پاسخ: بعضی از عوامل درونی و کاستی‌های اخلاقی که سبب می‌شود بعضی از افراد نماز را رها کنند، عبارتند از: کبر، ناامیدی، ضعف اراده، احساس ریا و خودنمایی، احساس تحجر و عقب‌ماندگی، لجاجت. در ادامه به توضیح مختصر و ریشه‌یابی هر یک از آنها پرداخته، راهکارهایی برای درمان آن بیان می‌کنیم.

• کبر
حالتی است که انسان بر اثر خودپسندی خود را از دیگران برتر ببیند. البته چه بسا اگر از متکبر بپرسی چرا نماز نمی¬خوانی، نگوید به خاطر غرور و تکبرم و واقعا خود هم خیال نمی¬کند به این علت باشد؛ اما چون وجودش را تکبر فراگرفته ناخودآگاه کششی به سمت عبادت که همراه با تواضع است، ندارد. حضرت زهرا در فلسفۀ وجوب نماز فرموده‌¬اند: "خدا نماز را واجب کرد برای زدودن کبر [از انسان‌ها]".

انواع کبر:
تکبر در برابر خداوند تعالی؛
تکبر در برابر بندگان خدا؛
تکبر در برابر پيامبر؛
تکبر در برابر حق.

عوامل کبر:
ضعف‌های شخصیتی، کینه، حسادت، جهل، نشناختن بزرگی خدا و کوچکی خود، غرور، تفاخر، کفر، اشرافیت و رفاه بیش از حد.

درمان کبر:
توجه به عظمت و قدرت خداوند؛
توجه به ضعف انسان؛
یادآوری نحوۀ خلقت و مرگش؛
توجه به آثار منفی کبر؛
عبرت از عاقبت تلخ متکبران در تاریخ؛
توجه به آفات مال و مقام و شهرت؛
توجه به آثار مثبت تواضع در دنیا و آخرت؛
مطالعه در روش و سیرۀ متواضعانۀ انبیاء و اولیاء و صالحان؛
وادار کردن خود به رفتار کردن شبیه فروتنان؛
عیادت از بیماران؛
همنشینی و همسفره شدن با فقرا.

• ناامیدی
بعضی از افراد به خاطر گناهکار بودن خیال می¬کنند دیگر نماز خواندنشان فایده¬ای ندارد و نماز خواندن با گناهکار بودن سازگار نیست پس دیگر برای چه نماز بخوانند لذا نمی‌خوانند و از آنجا که گناه معمولا لذت‌بخش است و آنها نیز با گناه بیشتر مأنوس هستند، بر سر دو راهی ترک گناه کند یا ترک نماز، گزینۀ دوم را انتخاب می¬کند. امام رضا می‌فرماید: "از جمله گناهان کبیره ناامیدی از رحمت خداوند است".

انواع ناامیدی:
ناامیدی ازخود، نا امیدی ازخدا.

عوامل ناامیدی:
گرفتاری در محیط آلوده؛
همنشینی با افراد ناامید؛
گناه؛
جهل و بی‌اعتقادی خدا و رحمت و غفران و مهربانی او؛
نداشتن اهداف صحیح و والا در زندگی؛
وسوسه‌های شیطان؛
انتظارات بیش از اندازه؛
مقایسۀ نابجای خود با دیگران؛
بحران هویت.

درمان ناامیدی:
شناخت و توجه به رحمت بی¬کران الهی؛
توجه به توبه‌پذیری خداوند و اهمیت و فضیلت توبه؛
توجه به بزرگ بودن گناه ناامیدی؛
تغییر محیط زندگی خود (در صورت فاسد بودن آنجا)؛
یافتن دوستان صالح و پارسا؛
دیدار با عالمان و اولیاء الهی؛
انتخاب اهدافی باارزش در زندگی و برنامه¬ریزی صحیح برای رسیدن به آنها؛
شناخت شیطان و شگردهای او؛
توکل و اعتماد به خداوند تبارک و تعالی؛
توسل به اهل بیت؛
توجه به عواقب شوم ناامیدی.

• ضعف اراده
نماز تکلیفی است که در تمام روزهای سال همراه فرد است بر خلاف بعضی از تکالیف مانند روزه که در تمام سال تنها یک ماه ملزم به ادای آن هستیم؛ لذا ادای شایستۀ آن، نیازمند اراده¬ای قوی و محکم است.

