آداب و اسرار و آموزش و توسعۀ فرهنگ نماز به کارشناسی جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد بهشتی

بـِسـْمِ اللّهِ الرَّحـْمـنِ الرَّحيمَِ

عبادت 4 مرحله دارد هر مرحله‌ای هم شرایطی دارد، مرحلۀ تکلیف، مرحلۀ صحت،  مرحلۀ قبولی و مرحلۀ کمال. 3 مرحله را در برنامه‌های قبل گفتیم. بعد از اینکه ما به تکلیف رسیدیم، یعنی بالغ شدیم، عاقل شدیم و توانایی داشتیم به مرحلۀ دوم می‌رسیم که آن صحت است، یعنی عبادت را صحیح باید انجام دهیم و عبادت صحیح را باید از یک مرجع تقلیدی که جامع شرایط است بپرسیم. و بعد از این مرحله کارهایی را باید انجام دهیم که قبول باشد، مرحلۀ سوم قبولی است. شرایط زیادی داشت که در مرحلۀ‌ قبل گفتیم، شرایط اخلاقی، شرایط اجتماعی، شرایط اعتقادی،‌ شرایط سیاسی، شرایط خانوادگی، بعد از این سه مرحله مرحلۀ چهارم کمالِ عبادت است. اگر بخواهیم عبادت را به بنایی تشبیه بکنیم، بنا یک ارکانی دارد مثل ستون ها، مثل فونداسیون، یک واجباتی دارد مثل درب و پنجره، کولر، وسیلۀ گرما، وسیلۀ‌خنک کننده، بعد از اینکه ساختمان شکل گرفت این دفعه یک چیزهایی است برای آرایش بنا،‌ مثل لوستر،‌ مثل رنگ آمیزی، مثل تابلوها و نورپردازی. در مرحلۀ چهارم می رسیم به جاییکه می توانیم کارهایی را انجام دهیم که عبادات ما نورباران بشوند، ‌آرایش بشوند و به آسمان بروند. فرشته ها نشان دهند این عبادت ما را. مثل اینکه آن عبادت را در اول وقت انجام دهیم. نشان دهندۀ‌ فرمانبری‌ما است. اگرچه وقت نماز ظهر توسعه دارد از زوال آفتاب تا چهار رکعت به مغرب وقت دارد. اما کسی که نمازش را زودتر می‌خواند نمازش کامل تر است. پیامبر فرمود: نماز اوّل وقت مثل من است و نمازهای با تأخیر مثل پیامبران دیگر است. و در حدیثی فرمود: نماز اوّل وقت مثل خورشید است و نمازهای دیرتر مثل ستاره‌ها .

مستحباتی را امام ما به ما آموخته اند. همۀ اینها مثل کمال عبادت است. مثل اینکه با لباسِ‌پاکیزه به عبادت برخیزیم . مسواک بزنیم، بوی خوش استفاده کنیم، ‌در مسجد نماز بخوانیم، به جماعت آن عبادت را برگزار بکنیم. اینها عامل‌هایی هستند برای کمالِ عبادت. در احادیثی به ما گفته اند آنهایی که به ناچار عبادتشان را در یک موقعیت سختی انجام می‌دهند، نمازشان کامل تر از دیگران است. مثل جبهۀ جنگ. یا کسی که مریض است می خواهد عبادت انجام دهد به سختی انجام می دهد. امیرالمؤمنین فرمود: أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ مَا أَكْرَهْتَ نَفْسَكَ عَلَيْهِ ، برترین عمل‌ها ، عملی است که خودت را به سختی بیندازی، یک کسی است نابینا، یا ناشنوا، یا از نظر اعضای بدن با دشواری روبرو شده، دستش شکسته،‌ پایش شکسته و در بیمارستان بستری است اما در عین حال نمازش را به وقت انجام می دهد. او نمازش کامل تر است. پس یکی از شرایط کمال آن است که آن عبادت در موقعیت دشوار انجام شود. دوم اینکه سبقت داشته باشد، فراخوان عبادت که زده می شود اونی که زودتر به عبادت حرکت می کند نمازش کامل تر است، عبادتش کامل تر است،‌ قرآن می فرماید: لا يَسْتَوی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ کُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى، کسانی که قبل از فتح مکه به میدان جهاد آمدند با اونهایی که بعد از فتح مکه آمدند خیلی فر ق می کنند. مثل آنهایی که قبل از 22 بهمن و 2،  3 ماه زودتر آمدند به میدان تظاهرات . خوب ریسک لازم داشت، خطر بیشتری بود. کسانیکه سرعت دارند، سبقت دارند،‌ عملشان کامل تر است در حدیث می‌خوانیم صبح جمعه که می‌شود فرشتگانی می آیند محل نماز جمعه، کاغذ و قلمی دستشان است و به ترتیب کسانی که به محل نماز جمعه می رسند را ثبت نام می کند. اول سختی، دوم سبقت، سوم کار مهم تر نشان دهندۀ‌کمال است.

