■ برای تعقیبات نماز چه بخوانیم؟
برای تعقیبات نماز چه بخوانیم؟
در پاسخ به این پرسش چند مورد از تعقیبات وارد شده را بیان می کنیم:
1.تکبیر؛
امير المومنينj فرمود: ... وقتی كه سلام [نماز را] دادي دو دستت را بالا ببر و سه مرتبه تكبير بگو.[1]
- تسبيح حضرت زهراh؛
امام صادقj فرمود: تسبیح حضرت زهراh مصداق ذکر کثیر است که خداوند دستور داد، و فرموده:"و اذکروا الله ذکراً کثیراً؛ (فراوان ذکر خدا بگویید).[2]
امام باقرj می‌فرمایند: خدای تعالی با چیزی بهتر از تسبیح حضرت زهراh تمجید و عبادت نشده است؛ زیرا اگر بهتر از آن چیزی بود، رسول خدا آن را به فاطمهh می‌آموخت.[3]
امام صادقh فرمود: تسبیح حضرت فاطمهh در هر روز، به دنبال هر نماز، نزد من از هزار رکعت نماز (مستحبى) در هر روز، محبوب‌تر است.[4]
امام صادقh فرمود: اى ابا هارون! ما بچههاى خود را همان طور که به نماز امر مىکنيم به تسبيحات حضرت فاطمهh نيز امر مىکنيم. تو نيز بر آن مداومت کن، زيرا بندهاي که بر آن مداومت نموده است، هرگز به شقاوت نيفتاده است.[5]
امام صادقj می‌فرمایند: تسبیح زهراh صد ذکر است ولی در میزان سنجش اعمال، هزار ذکر محسوب می‌گردد، شیطان را دور و خدای تعالی را راضی می‌کند.[6]
- تسبيح حضرت زهراh در همه حال مطلوب است، خصوصاً بعد از نماز و قبل از خواب؛ کسی که با تسبیح فاطمهh بخوابد، از مردان و زنانی است که خدا را فراوان یاد می‌کنند.[7]
- تسبیحات اربعه؛
تسبيحات اربعه، 30 مرتبه، يا 40 مرتبه. از مصاديق "باقيات صالحات"[8] و "ذكر كثير"[9] شمرده شده و موجب آمرزش گناهان است و موجب استجابت دعا.[10]
كسي كه پس از نماز واجب، چهل بار سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكبَرُ بگويد هر چه بخواهد، خدا به او داده مىشود.[11]
امام صادقj فرمودند: هر كس پس از به جا آوردن نماز واجب، سی مرتبه تسبیح بگوید، همه گناهانش فرو می‌ریزد [آمرزیده میشود].[12]
پیامبرk فرمودند: وقتی من را به آسمانها بردند، وارد بهشت شدم. دیدم کاخی آنجاست از یاقوت سرخ، آن قدر شفاف بود که داخل آن دیده میشد. در آن دو گنبد بود، یکی از دُرّ و دیگری از زبرجد. از جبرئیل سوال کردم این قصر برای چه کسی است؟ گفت: کسی که سخنش را پاکیزه کند، دائم روزه بگیرد، به دیگران عذا بدهد، شب به پا خیزد در حالی که مردم خوابند. علی گفت که من پرسیدم: ای فرستادۀ خدا. چه کسی از امتت قادر است است چنین باشد؟ فرمود: می‌دانی پاکیه کردن کلام چیست؟ گفتم: خدا و رسولش داناترند. فرمود: کسی که بگوید: قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ و الْحَمْدُ لِلَّهِ و لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ و اللَّهُ أَكْبَرُ...[13]
خواندن 30 مرتبه تسبيحات بعد از نماز شكسته، فضيلت دو ركعت باقيمانده را دارد. امام رضاj هر نمازى را كه در سفر ميگذارد و شکسته می‌خواند، بعد از اتمام آن سی بار ميگفت: سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر و ميفرمود كه اين تکمیل کنندۀ نماز شکسته است.[14]
- لعن أعداء دين؛
هر گاه نماز واجب را تمام كردى ، جز با لعن بنى اميّه ، از جاى خود حركت نكن.[15]
- خواندن سورۀ توحید؛
از حضرت صادقj روايت شده كه هر كه به خدا و روز قيامت ايمان داشته باشد، بايد بعد از نماز واجب، خواندن قل هو الله احد را ترك نكند؛ زیرا هر كس پس از هر نماز واجب، [سورۀ] قل هو الله احد بخواند، خدا به او خير دنيا و آخرت كرامت فرمايد، و گناه او و پدر و مادر او و فرزندان پدر و مادر او را بيامرزد.[16]
