آداب و اسرار و آموزش و توسعه فرهنگ نماز به کارشناسی جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد بهشتی

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

رسیدیم به آیه دوم سوره حمد. الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ. تمام سپاس ها و تمام ستایش ها مخصوص الله است، چرا؟ یک کس دیگر خدمت کرده و ما باید خدا را ستایش بکنیم؟ چون همه نعمت ها، زیبایی ها و بزرگی ها برای خدا است. این نقاش هم که این نقاشی را به تصویر کشیده، حافظۀ او،‌ سلامت او، مغز او،  اندیشۀ او، دست او،‌ چشم او از خدا است. این نگاه یک خداپرست است. الْحَمْدُ للّهِ. تمام ستایش ها مخصوص خدا است، تمام سپاس ها مخصوص خدا است. رَبِّ الْعَالَمِينَ ، پرورش دهندۀ‌ جهانیان، بیشترین اسمی که از خدا در قرآن آمده است الله است. الله یعنی تمام دعای جوشن کیبر را در یک کلمه خلاصه کنیم آن الله است. در دعای جوشن کبیر 1001 صفت خدا آمده تمام این 1001 صفت در کلمه الله بکار گنجانده شده، الله بیش از 3000 بار در قرآن به کار رفته است.  رب چیست؟ رَبِّ نهصدو چند بار در قرآن به کار رفته است و یکی از اسم های زیبای خدا است به معنای صاحب ، به معنای پرورش دهنده، به معنای مدبر، به معنای مدیر، خداوند تدبیر امور عالم را به عهده دارند.

بعضی ها در زمان جاهلیت به غلط این طور فکر می کردند که خداوند جهان را آفریده و کنار رفته است. اما انبیاء می گفتند که نه خداوند جهان را آفریده و الان حاکمیت و مدیریت دارد و تدبیر می‌کند، لحظه ای نظر خداوند از این جهان کنار زده شود همۀ‌جهان در هم فرو می‌ریزند. خداوند پرورش دهندۀ‌ همۀ هستی است. ستاره ها، ‌پروانه ها، گنجشک ها، دریاها،‌ آب ها، سنگ ها، خاک ها، کوه‌ها و انسان، ما سورۀ حمد را با بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ به نام خدا شروع کردیم،‌ رسیدیم به شکر خدا، اینها سازندگی های نماز است،‌در هر نماز باید فکر کنیم  خدا به ما چه نعمت هایی داده و چند نعمت به ما داده است. قرآن می فرماید: و ان تعدوا نعمه الله لا تحصوها ان الله لغفور رحيم   اگر بخواهید نعمت های خدا را بشمارید نمی‌توانید. پس شکر بکنید خدا را، سپاس بگویید خدا را، خدایی که پرورش ما و پرورش دیگر انسان ها و پرورش حیوانات و درختان و بقیه موجودات به دست او است. اوست که برای موجودات اهدافی قرار می دهد و آنها را رهبری می دهد تا به سمت هدف حرکت کند. اما انسان چیست؟ افسوس که انسان ناسپاس است قرآن می فرماید : قُتِلَ الإنْسَانُ مَا أَكْفَرَهُ ، مرگ بر انسان، چقدر ناسپاس است. وَكَانَ الإِنْسَانُ كَفُورًا ، سوره اسراء آیه 67 ، انسان ناسپاس است ، وَإِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الإِنسَانِ أَعْرَضَ ، ما به انسان نعمت می دهیم رو می گرداند، يا ايُها الاِنسانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الکَريم ، چقدر انسان شکایت کرده از ناسپاسی انسان ها، می گوییم عزیزم نماز خواندی، می‌گوید قرصش را خوردم،‌ مسخره می کند. خدا نیازی به نماز ما ندارد. او یک کلیدی دست ما داده تا هدایایش را زیاد کند خداوند بیشمار به ما هدیه داده است، اگر بیشتر می‌خواهیم باید تشکر کنیم قرآن می‌گوید: لئن شکرتم لازيدنّکم ،  اگر شکر کنید خدا نعمت هایش را می افزاید: لان کفرتم انّ عذابی لشديد  اگر ناسپاسی کنید عذاب من شدید است . الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ،‌ آیه بعد الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ  ،‌2 اسم از اسم های خدا است. رحمان و رحیم،‌ ریشه اش همان مهرورزی است اما معناهایش متفاوت است. رحمان یعنی خدا همه را دوست دارد،‌ مسلمان و غیرمسلمان، کمونیسم، شرقی، غربی، سیاه، سفید ، همه را دوست دارد این رحمانیت خدا است.

برای همه باران می‌فرستد، برای همه رزق می‌فرستد،‌ برای همه گیاهان را می رویاند، ‌برای همه خورشید را می آورد. این رحمانیت خدا است.

