آداب و اسرار و آموزش و توسعۀ‌فرهنگ نماز به کارشناسی جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد بهشتی

بـِسـْمِ اللّهِ الرَّحـْمـنِ الرَّحيمِ

رسیدیم به درس 11 که عنوان آن قبله است. این جمله را زیاد از حضرت امام خمینی تکرار کردیم، فرمود: نماز کارخانۀ انسان سازی است. وقتی به اجزاء‌ نماز دقت می کنیم این را فهم می کنیم، یکی از مقدمات نماز قبله است، قبله به معنای جهت است. قرآن کریم می‌فرماید: ما برای همۀ امت‌ها یک قبله قرار دادیم، ‌ما قرار دادیم، وَلِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا ،  برای هر امتی قبله ای است، جهتی است، خداوند تعیین کنندۀ ‌آن قبله است،‌ قبله به این معنا نیست که خداوند به این سمت است چون خدا همه جا است. أَینََما تُوَلُّوْا فَثَمَّ وَجْهُ اللّه ، به هر سو رو کنید خدا به همان سو هست. پس قبله برای چیست؟ برای اینکه در برنامه هایمان نظم و جهت داشته باشید. در عبادت های دسته جمعی نظم داشته باشیم، وقتی تصویربرداری می کنند یک عده‌ای از نمازگذار، اگر بنا بود هرکسی به هر سمت دلخواه نماز بخواند یک جمعی متشتت به چشم می‌آمدند، مسخره می‌کردند غیرمسلمان‌ها، اما الان وقتی نگاه می کنند هر مسلمانی در هر کجای کرۀ زمین بخواهد نماز بخواند به سمتِ‌کعبه، دایره های فوق العاده زیبایی تشکیل می شود همه به یک نقطه، آن نقطه کجاست،‌ سرزمین بندگی منادی توحید ‌ابراهیم،‌ منادی تسلیم اسماعیل،‌ مادر نمونه هاجر، هروقت به نماز می ایستد یاد می کند از این شخصیت های بزرگ، ابراهیمی که خداوند فرمود او اسوه و الگوی خداپرستان است. ابراهیمی که به خاطر خدا از آسایش خودش گذشت، از منطقۀ خوش آب و هوای حاشیۀ دریای مدیترانه آمد به سرزمین بی آب و علف مکه، به خاطر اینکه فرمان خدا را اطاعت کند. خداوند به او فرمود: همسر و کودکت را همین جا بگذار و برو، ما وقتی نماز می‌خوانیم به اینها باید دقت کنیم، قبله کجاست؟ چرا به این سمت می ایستیم؟ هاجر و کودک ماندند و ابراهیم به دنبال مأموریت الهی است. مادر دید کودک تشنه است پرپر می زند، دوید تا این بلندی، برگشت تا بلندی دیگر ، 7 بار این مسافتِ‌ سیصد و چند متری صفا و مروه را رفت و برگشت، این دفعه پریشانی این مادر به اوج رسیده بود که یک وقت نگاه کرد زیرِ پاهای طفل آب می‌جوشد. و بعدها که این مادر از دنیا رفت کنارِ کعبه به خاک سپرده شد و خدا پرستان و حاجیان مأمور شدند همان طور که دورِ کعبه طواف می کنند، دورِ‌قبر این مادر هم طواف کنند،‌ چه معانی در قبله است،‌ قبلۀ مسلمان ها در مکه بیت المقدس بود، بیت المقدس هم جای مقدسی است، همیشه بوده و همیشه خواهد بود. چرا همیشه از روزِ‌اول به سمت کعبه نماز نخوانده اند؟ به خاطر اینکه کعبه پر بود از بت ها، ‌هم داخل کعبه، هم بام کعبه هم دورتادور کعبه، به تعداد روزهای سال بت بود، اگر مسلمان ها به سمت کعبه می ایستادند متهم می شدند به بت پرستی، تا 13 سالی که مسلمان ها در مکه بودند به سمت بیت المقدس نماز می خواندند،‌ در مدینه هم تا چند سالی به سمت بیت المقدس نماز می خواندند تا اینکه یهودیان طعنه می زدند و می گفتند اسلام یک شاخه ای از یهود است دین مستقلی نیست  دلیش این است که قبلۀ  مستقلی ندارند. پیامبر عظیم اسلام هم غصه می خورد و شبها می آمد به آسمان نگاه می کرد و سخنی نمی گفت. آیه نازل شد قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ ، ما می بینیم نگاه کردنت را به آسمان ، می دانیم نظرت این است که یک قبلۀ‌ مستقل می خواهی، فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ، به زودی یک قبله ای که تو را راضی کند به تو خواهیم داد.  