منظور از تعقیب نماز چیست و چه فایده ای دارد؟

تعقيب عبارت است از اينكه نمازگزار پس از ادای نماز به دعا، ذكر، تلاوت قرآن و اموری از اين قبيل همچون تفكر در عظمت خداوند، گريه از ترس او به خاطر اشتياق به او، بپردازد که از سنت­های تاکیدشده بوده، منافعش در دین و دنیا زیاد است.[1]

تعقیبات نماز دارای اهمیت فراوانی است. در روایتی از امام صادقj از پدر بزرگوارشان امام باقرj آمده است که ایشان در ذیل آیۀ

"فِی قَوْلِ الله تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلی‏ رَبِّکَ فَارْغَبْ‏"؛[2](چون از کار فارغ شوی، به عبادت کوش و با اشتیاق، به سوى پروردگارت روى آور)

فرمود: بعد از اینکه نمازت را خواندی و سلام دادی، در حالی که نشسته‏ای و هنوز بلند نشده‏ای در دعا کردن برای امور دنیا و آخرتت بکوش و وقتی که از دعا فارغ شدی، مُلتمسانه از خدا بخواه که نمازت را از تو بپذیرد.[3]

بعضی از آثار و فواید نماز عبارت‌اند از:

1. استجابت دعا؛

امام صادقj فرمودند: خدواند نماز را در بهترین زمان­ها واجب نموده است پس حاجت‌های خود را بعد از نماز­های واجب از خدا بخواهید.[4]همچنین پیامبر اعظمk فرمودند: هر نمازگزاری، پس از هر نماز واجبی، دعایی مستجاب دارد[5]

1. کامل شدن نماز؛

بگو: (پروردگارم براي شما ارجي قائل نيست اگر دعاي شما نباشد...[6] آنچه موجب جلب توجه الهی است، دعا و توجه به نیاز ما به خداوند است.

1. جلب خشنودی خداوند؛

خداوند عامل خشنودی‌اش ازاسماعیلj را توجه او به نماز می­داند:

وَ اذْكُرْ فىِ الْكِتَابِ إِسمْاعِيلَ إِنَّهُ كاَنَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَ كاَنَ رَسُولًا نَّبِيًّا وَ كاَنَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَوةِ وَ الزَّكَوةِ وَ كاَنَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا؛ و در اين كتاب اسماعيل را ياد كن. او درست­قول و فرستاده‏اى پيامبر بود، و خاندان خود را به نماز و زكات امر مى‏كرد و نزد پروردگارش شايسته و پسنديده بود.[7]

1. رحمت الهی و بهشت؛

حضرت عبدالعظيم حسنی از امام يازدهم امام حسن عسكرىj روايت كرده است كه حضرت فرمود:

موسى بن عمرانj با خداوند سخن گفت و عرض كرد: بار خدايا، جزاى كسى كه نماز را در اول وقت مى­خواند چيست؟ خداوند فرمود: خواسته­هايش را بر مى­آورم و بهشتم را به او مباح مى­گردانم.

آرى، چون نمازگزار محبوب­ترين كارهاى خود را ناديده مى­گيرد و بر فرمان خدا و رسول گردن مى­نهد و فريضۀ الهى را بر همه منافع خود مقدم مى­دارد، خداوند نيز محبوب­ترين و بهترين جايگاه را كه بهشت است، براى او مباح و حلال مى­گرداند و او را به بهترين نعمت­هاى بهشت خويش بهره‌مند مى­سازد.[8]

1. بخشش گناهان؛

امام صادقj فرمودند هر کس تسبیحات حضرت زهراh را بلافاصله بعد از نماز انجام دهد خداوند گناهانش را می­آمرزد.[9]

1. افزایش رزق و روزی؛

از امام صادقj نقل شده است: تعقیب بعد از نماز صبح سریع­تر از حرکت برای طلب روزی انسان را به رزق می‌رساند.[10]

1. دعوت شدن به میهمانی خداوند؛

 امام صادقj فرمودند: هر كس نمازی واجب بخواند و بعد از آن تعقيب بخواند تا نماز ديگر (يعنى به خواندن دعاهايى كه بعد از نماز بايد خواند و قرائت قرآن و غيره مشغول گردد تا وقت نماز ديگر) آن بنده مهمان خدا مى­باشد و حق است بر خداوند که مهمان خود را اكرام كند.[11]

1. بهره‌های معنوی دیگر.

حضرت علیj فرمودند: كسى كه در جايگاه نمازش بنشيند و به ذكر خداى تعالى و به تعقيبات بپردازد، خداوند فرشته­اى را مأمور مى­گرداند كه به وی مى­گويد: اى نمازگزارى كه مشغول دعا هستى، به شرف و كرامت و فضيلت خود بيفزا (يعنى بيشتر و زيادتر دعا كن) كه براى تو حسنات ثبت مى­گردد و سيئات و بدي‌هايت محو مى­شود و درجات تو افزون مى­گردد و اين گفتگو ادامه دارد تا وقتى كه او از دعا و تعقيباتش فارغ شود.[12]

چند نکتۀ فقهی دربارۀ تعقیب نماز

تعقيب، پس از نمازهاي مستحب هم مستحب است؛ هر چند استحباب آن بعد از نمازهای واجب بیشتر است.

تعقيب بايد از نظر عرف متصل به نماز باشد.

ظاهرا نشستن بعد از نماز بدون دعا کردن يا دعا كردن بدون نشستن در غيرسفر و حالت ناچاری، تعقيب نماز به حساب نمی‌آید.

بهتر این است که انسان در حال انجام تعقيب نماز هم مانند خود نماز رو به قبله و با طهارت باشد و ذكرها و دعاها را به عربي بگويد و دعاهاي وارد شده را بخواند.[13]