پیغمبر فرمود: لا صدقه و ذورهمٍ محتاج، تا فامیل محتاج دارید صدقه به دیگران نمی‌رسد. نه اینکه اون صدقه ثواب نداشته باشد، ولی کامل نیست. صدقۀ کامل صدقه ای  است که اولویت در آن لحاظ شود. قرآن می‌گوید اگر می خواهید انفاق کنید، اول والدین، ‌بعد بستگان نزدیک، بعد یتیمان، بعد بیچاره ها. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: لا خير في النوافل إذا أضرت بالفرائض ، اگر نماز های نافله آسیب می رساند، ضرر می رساند به واجبات آن را انجام ندهید. نماز واجب اولویت دارد. اگر می رود احیاء نماز صبحش قضا می شود. اگر می رود هیئت نماز صبحش قضا می شود. نباید به آن هیئت رود. این اولویت نشانۀ کمال است.

از نشانه های کمال: سبقت، اولویت،‌ سختی، نشاط و دوام است. خیلی ها هستند عبادت می کنند اما موسمی است، مقطعی است. دوام داشته باشد نشان دهندۀ کمال است. قرآن می فرماید: و علی باستقامو الطریقته اسغیناهم ما انقدعا، اگر استقامت ورزیدن در راه خدا ما آب گوارا، باران گوارا برای آنها نازل می کنیم. امیر المومنین دربارۀ استقامت فرمود: قليل مدوم عليه، خير من کثير مملول منه ، کمِ ادامه دار ، بهتر است از زیادِ مقطعی. عبادت هایمان را مستمر انجام دهیم، هر شبِ جمعه یک صفحه دعای کمیل بخوانیم. بهتر از این است که یک شبِ جمعه تمامِ دعای کمیل را بخوانیم و بقیۀ طول سال نخوانیم. دعای جوشن کبیر را از اول ماه رمضان هرشب یک مقدار آن را بخوانیم، اما ادامه داشته باشد، ‌نمازهایمان را در مسجد بخوانیم، اذان بگوییم،‌ بوی خوش استفاده کنیم، اینها نشانۀ کمال است،‌ مثل ساختمانی که لوستر دارد،‌ رنگ آمیزی دارد، نورپردازی دارد، ‌نماز را با صدایِ خوش بخوانیم. سفارش شده، اینها از کمالات نماز است،‌ با لحن عربی بخوانیم، ‌سفارش شده است از شرایطِ کمال نماز،‌ یکی اینکه با بصیرت باشد،‌ از کارِ نمازی که می‌خوانیم با معنایش، با مفهومش با تفسیرش آشنایی پیدا کنیم، این مغضوبینی که در سورۀ حمد می خوانیم چه کسانی هستند؟ ضالین چه کسانی هستند؟ انعمت علیهم چه کسانی هستند؟ صراط المستقیم چه راهی است؟ سبحان الله یعنی چه؟ اشهد برای چه می گوییم؟ این نماز را به اوج می برد، کمال می دهد، ‌نورپردازی می‌کند. از چیزهایی که نماز را کامل می کند یکی این است که ما مغرور نشویم به نمازمان،‌ نماز و عبادت خودمان را کوچک حساب کنیم،‌ کم حساب کنیم. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: وَ لا خَيْرَ فى عِبادَة لَيْسَ فيها تَفَکُر . در عبادتی که اندیشه در آن نباشد،‌ چرا من عبادت می کنم؟ من در این هستی چه جایگاهی دارم؟ از همسرِ پیامبر پرسیده اند: بهترین خاطره ای که از پیامبر سراغ دارید چه خاطره ای است. گفتند: شب زنده داری پیامبر، مقدارِ کمی که شب استراحت می کرد، از خواب بر می خاست، به حیاط منزل می‌آمد به ستاره ها چشم می دوخت و آیات 190 تا 195 سورۀ آل عمران را تلاوت می کرد: إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِّأُوْلِی الألْبَابِ ، حقیقت این است که در آفرینش آسمان‌ها و زمین و آمد و رفت شب و روز نشانه هایی است برای خردمندان.  الَّذينَ يَذْكُرونَ اللهَ قياماً وَ قُعُوداً وَ عَلي جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرونَ في خَلْقِ السَّمواتِ وَ الاَرضِ ، خردمندان کسانی هستند که ذکر خدا را در هر حال دارند، ایستاده، نشسته و خوابیده. و علاوه بر ذکر فکر می کنند، يَتَفَكَّرونَ في خَلْقِ السَّمواتِ وَ الاَرضِ ،‌ در آفرینش آسمان ها و زمین و به دنبال این ذکر و فکر دست به دعا بر می‌دارند که سبحانك و قنا عذاب النار ، پروردگارا تو منزهی از اینکه این جهان را بیهوده بیافرینی، حتماً مرا برای هدفی آفریده ای،  پس دستم را بگیر و از آتش نجات بده. در حدیث می خوانیم: ان العمل الدائم القليل علی اليقين و البصيرة أفضل عندالله من العمل الکثير علی غير اليقين و الجهد ، عبادتِ پیوستۀ‌کم، امّا با یقین،‌ با معرفت برتر است نزد خدا از عبادتی که زیاد باشد ولی یقین در آن نباشد.