آداب و اسرار و آموزش و توسعۀ فرهنگ نماز به کارشناسی جناب حجت الاسلام والمسلمین سید جواد بهشتی

بـِسـْمِ اللّهِ الرَّحـْمـنِ الرَّحيمِ

شرایط قبولی عبادات: گفتیم برای عبادات 4 مرحله شمرده‌اند، مرحله اول تکلیف ، شرایط دارد. مرحلۀ دوم صحت، شرایط دارد. در جلسه قبل شرایط این دو مرحله را گفتیم. در این قسمت دو مرحلۀ دیگر را شرایطش را خواهیم گفت. بعد از اینکه ما به تکلیف رسیدیم و نماز و عبادت دیگرمان صحیح بود، حالا می‌رسیم به مرحله ای که چکار کنیم این عبادت قبول شود. اوج شاهکار اسلام در این مرحله است. اسلام عزیز همه مسایل زندگی را به عبادت گره زده است. می گوید اگر می خواهد عبادت قبول باشد باید همسر داریت خوب باشد . اگر می خواهید عبادتت درست باشد باید بچه داریت درست باشد. اگر می خواهید عبادتت قبول باشد باید کسب و کاسبیت حلال باشد. اگر می خواهید عبادتت درست باشد باید روابط اجتماعیت و تعاملت با دیگر انسان ها در چارچوب دین باشد. انقدر این مسایل دینی انسان ساز است که متأسفانه کم توجه می‌کنیم به این مرحلۀ عبادت. روز قیامت از کسانی می پرسند نماز خوانده اید؟ می گوید بله، صحیح بوده نمازش اما رتبه ای نمی گیرد، اما قبول نشده. چکار کنیم عبادت ما قبول شود. حالا که زحمت می کشیم، روزه می گیریم، خمس می دهیم، حج می رویم، ‌نماز می خوانیم،‌ چکار کنیم که نمازمان قبول شود؟ برای قبولی نماز  و قبولی عبادات دیگر صدها حدیث آمده است. شرایط اعتقادی دارد،‌ شرایط سیاسی دارد، شرایط اخلاقی دارد، شرایط اقتصادی دارد، شرایط بهداشتی دارد،‌ شرایط اجتماعی دارد. به بعضی از آنها اشاره ای می کنیم.

حضرت امام خمینی فرمود: نماز کارخانۀ انسان‌سازی است. بخشی از آن در همین شرایط قبولی است.

امیرالمومنین (ع) فرمود : كونوا لقبول العمل أشد أهتماماً من العمل.

نسبت به قبولی بیشتر حساس شوید به خود کار. قبولی نماز از خود نماز برایتان مهم‌تر باشد. قبولی روزه از خود روزه برایتان مهم تر باشد. قبولی حج از خود حج برایتان مهم تر باشد. خوب چکار کنیم که قبول شود؟ اول شرایط اعتقادی را باید درنظر بگیریم. باید به خدا ایمان داشته باشید. ایمان از شرایط قبولی است. و من يكفر بالايمان فقد حبط عمله  هرکه ایمان نداشته باشد عملش حبط است، ضایع است قبول نمی شود. حالا کسی دولا راست شود و یک نمازی هم بخواند،‌ و به عربی صحیح بخواند. اما عقیده ندارد به خدا ،‌ عقیده ندارد به اسلام،‌ عقیده ندارد به انبیاء  این قبول نیست.

