعن عاد و ثمود، و ابلغ نبیک منّى السلام، و ابلغه ما لقیت من الم الجراح، فانّى اردت بذلک ثوابک فى نصرة ذریة نبیک(صلى الله علیه وآله وسلم)؛ (63) خدایا ایشان را همانند قوم عاد و ثمود از رحمت خویش دورگردان و پیامبرت را از طرف من درود فرست و این درد و زخمى راکه به من رسیده به او ابلاغ فرما که هدف من در این کار یارى فرزند پیامبر تو بود».
آن گاه روى خود را به سوى امام(علیه السلام) کرده عرض کرد:
«اوفیت یابن رسول الله؛ آیا به عهدخود وفا کردم؟»
امام فرمود:
«نعم انت أمامى فى الجنة؛ آرى تو در بهشت پیش روى من هستى!».
به دنبال این سخن بود که روح از بدن او پرواز کرد، و در بدن اوسیزده تیر مشاهده کردند و این غیر از زخم ها و ضربه هاى دیگرى بود که بر او وارد شده بود.
49. تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ورّام بن ابى فراس، ج 2، ص 105.
50. همان مدرک
51. سوره ى انعام، آیه ى 92.
52. سوره ى مؤمنون، آیه ى 8.
53. بحار الانوار، ج 67، ص 400.
54. بحارالانوار، ج 81، ص 256.
55. بحار الانوار، ج 81، ص 247.
56. سوره ى مریم، آیه ى 59.
57. مجمع البیان، ج 6، ص 519.
58. سوره ى ماعون، آیه ى 4.
59. بحار الانوار، ج 83، ص 6.
60. بحار الانوار، ج 10، ص 100.
61. بحار الانوار، ج 83، ص 23.
62. زندگانى امام حسین(علیه السلام)، تالیف نگارنده، ص 427 و بحارالانوار، ج 45، ص 21 با اندکى اختلاف.
63. همان.