عوامل ضعف اراده:
تأثیرات منفی محیط (خانواده، مدرسه، دوستان، محیط کاری و...)؛
کمال‌طلبی وسواس‌گونه؛
ضعف شناخت؛
شکست¬های پی¬درپی؛
ضعف یا بیماری یا نقص جسمی؛
رفاه‌طلبی و لذت‌محوری؛
باور نداشتن توانایی‌های خود؛
افراط و تفریط در خوف و رجاء؛
ترس‌های ناموجه؛
ناآشنایی با ارزش و آثار و اسرار نماز و عواقب ترک آن؛
آلودگی به گناه؛
پرداختن به امور لهو و لغو؛
ضعف ایمان به خدا و معاد؛
بی¬نظمی و بی‌برنامگی.

درمان ضعف اراده:
هدف‌گذاری در زندگی؛
برنامه¬ریزی صحیح؛
شناخت توانایی‌ها و استعدادهای خدادادی خود؛
تفکر در نشانه‌ها و نعمت‌های الهی و معاد؛
تلقین مثبت؛
رعایت اصل تدریج در تقویت اراده؛
مبارزه با عادات ناپسند؛
همنشینی با افراد دارای ارادۀ نیرومند؛
توجه به اهمیت و آثار و اسرار نماز و عواقب ترک آن؛
رعایت حد میانه در ترس از خدا و امیدواری به او؛
انجام عبادات تا حد ممکن؛
انس با قرآن و دعا و ذکر.

• احساس ریا و خودنمایی
بعضی افراد وقتی نماز می‌خوانند به‌ویژه وقتی دیگران هم آنها را می‌بینند، احساس می‌کنند دچار ریا یا خود نمایی می‌شوند و عمل آنها بی‌ارزش است؛ لذا با خود می¬گویند بهتر است اصل عمل را ترک کنیم و نماز نخوانیم در حالی که باید گفت چنین شخصی اصلا معنای ریا را نمی¬داند.
افزون بر این، ترس از ریا نباید عامل ترک نماز شود؛ بلکه باید باعث مواظبت بیشتر شخص نسبت به خلوص عملش شود. از طرفی جای این پرسش وجود دارد آیا این احساس ریا عامل نفوذی شیطان و دشمنان خدا نیست که بنا دارند کاری کنند تا نمازگزار از نمازخواندن باز بماند؟
نکتۀ دیگر اینکه اگر قرار باشد، انسان به صرف ترس از آلوده شدن نماز به ریا آن را ترک کند، باید همۀ کارهای خوب دیگر را نیز ترک کند؛ زیرا در همۀ آنها چنین احتمال و نگرانی‌ای وجود دارد و روشن است چنین کاری نادرست و ناپذیرفتنی است. باید به چنین شخصی گفت آیا در برابر این احساس باید فرار کرد یا آن را درمان کرد؟ با نمازنخواندن علاوه بر اینکه مشکل حل نمی‌شود، مشکل تازه‌ای نیز به مشکل‌های پیشین افزوده می‌شود.
نکتۀ دیگر، باید به چنین شخصی توجه داد که ریا نیت و نقشۀ از پیش مشخص شده است در حالی که او بنای چنین کاری را ندارد؛ پس این حس او ریا نیست. همچنین چنین شخصی می‌تواند در خلوت نماز بخواند نه اینکه آن را به طور کامل ترک کند.
بر اساس سخن رسول اکرم که می¬فرمایند: "یقول الله سبحانه انی اغنی الشرکاء فمن عمل عملا ثم اشرک فیه غیری فانا منه بریء و هو للذی اشرک به دونی"؛ خداوند سبحان می¬فرماید: من بی¬نیازترین شریکانم، هرکس عملی به¬جا آورد و غیر مرا در آن شریک کند من از او بیزارم و این عمل از آنِ کسی است که شریک قرار داده نه از آن من"؛ آنچه موجب ریاکاری است دوری از نیت خالصانه و توجه به غیر در نیت است و اگر این توجه به غیر خدا نبود ریا واقع نمی¬¬شود و چه بسا شیطان از حربه ترس از ریا استفاده کرده و آدمی را از اصل عبادت باز دارد.
عوامل احساس ریا و خودنمایی:
محیط؛
شیطان؛
احساس حقارت؛
ضعف اراده؛
تلقین منفی؛
پیروی از هوای نفس؛
وسوسه‌های شیطان.

