■ عدول در نماز به چه معنا است و چه مواردی را شامل می‌شود؟
پاسخ از طرف محمدسعید اختریان پور: عدول در نماز، به این معنا است که انسان در هنگام خواندن نماز، نیّتش را از نمازی به نماز دیگر برگرداند.
این کار به لحاظ حکم شرعی اقسام مختلفی دارد که در ذیل به شرح هر یک می‌پردازیم:
مواردی که عدول جایز است
1. عدول نیت از نماز ادا به نماز قضا؛ با دو شرط: الف. وقت نماز ادا تنگ نباشد، ب. عدول ممکن بوده و محل آن نگذشته باشد.[1] البته این فرض، گاهی حکم استحباب را پیدا می‌کند؛ مثلاً نمازگزار در حال خواندن نماز ظهر یادش می‌آید که نماز صبح را نخوانده است. در این‌جا عدول از نماز ظهر به قضای صبح مستحب است، به شرطی که وقت وسعت داشته و از رکعت دوم نگذشته باشد.
2. عدول از نماز جماعت به نماز فرادا؛ البته برخی از فقها، در جایی که فرد قبل از نماز، قصد عدول و فرادا کردن نماز را داشته باشد، اشکال کردند.[2]
3. عدول از نماز شکسته به نماز تمام و عکس آن، در اماکن چهار‌گانه‌ای که بین نماز شکسته و تمام مخیّر است.[3]
4. عدول از یک امام جماعت به امام جماعت دیگر، اگر مشکلی برای امام جماعت اول پیش آمد.[4]
مواردی که عدول مستحب است
1. از واجب به نافله، در جایی که بخواهد به نماز جماعت برسد؛ مثلاً نیت نماز ظهر را به نافله آن تغییر داده و در پایان رکعت دوم، سلام می‌دهد.[5]
2. از واجب به نافله، در نماز ظهر جمعه که مستحب است در رکعت اول سوره جمعه و در رکعت دوم سوره منافقون خوانده شود، اگر از روی فراموشی سورۀ دیگری به جای یکی از این دو سوره خوانده شود؛ چنانچه به نصف سوره نرسیده باشد، مستحب است، آن سوره را رها کرده و سوره جمعه و منافقون را بخواند، ولی اگر از نصف سوره گذشته باشد، مستحب است نماز را به نافله تغییر داده و مجدداً نماز ظهر را (همراه با سوره جمعه و منافقون) بخواند.[6]
مواردی که عدول واجب است
1. عدول نیت از نماز لاحق به نماز سابق؛ البته با دو شرط: الف. وقتِ کافی وجود داشته باشد؛ ب. محل عدول نگذشته باشد، که اگر گذشته باشد نماز لاحق درست است؛ مثلاً، فرد در بین نماز عصر، متوجه می‌شود که نماز ظهر را نخوانده یا شک کند که آیا نماز ظهر را به جا آورده یا نه؟ در این‌جا واجب است نیت را از نماز عصر به ظهر برگردانده و نماز را ادامه دهد.[7]
2. عدول نیت، از نماز شکسته به نماز تمام؛ وقتی شخص مسافر در بین نماز، تصمیم به ده روز ماندن در مکان سفرش بگیرد.[8]
3. عدول نیت، از نماز تمام به نماز شکسته؛ در جایی که شخص مسافر، قصد ماندن ده روز داشته و در بین اولین نمازش از قصدش برگردد. در این صورت، باید نماز چهار رکعتی را دو رکعتی بخواند. البته اگر بعد از رکوع رکعت سوم نیتش تغییر کند، نمازش باطل است.[9]
مواردی که عدول ممنوع است
1. عدول از نماز قضا به نماز ادا؛[10] پس اگر وقت نماز ادا تنگ بود، باید نماز قضا را رها کرده و نماز ادا را بخواند.
2. عدول از نماز سابق به لاحق؛ مثلاً نمازگزار بین نماز ظهر یادش بیاید که نماز ظهر را خوانده است، در این‌جا نمی‌تواند نیتش را به نماز عصر تغییر دهد.[11]
3. عدول از نماز مستحب به مستحبی دیگر.[12]
4. عدول از نماز مستحب به واجب.[13]
5. عدول از نماز فرادا به جماعت؛[14] یعنی اگر وسط نماز از جماعت جدا شد، بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند مجدداً برگردد.
6. عدول از نماز لاحق احتیاطی به سابق؛[15] پس اگر نماز عصر یا عشا را از روی احتیاط می‌خواند، و متوجه شود نماز ظهر یا مغرب را نخوانده است، نمی‌تواند نیّتش را به آنها برگرداند.
[1]. امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج1، ص 424، م 763، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، 1424ق.
[2]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: نمایه 64968 (عدول از نماز جماعت به فرادا).
[3]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: نمایه 13809 (کامل بودن نماز در حرم امام حسین).
[4]. برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر.ک: نمایه 20161 (حدث در نماز جماعت).
[5]. امام خمینى، سید روح اللّٰه، نجاة العباد، ص 149، م 8، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، 1422ق.
[6]. شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، مترجم، غفارى، على اکبر، ج 2، ص 84، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، 1409ق.
[7]. ر. ک: امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج1، ص 422 - 433، م 757 و 758 و 759.
[8]. ر. ک: همان، ص 722، م 1345.
[9]. ر. ک: همان، ص 723، م 1346.
[10]. ر. ک: همان، ص 424، م 762.
[11]. ر. ک: همان، ص 421، م 756.
[12]. شبیرى زنجانى، سید موسى، رساله توضیح المسائل، ص 171، م 770، قم، سلسبیل، چاپ اول، 1430ق.
[13]. ر. ک: همان؛ امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج1، ص 424، م 762.
[14]. نجفى (صاحب الجواهر)، محمد حسن، مجمع الرسائل، ص 349، م 1090، مشهد، مؤسسه صاحب الزمان، چاپ اول، 1415ق.
[15]. ر. ک: خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل (محشّٰى - امام خمینى)، ج1، ص 424، م 761.cv
■ فلسفه اذان و اقامه چیست؟
پاسخ اول: «اذان، اعلام قوای مادی و ملکوتی در انسان برای حضور در پیشگاه خداوند و اقامه حاضر نمودن آن قوا در محضر حضرت دوست است. با تکبیرات اولیه، اعلام می کند که موجودات عاجزند از ثناگویی خداوند و با نفی هر الهی غیر از او، استحقاق داشتن ثنا را از غیر ...
■ بر اساس چه دلیلی می شود اهمیت نماز جمعه را برای دیگران تبیین کرد؟
بهترين دليل بر اهميت اين فريضه بزرگ اسلامى قبل از هر چيز آيات سوره جمعه است، كه به همه مسلمانان و اهل ايمان دستور مىدهد به محض شنيدن اذان جمعه به سوى آن بشتابند، و هر گونه كسب و كار برنامه مزاحم را ترك گويند، تا آنجا كه اگر در سالى كه مردم گرفتار كم ...