و در روايتی ديگر آمده که خواندن آن بعد از هر نماز، موجب نزول رحمت از آسمان بر سر خواننده و نزول سكينه و نظر رحمت خدا به او و آمرزش گناهان و برآورده شدن حاجاتش و در امان خدا بودن، دانسته شده است.[17]
- قرائت حمد، آية شهد الله، آيةالكرسي، آية ملك، بعد از هر نماز واجب؛
امام صادقj فرمود: هنگامی که خداوند عزّ و جلّ به این آیات امر کردند که به سوی زمین هبوط کنند ، به عرش آویزان شدند و گفتند : ای پروردگار ! ما را به کجا می‌فرستی؟ به سوی اهل خطاها و گناهان؟
خداوند عزّ و جلّ به سوی آنها وحی کرد که هبوط کنید. به عزّت و جلالم سوگند که هیچ کس از آل محمد و شیعیان آنها، پس ازهر نماز واجب شما را نمی‌خواند مگر این که با چشم پنهانم، در هر روز، هفتاد نظر [ ِ رحمت] به او می‌کنم و در هر نظر، هفتاد حاجت او را برآورده می‌کنم، و گناهان او را می‌بخشم [آن آیات عبارت‌اند از:] اُمّ الکتاب [سورۀ حمد]، شهد الله انّه لا اله الّا هو (آیۀ 18 آل عمران) و آیه الکرسی (آیۀ 255 بقره) و آیة الملک (آیۀ 26 آل عمران).[18]
- خواندن ذکر پیامبرk پس از فتح مکه؛
از مفضل بن عمر نقل شده است که به امام صادقj عرض کردم چرا بايد نمازگزار بعد از سلام دادن سه مرتبه در حالي که دو دستش را بالا مي‌برد تکبير بگويد؟ حضرت فرمود: چون نبي اکرم k زماني که مکه را فتح کردند نماز ظهر را با اصحابشان کنار حجر الاسود اقامه کردند؛ و پس از سلام نماز سه مرتبه دو دست خود را بالا آوردند و تکبير گفتند و فرمود: "لا إله إلا الله وحده وحده أنجز وعده ونصر عبده وأعز جنده و غلب الأحزاب وحده فله الملک و له الحمد يحيي و يميت و هو علي کل شئ قدير" سپس رو به اصحابشان کردند و فرمودند : اين تکبير را و اين دعا را بعد از هر نماز واجب ترک نکنيد؛ پس اگر کسي اين کار را بعد از سلام نماز انجام دهد، آن شکري را که بر عهده اوست نسبت به خداي متعال،برای تقویت اسلام و لشکر اسلام به جا آورده است.[19]
- خواندن دعاهاي وارد شده.
در باب سیزدهم و باب بیستم ارشاد القلوب دیلمی در حدیثی قدسی آمده است که:
خداوند متعال مي‌فرمايد: هرکس محدث شود و وضو نگيرد، به من جفا[20] کرده است و اگر کسي وضو بگيرد و پس از وضو دو رکعت نماز نخواند، به من جفا کرده است. همچنين اگر کسي وضو بگيرد و دو رکعت نماز هم بخواند، امّا دعا نکند، به من جفا کرده است. سپس مي‌فرمايد: امّا اگر کسي وضو بگيرد و بعد از آن دو رکعت نماز بخواند و سپس دعا کند و از خدا چيزي بخواهد، ولي خدا به او عنايت نفرمايد، خداوند به او جفا کرده است و مسلّماً خداوند رحمان به کسي جفا نمي‌کند.[21][در نتيجه دعاي او مستجاب است.]
- سجدة شكر
- خواندن نافله
به سبب اهمیت ویژۀ سجدۀ شکر و نافله در ادامه هر یک از این دو را به طور جداگانه مطرح کرده، دربارۀ آنها توضیح می‌دهیم.
[1] . قال امير المومنينj : ... فإذا سلمت رفعت يديك وكبرت ثلاثا ...(من لايحخره الفقيه ، ج 1 ، ص 320).
[2] . عن زرارة بن اعین عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِj، قَالَ: تَسْبِيحُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِh مِنَ الذِّكْرِ الْكَثِيرِ، الَّذِي قَالَ اللَّهُ عَزَّ و جَلَّ: "اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً (الكافي (ط - دارالحديث)، ج4، ص 368، ح 22).