رحیم چیست؟ رحیم یعنی یک عده خاصی را که مومنان باشند برای همیشه دوست دارد. رحمان یعنی همه، رحیم یعنی همیشه ،‌2 جور مهر دارد خداوند، یک مهری نسبت به همه، یک مهری نسبت به جمعی اما برای همیشه.  مومنان را خداوند برای همیشه تا صحنۀ رستاخیز دوستشان دارد. یک مهر خاصی دارد، شما ها هم خیلی هایتان همین طور هستید، یک علاقۀ عمومی به همۀ‌مردم و همۀ ‌شهروندان دارید و احترام می گذارید ، کمک می کنید این می شود رحمانیت. اما یک دوستان خصوصی دارید ،‌ فرزندتان است ، همسرتان است، برادرتان است، دوست خصوصیتان است  به او یک علاقۀ خاصی دارید این رحیمیت است، مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ امام حسن مجتبی فرمود : پدرم وقتی نماز می‌خواند وقتی به این آیه می رسید گاهی صد بار تکرار می کرد و می گریست ،‌ صاحب روز جزا، خداوند هم مهر داد و هم قهر، البته مهرش بیش از قهرش است. آدم ها اگر فقط به مهر خدا توجه کنند لوس می شوند و به قهر خدا فکر کنند مایوس می شوند. یک توازن و تعادلی بین این دو لازم است.

آیه قبل خواندیم الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ، یک مقداری امید پیدا کردیم این آیه ما را می ترساند مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ، ‌صاحب روز جزا، ما یک روزی در پیش داریم که همۀ ‌انبیاء خبر آمدنش را دادند مطمئناً آن روز را خواهد آمد اسمش هست یوم الحساب، يَوْمِ الدِّينِ. پنجاه هزار سال طول آن روز است. انسان ها باید در آن روز عملکرد خودشان را پاسخگو باشند دادگاهی برگزار خواهد شد،‌ میزانی، ترازویی است حاکمی می آید و از ما سوال می کند فکر در آن روز ما را از گناه دور می کند . مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ، خداوند مالک دنیا هم هست اما چون در اینجا به ما اختیاری داده و ما فکر می کنیم که کاره ای هستیم، آنجا حقیقتاً ما می فهیمم که خدا مالک ما و آخرت است.  الله واحد قهّار ، روز قیامت گفته می شود که کار دست کیست ؟ همه می گویند که دست خدای مقتدر است.

ما در نماز یاد قیامت می کنیم حدود 1500 آیه در قرآن راجع به قیامت است. یاد قیامت سازندگی دارد، یاد حساب، یاد کتاب، یاد صراط، یاد میزان، بهشت، جهنم،‌ پیامبر عزیز اسلام در 13 سالی که در مکه مسلمان تربیت می کردند و خیلی هم دشوار بود با همین آیات سوره های جزء‌ 28  ،‌29 و 30 که غالباً دربارۀ آخرت و قیامت است.  لرزه به اندام مسلمان ها می افتاد می گریستند، مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ،‌ آیه ای دربارۀ جهنم نازل شد، پیامبر گریه کرد نمازگزاران هم گریه کردند گریه مردم خیلی زود تمام شد اما گریه پیامبر ادامه پیدا کرد. گفتند چکار کنیم که گریه ایشان تمام شود، سلمان فارسی گفت : دختری دارد به نام فاطمه که خیلی دوستشان دارد. گفتند برویم و از ایشان بخواهیم تا از پدر بخواهد که گریه را تمام کند. حضرت فاطمه قبول کرد از خانه به مسجد آمد و پرسید پدرجان چرا اینگونه جان سوز گریه می کنی؟ فرمود دخترم، عزیزم، فاطمه جان، ‌امروز جبرئیل این آیه ها را آورد. فاطمه زهرا تا این آیه ها را شنید افتاد و غش کرد، گفتند مشکل 2 تا شد خواستیم پدر را آرام کنیم دختر هم غش کرد. این چه احساسی بوده که اینها راجع به قیامت داشته اند و ما نداریم. ما قرآن می خوانیم اصلاً برایمان فرقی ندارد. آیه بهشت،‌ آیه جهنم،‌ یاسین، الرحمن، چرا ما اینطور شدیم؟ مثل این ماشین های فرسوده ای است که اعلام می کنند 5/1 میلیون می دهند و یک ماشین تازه می دهند با قسط می دهند. نگاه می کنی یک ماشین فرسوده که اصلاً عقربه هایش کار نمی کند، نه عقربه برق ، نه عقربه باطری،  نه عقربه کیلومتر شمار، روح ما هم گاهی آنقدر می میرد که هیچکدام از این عقربه هایش کار نمی کند چطور امیرالمومنین مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ را  صدبار تکرار می کند اما ما خیلی راحت از کنارش می گذریم اینها سازندگی های نماز است. به نام خدا، شکر خدا، مهر خدا، قهر خدا.

تا اینجا امام صادق (ع) فرمود سوره حمد 2 قسمت دارد . یک قسمتش اوصاف خدا است که ما به زبان جاری می کنیم قسمت دومش درخواست های ما از خدا است که ما  در برنامه بعد با هم گفتگو خواهیم کرد.