آداب و اسرار و آموزش و توسعۀ فرهنگ نماز به کارشناسی جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد بهشتی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

رسیدیم به آیات سورۀ حمد که فرمود اگر سورۀ حمد را بر مرده ای خواندند زنده شد تعجب نکنید. شفای دردهای انسان است. دردهای جسمی و روحی، مادی و معنوی، فردی و اجتماعی، رسیدیم به این آیه إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ، تنها تو را می پرستیم و تنها از تو کمک می خواهیم پروردگارا، امیرالمومنین (ع) فرمود: پیامبران که آمده اند، آمدند انسان را از عبادت غیر خدا به عبادت خدا منتقل کنند،‌ انسان بخواهد یا نخواهد جذب کسی می شود. عشق به کسی یا چیزی می ورزد،‌ کسی را می ستاید، می پرستد، اما اشتباه می کند، انبیاء آمدند بگوید که این پستانک است تغذیه درست نیست برای تو، ‌شیر مادر را انبیاء معرفی کرده اند. بالاخره انسان ها کسی را چیزی رامی پرستد، یا ستاره می پرستد، ‌یا خورشید می پرستد، یا طاغوت می پرستد، خودش را می پرستد، پول می پرستد،‌ زن می پرستد،‌ شهوت می پرستد، انبیا آمدند گفتند که ای انسان تو جواهر قیمتی هستی باید خدا را پرستش کنی تا شبیه خدا شوی. پرستش خدا و دیگران کنار هم نه، آن شرک است فقط پرستش خدا،‌ خدایا تنها تو را می پرستیم و تنها از تو کمک می خواهیم. ما تا تورا داریم غصه نداریم تو پشتیبان و خالق ما هستی. تو رازق ما هستی، مددکار ما هستی. بعد از این آیه می رسیم به یک دعا، دعایی که در شبانه روز واجب است که هر نمازگزار 10 بار بگوید، اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ، پروردگارا ما را به راه مستقیم راهنمایی بفرما، قرآن برای هدایت آمده، هدی للمتقین، هدی للناس، انبیاء برای هدایت آمده اند و شیاطین کمر می بندند برای گمراهی انسان، ‌این است که ما در انتخاب راه هر روز و شب احتیاج داریم از خدا کمک بگیریم و این دعا را در نمازمان می خوانیم خدایا ما را به راه راست هدایت کن. در زندگی در انتخاب ها می رسیم به 2 راهی ، 3 راهی ،‌4 راهی، انتخاب شغل، انتخاب رشته، انتخاب سفر، انتخاب رفیق، همه اینها خداوند باید دست ما را بگیرد تا درست انتخاب کنیم، در مقابل راه مستقیم راه های غیر مستقیم آنها چه چیزهایی هستند؟‌راه هوس ها، یا هوس خودم یا هوس دیگران، در مقابل راه مستقیم که راه میانه و معتدل است راه افراط و تفریط قرار دارد بعضی ها زیاده روی می‌کنند، بعضی ها کندروی می کنند به بعضی از مسائل و نیازهای زندگیشان توجه دارند از بعضی غافل هستند،‌ ورزش می کند درس نمی خواند، درس می خواند به نماز توجه ندارد، نماز می خواند به خانواده بی توجه است. خانواده غرق می شود در شغل و کسب درآمد کوتاهی می کند. نه به همۀ‌نیازها وقتی برسیم این صراط مستقیم است.  انسان متوازن و انسان متعادل، راه غیرمستقیم راه وسوسه های شیطانی است. راه غیر مستقیم راه طاغوت ها است راه دنیا طلبی است،‌ راه بدون دلیل و منطق است،‌ راهی است که بجز راه مغضوبان و گمراهان است. پس بالاخره راه مستقیم از نظر قرآن چه راهی است؟ پرورادگارا نشانه ای به ما بده.

سورۀ هود آیه 56 پاسخ می دهد . إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ. پروردگار من بر راه مستقیم استوار است. انک علی صراط مستقيم پس معلوم می شود راه مستقیم یعنی راه خدا،‌ راه مستقیم یعنی راه پیامبر، ای پیامبر حقیقت این است که تو بر صراط مستقیم هستی. سوره یاسین آیه 61  وَأَنْ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ  عبادت من راه مستقیم است. امام صادق (ع) فرمود: والله نحن الصراط المستقيم، به خدا راه مستقیمی که شما در نماز از خدا می خواهید ما هستیم.