شرط دوم تقوا است. إنما يتقبل الله من المتقين ،‌ خداوند قبول می کند از باتقواها، پس معلوم می شود گناه مانع قبولی است. مقابل تقوا آلودگی است، گناه است. این قصّه را بسیاری از شما عزیزان شنیده باشید که زمان امام صادق (ع) اسم کسی سر زبان ها افتاده بود به عنوان یک فرد خَیِّر و خدمت کار  به افراد بیچاره. امام صادق فرمود: من می خواهم این را ببینم، نشان دادند. امام ایشون را تعقیب کرد. دیدند اون شخص رفت درِ مغازه ای دو تا انار دزدید، دو تا نان دزدید . و آمد محلۀ‌فقرا در خانه ای را زد و آن  2 انار و 2 نان را داد به یک خانوادۀ بیچاره. امام فرمود: تو چرا این کار را کردی؟ گفت کار من یک کار قرآنی است. حضرت فرمود: کجای قرآن این رویه را به شما آموزش می‌دهد، گفت قرآن می گوید: که اگر گناه کنی یک برابر کیفر دارد، ‌اگر ثواب بکنی ده برابر پاداش دارد. من 2 تا انار دزدیم این 2 تا گناه. 2 تا نان دزدیم این 2 تا گناه می شود 4 تا گناه . بعد اون 4 تا انار و نون را دادم به اون بیچاره 4 ×‌10 می شود 40 ، 4 تا گناه کردم 40 تا ثواب کردم پس از هم کم کنیم 36 ثواب برای من می ماند. امام عصبانی شدند و به او فرموند: مادرت به عذایت بنشیند، مگر نخوانده ای این آیه قران را إنما يتقبل الله من المتقين ، مگه با مال دزدی می شود مکّه رفت، مگه با مال دزدی به هیئت کمک کنی، به فقیر کمی بکنی این ثواب دارد. اختلاص کرده ،‌ دزدی کرده و بعد می گوید من 50 درصدش را می‌دهم در راه خیر. این انفاق قبول نیست. مال حلال قبول است. آیات انفاق که در سورۀ بقره آمده أَنفِقُواْ مِن طَيِبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ   از مال حلال طیب انفاق بکنید.

پس شرط اول شرط اعتقادی است. شرط دوم شرط اخلاقی. یعنی فرد گنهکار اگر عبادتی انجام دهد عبادتش مورد اشکال است، قبولی عبادات شرط سیاسی دارد. در حدیث می خوانیم اگر کسی در همۀ ‌عمر عبادت کند اما به رهبر سیاسی که خدا او را می‌پسندد اعتقاد نداشته باشد قبول نداشته باشد. عبادتش قبول نیست. امام باقر (ع) فرمود: من دان الله عزّ و جلّ بعبادة يجهد فيها نفسه و لا امام له من الله غير مقبول ، دین فقط بعد فردی ندارد، ‌بعد اجتماعی سیاسی دارد . اعتقاد و همبستگی با رهبر عادل، در زمان پیامبر، پیامبر در زمان امام معصوم، جانشین پیامبر، در زمان غیبت امام عصر(ع) ، ولی فقیه، مراجع بزرگوار تقلید،‌ اینها سلسله ای هستند که ما را به خدا می رساند در قبولی عبادت ما تأثیر می گذارد بی اعتنایی ما نسبت به این امر سیاسی .

در حدیث می‌خوانیم فمن ام يتولنا لم يرفع الله له عملا ، هرکه ولایت ما را نداشته باشد اعمال او بالا نمی‌رود به سمت آسمان نمی رود. امام باقر علیه السلام فرمود: وَ ما تَنالُ وَلايَتُنا إلا بالْعَمَلِ وَ الْوَرَعِ به ولایت ما هم کسی نمی رسد مگر با پرهیز و دوری از گناه. مگر با اقدام.

