عوامل بیرونی ترک نماز

الف. اعضای خانواده

خانواده مهم­ترین رکن تربیت فرزندان است و از جایگاه ویژه­ای برخوردار است. چگونگی تربیت دینی فرزندان و دعوت آنها به نماز، ابزارها و روش­های دعوت فرزندان به نماز و پرسش­هایی از این قبیل، دغدغة خانواده­هایی است که می­خواهند فرزندان خود را به نماز دعوت کنند.

یافتن پاسخ این پرسش­ها، نیازمند درک نقش خانواده در ترک نماز است که عواملی همانند نبودن الگوی مناسب در منزل، نبودن جو معنوی در منزل، روش­مند عمل نکردن اعضای خانواده، بی­توجهی نسبت به تربیت مذهبی فرزندان، برخوردهای منفی و گاه خشن والدین، مشاهدة تعارض و ناهماهنگی در رفتار والدین، عدم ارضای نیازهای عاطفی فرزندان و... در این میان تأثیرگذارند که بررسی آن در این نوشتار مختصر ناممکن است.

ب. دوست نامناسب

انتخاب دوست در فرهنگ قرآن و عترت، از اهمیّت ویژه­ای برخوردار است؛ زیرا دوستان شايسته و خوب، در سوق دادن انسان به سوي سعادت و کمال مؤثرند و دوستان ناشايست، در انحراف آدمي به سمت ناهنجاري­هاي اخلاقي.

چه بسا جواناني که به مسائل ديني علاقه­مند هستند؛ اما به علت رفاقت با افراد بی­قید، از دین فاصله گرفته و به مرور زمان، با تأثیرپذیری از حالات و رفتار آنها، حال نماز و دعا و مناجات از آنان نیز سلب و به تدريج در دام بي­ديني و لاابالي­گري گرفتار شده­اند.

بدین روی، از مهمترین عوامل بیرونی ترک نماز، تأثير و نقش دوستان ناباب است؛ چون طبيعت انسان تأثيرپذير است و بخش عمده­اي از اوصاف اخلاقي و رفتارهای فردي را از ديگران كه با او مصاحب و قرين­اند، اخذ مي­كند و اين امري نيست كه قابل كتمان باشد.

امام صادقj می­فرمایند: "آدمي بر دين و آيين دوست خويش است، بايد هر يك از شما بنگرد با چه كسي دوستي مي­كند". ^[1]

خداوند متعال نیز در قرآن کریم، پیامد دوستی با نااهلان را چنین به تصویر می­کشد: "يا وَيْلَتى‏ لَيْتَني‏ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَليلاً"؛^[2] اى واى بر من، كاش فلانى را دوست[خود] نگرفته بودم.

ج. شیطان

 به فرمودة پیامبر اعظمd :

"هر دلى شیطانى دارد و تلاش مى‏کند تا او را بفریبد، پس اگر خدا را یاد نمود، از او دور مى‏شود و اگر یاد خدا را کنار گذاشت، آن شیطان به او نزدیک و او را متوجه خود مى‏سازد، گمراهش مى‏کند و به لغزش وا مى‏دارد، تا کم‏کم او را به طغیان وا دارد."^[3]

شیطان برای اینکه افراد را به سمت بی­توجهی به نماز پیش ببرد، آرام آرام حرکت می­کند و هر کسی را با توجه به روحیاتش فریب می­دهد؛ برخی را با اهرم وسوسه و اشتغال فکر و ذهن در هنگام نماز، گاه با فاصله انداختن تدریجی بین او و نماز اوّل وقت. این ترفندهای شیطان تا بدانجا پیش می­رود که شخص را در لبة پرتگاه ترک نماز قرار می­دهد و با وسوسه­های خویش، او را در تاریکی ترک نماز رها می­سازد.

این تلاش شیاطین برای اقامه نشدن نماز، در آیة91 سورة مائده بیان شده است: "إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَ الْبَغْضَاءَ فىِ الخَمْرِ وَ الْمَيْسر وَ يَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَوةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتهونَ".

د. بد عمل کردن برخی دینداران     

عده­ای با مشاهدة رفتار ناشایست بعضی متدینین و نمازگزاران، از اصل نماز فاصله گرفته، آن را ترک می­کنند. بسیار دیده شده است که وقتی این افراد، گناهی از یک نمازگزار یا باحجاب می­بینند، چنین می­گویند: اگر باحجاب­ها و نمازخوان­ها اینها هستند، ما نه حجاب را می­خواهیم و نه نماز را.

البته روشن است که این مسأله، تنها بهانه­ای است برای دلخوش کردن نفس امارة کسانی که همیشه، فرار از عبادت دارند.

البته دینداران وظیفه دارند از آنجا که رفتار و گفتارشان منتسب به دین می­شود، مراقبت بیشتری در رفتارهای خود داشته باشند، تا رفتارشان باعث تخریب وجهة دین نشود؛ همان­گونه که امام صادق jبه فردی به نام شقرانی فرمود: "کار خوب از هر كسي خوب است ولي از تو به واسطة انتسابي كه به ما اهل­بيت داري، خوب­تر و زيباتر است و كار بد از هر كسي بد است، ولي از تو به علت همين انتساب، زشت­تر و قبيح­تر است". [4]

در نقطة مقابل، آموزه­های دینی به ما آموخته است که معیار سنجش را باید در متون اصیل دینی جست و نه در رفتار و گفتار افراد منتسب به دین؛ همان­گونه که حضرت عليj فرمودند: "إنَّ الْحَقَّ لا يُعْرَفُ (بِاَقْدَارِ) بِالرِّجَالِ، اِعْرِفِ الْحَقَّ تَعْرِف اَهْلَهُ؛"^[5] ملاك و محور درستي و نادرستي كارها، اشخاص و قدر و منزلت آنان نيست، حق را بشناس تا اهل آن را بشناسي.

ه. محیط

بسیاری از دانشمندان، موفقیت خود را مرهون پدر و مادر، دوستان و محیط سالم می­دانند و بسیارند مجرمانی که انگشت ندامت خود را به سمت محیط­های ناسالم، نشانه رفته­اند.

بی­گمان، تربیت دینی، ثمرۀ خانواده، محیط و جامعه­ای دینی است. انسان با توجه به نيازها، ارزش­ها و هدف­هاي خود، محيط را دگرگون مي­كند و به­طور متقابل، تحت تأثير محيط دگرگون شده قرار مي­گيرد.

پيامبر اکرمd با اشاره به تأثير محيط مي­فرمايد: " هر مولودي بر فطرت الهي متولد مي­شود و اين پدر و مادر اويند که او را يهودي، نصراني يا مجوسي مي­کنند". ^[6]