آداب و اسرار و آموزش و توسعۀ فرهنگ نماز به کارشناسی جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد بهشتی

بـِسـْمِ اللّهِ الرَّحـْمـنِ الرَّحيمِ

رسیدیم به درس 13 که موضوع آن نیت است. آغاز نماز، از قلب شروع می‌شود، حدیث داریم القلب حرم الله ، قلب حرم خدا است، فلا تسكن حرم الله غير الله، در حرم خدا جز خدا را راه ندهید، نماز برای ارتباط با خدا است، برای انس با خدا است، از دل شروع می‌شود،‌ جوهر انسان، دل انسان است، قلب انسان است، نیت که در تمام عبادات است، در وضو، در غسل، در تیمم، در نماز،‌ در روزه،‌ در خمس، در زکات، در حج، در جهاد هرجا عبادتی باشد نیت، رکن آن است، اساس آن است،‌ نیت به پرنده ای می ماند که 2 بال دارد، ‌یک بال آن، یعنی توجه دارم که چکار می کنم، مثلاً اگر کسی پرسید چکار می‌کنید؟ می‌گوید وضو می گیرم، شما چکار می کنید؟ نماز می خوانم. انقدر سرگردان و حیران نیست که شک داشته باشد که نمی دانم داشتم وضو می‌گرفتم یا دست وصورت را می شستم.یک بال نیت یعنی توجه به عمل است، آقا چکار می کنید؟ نماز می خوانم، چه نمازی؟ نماز ظهر، در حضر یا سفر؟ نه چهار رکعتی است در حضر هستم،  قضا یا ادا؟ اینها را توجه داریم، به اینها می گوییم نیت،‌ یعنی توجه داشتن به اینکه چه می کنیم، بال دیگر نیت راجع به قصد ما است،‌ برای چه این کار را انجام دهیم؟ قربه الی الله، این نماز را می خوانم برای نزدیک شدن به خدا، برای جلب رضایت خدا،‌ برای اطاعت فرمان خدا، انگیزه دیگری ندارم،‌ برای خنکی و گرم شدن به مسجد نیامده ام. برای خوش آیند رئیس و  فرمانده و مدیر نماز نمی خوانم. از ترس نماز نمی خوانم، برای خودنمایی و نشان دادن خود نماز نمی خوانم، نه انگیزه ای جز خدا ندارم،‌ فقط برای خدا. اگر نماز و عبادت برای خدا یا دیگران باشد شرک می‌شود، فقط برای دیگران باشد کفر می شود. فقط برای خدا، اخلاص است.

پس نیت 2 بال دارد، بال اول توجه به اینکه چه می کنیم، بال دوم توجه به اینکه به چه قصدی این کار را انجام می دهیم. نماز می خوانم قربه الی الله،‌ این نیّت اولین واجب نماز است. در نماز واجب های زیادی است. اولش از دل شروع می شود. قبل از نیت، وضو، اذان، ‌قبله و لباس و مقدماتی بود. اما نماز که آغاز می شود از دل شروع می شود. خدایا رو به تو آورده ام می خواهم با تو حرف بزنم، می خواهم تو را ستایش کنم، می‌خواهم از نعمت های تو قدردانی کنم، می خواهم در زندگی از تو کمک بگیرم و قصدی جز تو ندارم. نیت اگر با اخلاص همراه باشد الطاف الهی را جذب می کند، قرآن می فرماید : وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا ،  کسانی که در راه ما ، به خاطر ما تلاش می کنند ما راه های خودمان را به آنها نشان می دهیم.