[3] . عَنْ عُقْبَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍj قَالَ: مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْءٍ مِنَ التَّحْمِيدِ أَفْضَلَ مِنْ تَسْبِيحِ فَاطِمَةَh و لَوْ كَانَ شَيْءٌ أَفْضَلَ مِنْهُ لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللَّهِk فَاطِمَةَh (الكافي (ط - الإسلامية)، ج3، ص 343).
[4] . عَنْ أَبِي خَالِدٍ الْقَمَّاطِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِj يَقُولُ تَسْبِيحُ فَاطِمَةَh فِي كُلِّ يَوْمٍ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ صَلَاةِ أَلْفِ رَكْعَةٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ (همان).
[5] . عَنْ أَبِي هَارُونَ الْمَكْفُوفِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِj قَالَ: يَا أَبَا هَارُونَ إِنَّا نَأْمُرُ صِبْيَانَنَا بِتَسْبِيحِ فَاطِمَةَh كَمَا نَأْمُرُهُمْ بِالصَّلَاةِ فَالْزَمْهُ فَإِنَّهُ لَمْ يَلْزَمْهُ عَبْدٌ فَشَقِيَ (همان).
[6] . عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍj مَنْ سَبَّحَ تَسْبِيحَ فَاطِمَةَh ثُمَّ اسْتَغْفَرَ غُفِرَ لَهُ و هِيَ مِائَةٌ بِاللِّسَانِ و أَلْفٌ فِي الْمِيزَانِ و تَطْرُدُ الشَّيْطَانَ و تُرْضِي الرَّحْمَنَ (وسائلالشيعة، ج6، ص442).
[7] . فِي مَجْمَعِ الْبَيَانِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِj أَنَّهُ قَالَ: مَنْ بَاتَ عَلَى تَسْبِيحِ فَاطِمَةَh كَانَ مِنَ الذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً و الذَّاكِراتِ (وسائلالشيعة، ج6، ص447).
[8] . كهف: 46
[9] . احزاب: 41
[10] . فِي مَجْمَعِ الْبَيَانِ قَالَ رُوِيَ عَنْ أَئِمَّتِنَاb أَنَّ مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ و الْحَمْدُ لِلَّهِ و لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ و اللَّهُ أَكْبَرُ ثَلَاثِينَ مَرَّةً فَقَدْ ذَكَرَ اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً (وسائلالشيعة، ج6، ص454).
[11] . سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَj يَقُولُ مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ و الْحَمْدُ لِلَّهِ و لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ و اللَّهُ أَكْبَرُ أَرْبَعِينَ مَرَّةً فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ فَرِيضَةٍ قَبْلَ أَنْ يَثْنِيَ رِجْلَيْهِ ثُمَّ سَأَلَ اللَّهَ أُعْطِيَ مَا سَأَلَ (وسائلالشيعة، ج6، ص455).
[12] . عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِj قَالَ: مَنْ صَلَّى صَلَاةً مَكْتُوبَةً ثُمَّ سَبَّحَ فِي دُبُرِهَا ثَلَاثِينَ مَرَّةً لَمْ يَبْقَ عَلَى بَدَنِهِ شَيْءٌ مِنَ الذُّنُوبِ إِلَّا تَنَاثَرَ (بحارالأنوار (ط - بيروت)، ج83، ص 21).
[13] . عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِb عَنْ عَلِيٍّj قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِk لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ دَخَلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَيْتُ فِيهَا قَصْراً مِنْ يَاقُوتٍ أَحْمَرَ يُرَى بَاطِنُهُ مِنْ ظَاهِرِهِ لِضِيَائِهِ و نُورِهِ و فِيهِ قُبَّتَانِ مِنْ دُرٍّ و زَبَرْجَدٍ فَقُلْتُ يَا جَبْرَئِيلُ لِمَنْ هَذَا الْقَصْرُ قَالَ هُوَ لِمَنْ أَطَابَ الْكَلَامَ و أَدَامَ الصِّيَامَ و أَطْعَمَ الطَّعَامَ و تَهَجَّدَ بِاللَّيْلِ و النَّاسُ نِيَامٌ قَالَ عَلِيٌّj فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ و فِي أُمَّتِكَ مَنْ يُطِيقُ هَذَا فَقَالَk أَ تَدْرِي مَا إِطَابَةُ الْكَلَامِ فَقُلْتُ اللَّهُ و رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ و الْحَمْدُ لِلَّهِ و لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ و اللَّهُ أَكْبَرُ أَ تَدْرِي مَا إِدَامَةُ الصِّيَامِ قُلْتُ اللَّهُ و رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ صَامَ شَهْرَ الصَّبْرِ شَهْرَ رَمَضَانَ و لَمْ يُفْطِرْ مِنْهُ يَوْماً أَ تَدْرِي مَا إِطْعَامُ الطَّعَامِ قُلْتُ اللَّهُ و رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ مَنْ طَلَبَ لِعِيَالِهِ مَا يَكُفُّ بِهِ و جُوهَهُم (بحارالأنوار، ج 18، ص342).
