پاسخ:
در این باره اشاره به چند نکته شایان توجّه است؛

۱. ارتباط و تأثیرگذارى متقابل جسم و روح و جهان مادى و معنویت به روشنى قابل اثبات است و بر کسى پوشیده نیست که نشاط روحى و شادى روانى بر شادابى جسمى اثر مثبت داردهم چنان که سلامتى و تندرستى بر آسایش و آرامش درونى انسان تأثیرگذار است. البته میزان تأثیرگذارى متقابل وابسته به عوامل و موانع متعدّد است.

۲. نشانه نظام مندى جهان آن است که هر رفتارى و سلسله عواملى، نتیجه خاص خودش را داشته باشد. به طور مثال اگر دانه گندم کاشته شود و مراحل داشت و رسیدگى به خوبى انجام شود برداشت محصول خوبى را نیز چه بسا به دنبال داشته باشد و در این باره
تفاوتى میان مسلمان و غیرمسلمان نیست بلکه هر کس نتیجه کار منظم یا نامنظم خود را خواهد دید که در فرهنگ دینى از این نظام مندى عمومى به «مشیّت عام» نام برده شده است. بنا بر دو اصل پیش گفته؛ انسان باید براساس نظام مندى جهان فعالیت کند و نباید
مسلمان بودن با نمازخوان بودن بهانه شود که کارها از مسیر خودش با تخصّص هاى لازم آن انجام نگیرد. اما باید دانست عوامل شکل دهنده نظام مندى جهان، شامل عوامل مادى و عوامل معنوى مى شود و غفلت از هر کدام خسارت ها و ناکامى هاى خاص خودش را به دنبال خواهد داشت. توجّه به عوامل معنوى در کنار عوامل مادى از غرور و ناامیدى جلوگیرى مى کند و انسان را از بن بست نجات مى دهد. آیا مى توان خنثى شدن توطئه آمریکا در طبس را با تمامى تجهیزات مادى استکبار جهانى انکار کرد و عوامل معنوى را نادیده
گرفت؟!

آیا مى توان موفقیت هاى انسان هاى مؤمن و عالمان وارسته را با حداقل زندگى مادى انکار کرد؟! از این لطف ویژه خداوند به بندگان خوب در اصطلاح به «مشیّت خاص» و «توفیق الهى» یاد مى شود.

کسانى که مشمول لطف خاص مى شوند انتظار بیشترى نیز از آنها هست چنان که حضرت یونس علیه السلام به دلیل کم حوصلگى به سختى دریا و شکم ماهى گرفتار شد در حالى که گناهى از او سر نزده بود. کسانى که در محیط مذهبى و خانواده مذهبى نیز رشد کرده اند انتظار بیشترى از آنان هست و اگر نماز را سبک بشمارند چه بسا گرفتارى هایى به سراغ آنان بیاید که براى پیروان ادیان دیگر چنین اتّفاقى نیفتد.

در هر صورت عوامل معنوى مانند رعایت تقوا، یاد خدا و نماز نقش بسیار مهمى در آسایش زندگى طبیعى انسان دارد. خداوند مى فرماید: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرى فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکا»۱۴۶؛ «و هر کس از یاد من روى گردان شود، زندگى (سخت و) تنگى خواهد داشت».

و از سوى دیگر خداوند متعال فرموده است:
«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض»۱۴۷؛ «و اگر اهل شهرها و آبادى ها، ایمان مى آوردند و
تقوا پیشه مى کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها مى گشودیم».

البته آثار متعدّدى که براى عبادتى مانند نماز در روایات بیان شده به این معنا نیست که لزوما همه آنها با هم در یک فرد ظهور مى یابد بلکه ممکن است در هر فردى متناسب با شرایط روحى و جسمى او برخى در آنها تحقّق یابد و یا در فردى که آمادگى و زمینه
کامل دارد همه آنها محقّق شود.

هم چنین، آثار مادى و معنوى فراوانى که در آیات و روایات براى نماز بیان شده مشروط به وجود شرایطى مثل اخلاص و توجّه و حضور در نماز و مانند آن مى باشد و علاوه بر آن باید موانع موجود بر سر راه تحقق این آثار نیز برطرف گردد. مثلاً اگر انسان نماز شب بخواند ولى از گناهان پرهیز نداشته باشد و یا نسبت به والدینش رعایت احترام را نکند و یا به حق النّاس بى توجّه باشد بدون شک این آثار زمینه تحقّق و تبلور پیدا نمى کند.

بنا بر آنچه گفته شد نماز و عبادت، برکات متعدّدى در زندگى انسان دارد که در جوامع توسعه نیافته با این همه مشکلات، زندگى تحمّل پذیر شده است و اگر در جوامع توسعه یافته نیز نماز و عبادت نهادینه شود به طور بدیهى موفقیت هاى آنان بیشتر خواهد بود در غیر این صورت اگر چه ظاهر زندگى شان رفاه مند باشد ولى آرایش پایدار و معنوى نخواهند داشت. چنان چه مصرف بالاى داروهاى ضد افسردگى و آرامش بخش در آن کشورها دلیل روشنى بر این واقعیت است.