در قرآن کریم حدود 70 بار کلمۀ‌ فی سبیل الله آمده، در راه خدا. امام صادق (ع) فرمود: نیتِ خالص شرط قبولی عمل است. فرمود از قول خداوند متعال : لم اقبل الی ما کان خالصا لی  . جز عمل خالص را من قبول نمی کنم. در حدیث دیگری امام صادق (ع) فرمود: من أراد الله بالقليل من عمله أظهره الله له أكثر مما أراد ،  هرکه ولو کار کوچکی را به خاطر خدا انجام دهد خداوند آن کار کوچک را بزرگ جلوه می دهد  و مَن اراد النّاس بالكثير مِنْ عَمَلِهِ اَبَى الله اِلاّ اَنْ يقللِّهُ فى عين من سَمِعه؛ اما اگر کسی کار زیادی را ولی به خاطر مردم، به خاطر سخن مردم،‌ به خاطر ستایش مردم انجام دهد خداوند آن کار را در چشم و گوش شنودگان و بینندگان کوچک و قلیل می کند، حتی رویات به ما می گوید: شما می توانید با نیتتان در کارهای زیادی سهیم و شریک باشید. همین اندازه در نیت، که راضی هستیم به راه امام حسین (ع)،  به کار امیرالمومنین (ع) می‌توانیم با همین نیت در ثواب شهدای جمل یا ‌شهدای کربلا شریک شویم، نیت یعنی یک حرکت قلبی انقدر برای ما سرمایه می آورد در جنگ جمل یکی از یاران امیرالمومنین (ع) ناراحت بود، ‌امام از او پرسید ما که پیروز شدیم چرا ناراحتی؟ گفت به خاطر اینکه یکی از دوستانم توفیق پیدا نکرد در شرکت کند، امام این سوال را از او پرسید: أَهَوَى أَخِيكَ مَعَنَا؟  آیا دل برادر تو با جبهۀ ما است یا با جبهۀ مقابل ما است. گفت نه آقا با قبلۀ ما است. از دوست داران شماست، ‌فرمود نه تنها این دوست تو بلکه تمام کسانی که در آینده ها خواهند آمد الان در شکم مادران یا پشت پدران هستند ولی چون راضی به کار ما هستند، ‌نیتشان این است که  راه ما را ،‌ کار ما را دوست می دارند آنها نامشان در این عملیات ثبت شده است. و لقد شهدنا فی عسکرنا هذا قوم فی أصلا بالرّجال و أرحام النّساء سیرعف بهم الزّمان ، و یقوى بهم الإیمان ، نیت خیلی مهم است.

حدیث داریم روز قیامت آن نمازهایی را که ما نیت درست داشتیم مورد قبول واقع می‌شود، حتی از نماز مقداری که ما توجه داشتیم و نیت داشتیم مورد قبول قرار می‌گیرد. امیر المومنین فرمود: اَخْلِصْ لِلّهِ عَمَلَكَ وَ عِلْمَكَ وَ بُغْضَكَ وَ اَخْذَكَ وَ تَركَكَ وَ كَلامَكَ وَ صُمْتَكَ نه تنها نمازت را، تمام کارهای خودت را رنگ الهی بزن. کارت را، دانشت را، کینه ات را،‌ گرفتنت را، نگرفتنت را،‌ سخن گفتن را ،‌ سکوت کردنت همه برای خدا باشد. این می ماند برای تو،‌ روز قیامت کاری که ما برای خدا کردیم می‌ماند، عبادتی که ما برای خدا کردیم می ماند، ‌خدمتی که ما برای خدا کردیم می ماند، قرآن می فرماید: انفقوا فی سبیل الله، جاهدوا فی سبیل الله ، هاجرو فی سبیل الله، قاتلو فی سبیل الله، قتلو فی سبیل الله، ‌ جهاد در راه خدا،‌ قتال در راه خدا،‌ هجرت در راه خدا،‌ انفاق در راه خدا، اینها نیت هستند.