در یک نمازِ ظهری که پیامبر 2 رکعت از نماز ظهر را خوانده بود،‌ جبرئیل را خداوند فرستاد و کتف های از سمت بیت المقدس به سمت کعبه چرخاند زائران بیت الله حرام وقتی به مدینه می روند از جاهایی که بازدید می کنند یکی مسجد 2 قبله ای است مسجد قبلتین. و آیه نازل شد ای پیامبر از این به بعد به سمتِ کعبه نماز بخوان و ای مسلمان‌ها در هر کجایی که هستید به سمت مسجد‌الحرام نماز بخوانید. علاوه برنماز خواندن هم  مستحب است که مسلمان ها وقتی می‌خواهند غذا بخورند یا بخوابند به سمت قبله باشد. این جهت داشتن در زندگی را از آن غافل نباشند. معنای قبله این است که من رنگ دارم، جهت دارم ،‌ خنثی نیستند بعضی از اوقات انتخابات که می شود یا در مسائل سیاسی می گوید من بیرنگ هستم برای من فرقی نمی کند حسین یا یزید. فکر می کند جهت ندارند او هم جهت دارد، کسی نیست در این دنیا مگر اینکه جهت دارد. ولی قرآن می خواهد از ما یک جهتِ‌ شفاف روشنی را اعلام بکنیم همین که می ایستیم به سمت قبله یعنی سمت و سوی ما ابراهیمی است. سمت و سوی ما اسماعیلی است. سمت و سوی ما هاجری است. ما مخالف مشرکان هستیم. در احکام فقهی آمده بعضی از کارها مثل دستشویی رفتن رو به قبله و پشت به قبله گناه است و حرام است. یک حرمتی دارد کعبه و قبله، دربارۀ آموزش قبله هم بد نیست چیزهایی را بدانید، بخصوص کسانی که به مسافرت می روند برای پیدا کردن قبله، می توانند قبله نما همراه داشته باشند. اگر نمی توانند داشته باشند، ‌6 ، 7 نوع راه وجود دارد برای پیدا کردن قبله. در شب،‌ در روز،‌ در رساله های عملیه آمده مثلاً از راه محراب مساجد، از راه قبرهایی که در قبرستان های مسلمانها است چون آنها را به سمت قبله می خواباند و یا از راه شیری که در ستاره ها ،‌ کهکشان راه شیری بالای سر ما هست به سمت قبله است یا ستارۀ قطبی، یا در روز از طلوع و غروب خورشید اگر بتوانیم مشرق و مغرب را تشخیص دهیم قاعدتاً شمال و جنوب را هم می توانیم تشخیص دهیم و قبلۀ‌ایرانی ها به سمت جنوبِ غرب است. دقتی هم که به صورت قبله نما باشد لازم نیست حدوداً به سمت قبله بایستیم نماز ما درست است. باید پرسش بکنیم قبله را و مطمئن بشویم به چه سمتی است به همان سمت نماز بخوانیم. و اگر کسی پرس و جو کرد قبله را و بعد از نماز متوجه شد نمازهایی که خوانده  به سمت قبلۀ درست نبوده از نظر فقهی حکمش این است که حالا که پرس و جو کرده اگر تا 90 درجه به سمت راست و 90 درجه به سمت چپ انحراف داشته آن نمازش قضا ندارد، اما اگر بیش از این اندازه با قبله ای که باید به سمتش  نماز میخواند اختلاف دارد مجدداً‌ آن نمازها را باید قضا بکند و همسرش هاجر در هر نمازی یاد می کنیم جهت ما جهتِ ابراهیم است. همان شخصیتی که با بت ها مبارزه کرد، شخصیتی که تنهای تنها بود و قرآن اسم او را گذاشته یک ملت و ابراهیم یک امت بود، یک ملت بود. حتی خانوادۀ خودش،‌ بستگانش، فامیلش با او مخالفت می کردند، با آنها بحث می کرد، احتجاج می‌کرد، مناظره می کرد و وقتی تنهای تنها شد مبارزه را رها نکرد،‌ روز تعطیل به بتخانه آمد، بتها را شکست و تبر را به گردنِ بت بزرگ انداخت. و وقتی آمدند گفتند که چه کسی ممکن است این کار را کرده باشد. گفتند یک جوانی که نامش ابراهیم است. ما در هر نمازی اینها را باید یادآوری کنیم.

به این سمت نماز بخوان یعنی این شخص را این، شخصیت او را، زندگی او را،‌ آرمان‌های او را فراموش نکن، مسلمانان باید در عبادت رو به کعبه بایستند، حتّی کارهای خودشان را، خورد و خوراک خودشان را ، حتی غذایی که مسلمان‌ها می خورند گوسفندی ذبح می کنند، گاوی ذبح می کنند به سمت قبله باید باشد تا گوشتش حلال باشد و قابلِ‌خوردن باشد. آری کعبه یادگار مبارزات، ابراهیم، ‌اسماعیل،‌ هاجر،‌ محمد(ص) و حضرت مهدی (عج) امام زمان ازاین نقطه ظهور خواهد کرد، امام زمان(ع) در ظهری بعد از اینکه نماز را می خواند آن پیام جهانی خودش را در حالی که هم تصویرش در همۀ ‌دنیا دیده می شود و هم سخنش شنیده می شود از این نقطه امام زمان (ع) حرکتش را آغاز خواهد کرد یکی دیگر از مقدمات نماز اذان است که بعد به آن می پردازیم.