[14] . وسائل الشيعه، ج 5، ص495.
[15] . عَنِ ابْنِ جَمِيلٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرj قَالَ: إِذَا انْحَرَفْتَ عَنْ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ فَلَا تَنْحَرِفْ إِلَّا بِانْصِرَافِ لَعْنِ بَنِي أُمَيَّةَ (وسائل الشيعة، ج6، ص 462، ح 19).
[16] . بحار، ج 92، ص 345.
[17] . بحارالانوار، ج ۹۱، ص ۳۸۴.
[18] . عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِj قَالَ لَمَّا أَمَر َاللَّهُ عَزّ َوَ جَلّ َهَذِهِ الْآيَات أَنْ يَهْبِطْنَ إِلَى الْأَرْضِ تَعَلَّقْنَ بِالْعَرْشِ و قُلْنَ أَيْ رَبِّ إِلَى أَيْنَ تُهْبِطُنَا إِلَى أَهْلِ الْخَطَايَا و الذُّنُوبِ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ و جَلَّ إِلَيْهِنَّ أَنِ اهْبِطْنَ فَوَ عِزَّتِي و جَلَالِي لَا يَتْلُوكُنَّ أَحَدٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ و شِيعَتِهِمْ فِي دُبُرِ مَا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ مِنَ الْمَكْتُوبَةِ فِي كُلِّ يَوْمٍ إِلَّا نَظَرْتُ إِلَيْهِ بِعَيْنِيَ الْمَكْنُونَةِ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ نَظْرَةً أَقْضِي لَهُ فِي كُلِّ نَظْرَةٍ سَبْعِينَ حَاجَةً و قَبِلْتُهُ عَلَى مَا فِيهِ مِنَ الْمَعَاصِي و هِيَ أُمُّ الْكِتَابِ و - شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ و الْمَلائِكَةُ و أُولُوا الْعِلْمِ و آيَةُ الْكُرْسِيِّ و آيَةُ الْمُلْكِ (الكافي، ج2، ص620).
[19] . عن المفضل بن عمر قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِj لِأَيِّ عِلَّةٍ يُكَبِّرُ الْمُصَلِّي بَعْدَ التَّسْلِيمِ ثَلَاثاً يَرْفَعُ بِهَا يَدَيْهِ فَقَالَ لِأَنَّ النَّبِيَّk لَمَّا فَتَحَ مَكَّةَ صَلَّى بِأَصْحَابِهِ الظُّهْرَ عِنْدَ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ فَلَمَّا سَلَّمَ رَفَعَ يَدَيْهِ و كَبَّرَ ثَلَاثاً و قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ و حْدَهُ و حْدَهُ أَنْجَزَ و عْدَهُ و نَصَرَ عَبْدَهُ و أَعَزَّ جُنْدَهُ و غَلَبَ الْأَحْزَابَ و حْدَهُ فَلَهُ الْمُلْكُ و لَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي و يُمِيتُ و يُمِيتُ و يُحْيِي و هُوَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَا تَدَعُوا هَذَا التَّكْبِيرَ و هَذَا القَوْلَ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ فَإِنَّ مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ بَعْدَ التَّسْلِيمِ و قَالَ هَذَا الْقَوْلَ كَانَ قَدْ أَدَّى مَا يَجِبُ عَلَيْهِ مِنْ شُكْرِ اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ عَلَى تَقْوِيَةِ الْإِسْلَامِ و جُنْدِه (علل الشرائع، ج2، ص360).
[20] . بی‌مهری کردن، بی‌وفایی کردن (ر.ک: فرهنگ معین)
[21] . قال النبیk: یقول الله تعالی: من احدث و لم یتوضا فقد جفانی، و من احدث و توضا و لم یصل رکعتین فقد جفانی، و من صلی رکعتین ولم یدعنی فقد جفانی، و من احدث و توضا و صلی رکعتین و دعانی فلم اجبه فی ما یسال من امر دینه و دنیاه فقد جفوته ولست برب جاف، ارشاد القلوب، ج 1، ص 60.