نیت یک بعد دیگری هم دارد و آن تمرکز است. یعنی نمازگزار از آغاز تا پایان نماز باید تمرکز داشته باشد،‌ توجه داشته باشد، نه اینکه زبانش الفاظی را تکرار بکند اما دلش جای دیگری باشد. معروف است خیلی ها می گویند: در نماز گمشده ها را پیدا می کنیم، در نماز برنامه ریزی می‌کنیم،‌ در نماز تصمیم گیری می کنیم. روز قیامت تاسف خواهیم خورد. در خدمت استاد عزیز جناب آقای قرائتی می رفتیم کربلا، غروب هنگام رسیدیم کرمانشاه، ایشون فرمودند که خوب بریم یک مسجدی در کرمانشاه نماز بخوانیم، یک پسری داشت در حیاط مسجد وضو می‌گرفت، تا دید آقای قرائتی آمد وضو را نیمه تمام گذاشت و آمد پیش حاجی آقا و پرسید حاج آقا یک سوال، چه کنیم تا که در نماز حضور قلب داشته باشیم، گفتند برو وضویت را بگیر من بعد از نماز با شما صحبت می کنم. وارد مسجد شدیم و امام جماعت به استقبال آمد و  گفت آقای قرائتی من  2 سال دنبال شما می گردم و یک سوالی دارم، گفت محرمانه است. ولی انقدر بلند پرسید که من فهمیدم، گفت چه کنیم که در نماز حضور قلب داشته باشیم؟ معلوم شد مشکل معلم و شاگرد یکی است، مشکل امام و ماموم یکی است. خیلی از ما ها به این مسئله مبتلا هستیم، نماز می خوانیم توجه و تمرکز نداریم، حضور قلب نداریم به قول قرآن می گوید فَوَيْلٌ لِّلْمُصلِّينَ الَّذِينَ هُمْ عَن صلاتهِمْ ساهُونَ‏، وای بر نمازگزاران که از نماز خود غافل هستند، آقای قرائتی گفتند: باشد من بعد از نماز برای شما صحبت می‌کنم، بعد از نماز نشستند و تشکر کردند گفتند یکی از ویژگی های مسجد شما این است که مشکل امام و ماموم و سخنرانتان یکی است و خندیدند یعنی با این طنز گفتند که یعنی مشکل من هم همین است. بعد 7،‌8 تا راه گفتند برای تمرکز در نماز و حضور قلب در نماز، این راه ها را هم امامان ما به ما یاد داده اند،‌ یا از آیات قرآن فهمیده می‌شود، ‌قرآن می فرماید قبل از نماز قرآن بخوانید، اُتْلُ مَا أُوحِی إِلَیكَ مِنَ الْكِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ،‌ خود همین تمرکز می آورد، یا رهنمودهایی به ما رسیده است که اگر می توانید قبل از نماز چند دقیقه سکوت کنید ولو یک دقیقه، سکوت این تمرکز می آورد.

امام مجتبی(ع) فرمود : برای حضور قلب در ایستگاه وضو دقت کنید، پرشتاب ،‌ باعجله، با حواس پرتی وضو نگیرید و یک مقداری توجه کنید که می خواهید چکار کنید؟ به پیشگاه خدا می خواهید بروید. امامان ما در وضو گریه می کردند رنگشان زرد می شده ، از آنها می پرسیدند چرا؟ می گفتند الان وقت امانت الهی رسیده، همان امانتی که خدا به آسمان ها و زمین عرضه کرد و آنها گفتند نه ما  طاقت نداریم. در احکام فقهی آمده است که نماز را در جایی بخوانید که حواستان پرت نشود. نماز در آشپزخانه کراهت دارد. چون در آشپزخانه چه خبر است؟ خانم منزل غذایی پخته که تمرکز را از بین می‌برد و این دنبال این است که نماز را زود تمام کند و سر سفره بنشیند. روبروی آتش کراهت دارد. روبروی انسانی که خوابیده، روبروی انسانی که نشسته. محیطی که عکس در آن باشد،‌ روبروی تلویزیون کراحت دارد،‌ یعنی عامل هایی را که حضور قلب را از بین می برد و نمی گذارد ما با خدا یک خلوت لذت بخشی داشته باشیم ،‌اینها را باید از بین ببریم و تمرین کنیم، حضور قلب هم یک چیزی نیست که صددرصد به آن برسیم،‌ نسبی است اما باید تلاش کنیم  که توجه داشته باشیم به نمازهایمان هم به خاطر خدا و هم با حضور قلب.