شرط چهارمی برای قبولی عبادات شمرده اند امامان ما ، و آن شرط اقتصادی است. امام رضا (ع) فرمود: هرکه زکات ندهد و نماز بخواند نمازش قبول نیست. من صلا و لم یزکل لم تقبل صلاته، هرکه نماز بگذارد اما زکات ندهد، یعنی توجّه به بیچارگان، بینوایان، با عبادت گره خورده ، 28 جا در قران صلاه و زکات کنار هم آمده، عبادات شرط اجتماعی دارد. رسول خدا (ص) فرمود: مَنِ اغتابَ مُسلِما أَو مُسلِمَةً ، هرکس غیبت مرد مسلمان یا غیبت زن مسلمانی را بکند، لَم يَقبَلِ اللّه صَلاتَهُ وَلاصيامَهُ ، خداوند نه نماز او را و نه روزۀ‌ او را قبول نمی کند. تا چهل شبانه روز أَربَعينَ يَوما وَلَيلَةً إِلاّ أَن يَغفِرَ لَهُ صاحِبُهُ ، مگر اینکه برای کسی که غیبتش را کرده طلب مغرفت بکند هم از خدا عذرخواهی بکند برای گناهی که کرده، هم از کسی که غیبتش را کرده طلب مغفرت بکند. پیامبر فرمود: يا اباذر! اياك و هجران اخيك  نکنه با دوستت قهر کنی، قطع رابطه کنی. فان العمل لايتقبل مع الهجران ، وقتی دو مسلمان با هم قطع رابطه می کنند عبادتشان قبول نیست. شما توجه کنید چقدر این مشکل در محیط ما وجود دارد،‌خواهر با خواهر، خواهر و برادر، فامیل با هم ، همسایه با هم،‌ سر مسئله‌ای و بهانه ای با هم قطع رابطه می کنند. خوب عبادات آنها زیر سؤال می رود. امام صادق (ع) می فرماید : لا يَقْبَلُ اللّهُ مِنْ مُؤ مِنٍ عَملاً وَ هُوَ مُضْمِرٌ عَلى اَخيِه سُوءً ، خداوند عبادت مؤمنی که در دلش سوء نیت دارد برای مسلمانی را قبول نمی‌کند. باید موفقیّت دیگران را بخواهیم،‌ عزّت دیگران را بخواهیم، سلامت دیگران را بخواهیم، ببینید این عبادت اسلام است. جدای از بقیه زندگی نیست، گره خورده به همۀ‌مسائل زندگی. قبولی عبادت، شرط خانوادگی دارد. پیامبر فرمود:  من کان له امرأتاٌ  توزیع لم یقبلل الله صلاتها و لا حسنتاً من عملها، اگر مردی همسری دارد که او را اذیّت می کند ، نه نماز او و نه هیچ عمل خوب او قبول نمی شود. بعد فرمود: و علی الرَجُلِ مثل زالک   مرد هم همین طور است اگر همسرش ازش راضی نباشد نه عبادتش و نه نمازش و نه کار خوبش قبول نمی شود. این است شاهکار اسلام. گره زده مسائل اخلاقی، سیاسی  و اجتماعی را به عبادات.

در حدیثی می خوانیم که امام صادق(ع) فرمود: مَنْ نَظَر الي أبَويه نَظَرَ ماقتٍ  اگر کسی به صورت پدر و مادر نگاه خشم آلود کند، و هُما ظالمانِ لَهُ، لم يَقبَلِ اللهُ لَهُ صلاةً. ‌گرچه والدین بد کردند عبادات او  قبول نمی شود. یک حدیثی داریم که اگر زنی تمام عمرش نماز بخواند، هر روز روزه بگیرد، ‌هر سال به حج رود مال زیادی را در راه خدا انفاق کند امّا شوهرش راضی نباشد عبادتش قبول نیست. همچنین اگر مردی همۀ‌عمرش نماز بخواند، هر روز روزه بگیرد،‌ هر سال به حج رفته باشد و سالهای زیادی را در جهاد حضور پیدا کرده باشد همسرش راضی نباشد عباداتش قبول نیست. ما باید برای قبولی نماز یک بابی را باز کنیم،‌ فکر کنیم برنامه ریزی کنیم، دغدغه داشته باشیم، ‌قبولی نماز خیلی مهّم است. به هم کمک کنیم، با هم مشورت کنیم این ایستگاه خیلی ایستگاه مهمی است.