پیغمبر فرمود: بعد از من امت اسلامی 73 فرقه می شود، بعد از حضرت موسی (ع) یهودی ها 71 فرقه شدند. 1 حرفه اهل نجات بودند بقیه به انحراف رفتند. بعد از حضرت عیسی (ع) مسیحی ها 72 فرقه شدند. یک فرقه اهل نجات بودند و بقیه گمراه بودند و در دین من مسلمان ها 73 فرقه خواهند شد و تنها 1 فرقه اهل نجات هستند و آن فرقه را هم پیغمبر توصیف کرده و تعریف کرده و نشانه هایش را بیان کرده فرمود: ان مثل اهل بيتی فی امتی کمثل سفينة نوح من رکبها نجی و من تخلف عنها غرق،  مثل اهل بیت من مثل کشتی نوح است هرکه سوار شد نجات می یابد و هرکه ترک کرد نابود خواد شد امام صادق (ع) این صراط مستقیم ما هستیم نه گروهک ها و گروه های غیر ما،  که آنها هم حرف از قرآن و اسلام می زدند ولی در انحراف بودند. جا دارد که در پایان این برنامه در مورد صراط مستقیم تذکراتی را عرض کنیم، تذکر اول این است که راه مستقیم نسبت به اشخاص و زمان ها و شرایط متفاوت است. نمی توانیم یک جملۀ خاصی را مثل یک نسخۀ ثابت صادر کنیم. گاهی ممکن است راه مستقیم سکوت باشد. گاهی سخن، گاهی ممکن است بذل مال باشد و گاهی نگهداری، ‌گاهی نثار جان باشد گاهی تحصیل علم باشد. صراط مستقیم در موقعیت های مختلف فرق می کند. یک روزگاری روزگار جهاد است، ‌یک روزگاری روزگار انفاق است . یک روزگاری روزگار عبادت و اعتکاف است.

نکتۀ‌دوم آنان که درصراط مستقیم هستند و از شرایط و امکانات ویژه ای برخوردارند نباید دیگران را تحقیر کنند پیغمبر فرمود : ایمان 10 درجه دارد بعضی ها در درجه اول، بعضی درجه دوم، بعضی  درجه سوم ، ظرفیت افراد مختلف است. آنهایی که در درجات بالا هستند مراقب درجات پایین باشند و غرور نداشته باشند.

نکته سوم اینکه بودن در صراط مستقیم مهم است و مهم تر از آن استمرارش هست. به قول قدیمی ها می گفتند انقلابی بودن مهم است اما انقلابی ماندن مهم تر است. یک کسی از امیرالمومنین (ع) پرسید مگر شما در صراط مستقیم نیستید ، فرمود چرا؟ گفت پس چرا باز می گویید: اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ؟ فرمود: برای از این به بعد. ما بندگان خدا همیشه محتاج این  کمک خواهی از خدا هستیم ، پروردگارا دستم را بگیر و راه را به من نشان بده، چقدر بودن کسانی که در میانه راه ، راه را گم کرده اند و به بیراهه رفته اند.

 نکته چهارم این است که  تشخیص صراط مستقیم خیلی دشوار است، دشمن می آید  راه های مشابه را پیش روی ما می گذارد، گزینه های مشابه، راه های مشابه،‌ این است که ما زیاد باید از خداوند مدد بخواهیم، به امامان توسل پیدا بکنیم، از توکل، توسل  برای راه مستقیم زیاد باید کمک بگیریم. در احادیث جملات زیادی آمده که صراط مستقیم را توضیح داده اند امامان ما، می فرمودند که تند روی نکنید، افراط و تفریط نکنید، اینها به دور از صراط مستقیم هستند، بعضی اینگونه هستند که در آرزوها چنان تند می روندکه هیچ وقت از این دنیا نمی روند، گاهی دنبال دنیا طلبی می گردند به اندازه‌ای که حرص تمام وجود آن را می گیرد بعضی تمام وجودشان را امید، بعضی تمام وجودشان را یاس و بعضی شادی و بدمستی، بعضی یاغی گری و سرکشی، نه انسان باید یک توازنی و تعادلی از خوف و رجا ، امید و ترس در آن باشد و در کارهایش نه افراط داشته باشد و نه تفریط ، حتی قرآن کریم می فرماید : عباد رحمان کسانی هستند که إذا أنفقوا لم يسرفوا ولم يقتروا وكان بين ذلك قواما  بندگان خوب خدا اینگونه هستند که وقتی پول خرج می کنند نه زیاده روی می کنند و نه خساست به خرج می‌دهد.

بلکه بینابین یک حالت متوازن و متعادلی دارند. همه شما شنیدید که مردی از دنیا رفت اموالی از او به جا مانده بود همه را بخشیده بود به دیگران، فکر می کردند که کار خوبی کرده ، این را به پیغمبر گزارش دادند، پیغمبر فرمود اگر من میدانستم این خبر را، اجازه نمی دادم ایشون را در قبرستان مسلمان ها خاک کنند. پس برای زن و بچه اش چه چیزی گذاشته است؟ نه بخشش اندازه دارد،‌ انفاق اندازه دارد، ایثار اندازه دارد. توجه به خود، توجه به خانواده، توجه به دنیا و توجه به آخرت، مجموعه اینها اگر متوازن و متعادل باشد این صراط مستقیم است.