درمان
بعضی از راه‌های درمان ریا عبارت‌اند از:
1. توجه به خشم الهی؛
ریا کردن در انجام دستورهای الهی در حقیقت نوعی مسخره کردن فرمان‌های پروردگار است که خشم او را در پی خواهد داشت.
2. توجه به بی¬ارزش بودن ستایش مردم در مقابل پاداش پروردگار؛
اگر کسی پاداش¬ها و تشویق‌های زود‌گذر مردم را با پاداش¬های بی‌کران و ماندگار الهی مقایسه کند، هرگز عملی را به خاطر تشویق مردم انجام نخواهد داد.
3. توجه به ناسپاسی¬ها و فراموش‌کاری‌های مردم؛
انسان باید به یاد داشته باشد بسیاری از مردم در مقابل خدمتی که به آنها می¬شوند، ناسپاس¬اند و بسیاری از اوقات، خدمات و نیکی¬هایی را که در حقشان می¬شود به حساب نمی¬آورند تا چه رسد به فکر قدردانی و جبران آن باشند و حتی اگر به حساب بیاورند، خیلی زود آنها را فراموش می¬کنند و برخی از کسانی که قصد جبران کردن دارند توانایی این کار را ندارند و کسانی هم که بتوانند جبران کنند ارزش چندانی ندارد؛ در‌حالی‌که خداوند هیچ عمل خیری را که خالصانه انجام شده باشد بی¬پاداش نمی¬گذارد و هیچ عملی را فراموش نمی¬کند؛ زیرا به همه چیز آگاه است و بر انجام هر کاری و دادن هر پاداشی توانا است.
4. توجه به قدرت خداوند در تسخیر دل¬ها؛
انسان به طور طبیعی دوست دارد مردم او را تشویق و از او به نیکی یاد کنند؛ اما باید توجه داشته باشد که دل‌ها در دست خداست. پس اگر انسان اعمال خود را خالص کند، به طور قطع خداوند ستایش و قدردانی مردم را متوجه او خواهد کرد.
5. توجه به قدرت خداوند در افشا کردن ریاکاری¬ها در نزد مردم و رسوا کردن ریاکار؛
روشن است اگر مردم متوجه شوند نیت این کسی که مثلا این¬طور با سوز و گداز نماز می¬خواند و یا هزینه‌های کار خیری را بر عهده گرفته است، خالص نیست، به یقین هیچ تشکری از او نخواهند کرد. از طرف دیگر هر لحظه ممکن است خداوند مشت چنین کسی را پیش مردم باز کند. لذا عاقلانه‌تر این است که انسان کارش را تنها برای خدا انجام دهد.
6. توجه به نقش ریا در نابود ¬کردن پاداش اخروی اعمال؛ کسی که متوجه باشد عملی که ذره¬ای ناخالصی در آن یافت شود، در پیشگاه خداوند متعال بی‌ارج و پاداش است، در می‌یابد که عمل آلوده به ریا بزرگ‌ترین زیان را برای او به بار می‌آورد.
7. عادت دادن خود به اینکه اعمال و کارهای نیک خود را در پنهانی انجام دهیم این کار راهی عملی برای نجات از آفت ریا است.
• احساس عقب‌ماندگی
برخی افراد به دلیل ناآگاهی از فلسفۀ نماز، آن را کاری متحجرانه و به قول معروف امّل‌بازی می¬دانند. چنین نظرگاه نادرستی معلول عوامل مختلفی است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم از جمله:
جهل، تقلید کورکورانه از فرهنگ غرب، قرار گرفتن در محیط‌های غیرمذهبی یا ضدمذهبی، خودباختگی، تجددگرایی افراطی، تکبر، عدم تعقل، برداشت¬های غلط از دین، نگاه مادی داشتن به همۀ مسائل.

درمان:
اکنون به بعضی از راهکار‌های درمان این حالت اشاره می‌کنیم:
کسب دانش صحیح دینی، شناخت ارزش عبادت و کارکردهای مثبت فراوان آن در زندگی دنیوی و اخروی، هجرت از محیط‌های ناسالم، تقویت خداباوری، بازگشت به فطرت توحیدی، تعقل و دوری از تقلید و تعصب و...


• لجاجت
انواع لجاجت:
لجاجت با خداوند، لجاجت با دولتمردان، لجاجت با مربیان و والدین
عوامل لجاجت:
برداشت¬های نادرست از دین، غرور و تکبر، بدبینی، تقلید کورکورانه، جلب توجه، سرزنش¬های بیش از حد و نابه‌جای والدین و مربیان، هواپرستی، توقع بیش از اندازۀ اطرافیان از نمازگزاران، شیوه‌های نادرست تبلیغ دین، مخالفت با محیط، حسادت، خودنمایی و... .
درمان:
بعضی از راه‌های درمان لجاجت عبارت‌اند از:
به‌دست‌آوردن دیدگاه درست نسبت به دین و زندگی؛
توجه به آثار منفی لجاجت و حق‌گریزی؛
توجه به آثار مثبت حق‌پذیری؛
همنشینی با انسان‌های صالح و معتدل.