پاسخ: از موارد مورد اختلاف بحث وضو، کیفیت شستن دست ها است. شیعه اماميه می گوید: شستن دست ها از آرنج تا سر انگشتان، همراه با خودِ آرنج واجب است و همچنين تقديم دست راست بر دست چپ در شستن واجب است.
اما مذاهب چهارگانه می گویند: هرگونه شسته شود صحیح است، لیکن بهتر این است که از انگشتان شروع و به آرنج ختم گردد. البته شستن خودِ آرنج واجب است، ولی تقديم دست راست بر دست چپ واجب نيست، اگرچه افضل است.
نقد و بررسی
دلایل اهل سنت
اهل سنت برای جواز شستن دست از انگشتان و ختم به آرنج، به جمله «الی المرافق» در آیه ششم از سوره مائده تمسک کرده و می گویند: مقتضای اطلاق امر به غسل در آیه، جواز شستن دست از سر انگشتان تا آرنج است. به تعبیر ساده: وقتی به کسی می¬گویید دست خود را بشوی، او از آرنج نمی¬شوید، بلکه از انگشتان خواهد شست!
فخر رازی در ذیل تفسیر این آیه می نویسد: مستحب است که در هنگام شستن دستها در وضو، آب را به روی کف دست بریزد و از پایین به بالا بشوید. بر عکس اگر شسته شود، یعنی ریختن آب از آرنج به کف دست، (از بالا به پایین) برخی در این گونه شستن اشکال کرده اند، زیرا خداوند متعال فرموده است: «و ایدیکم الی المرافق» در این آیه «مرافق» را غایت و پایان غَسل قرار داده است. پس قرار دادن «مرفق» به عنوان مبدأ و آغاز غَسل برخلاف آیه است. ولی جمهور فقها گفته اند این گونه شستن اشکالی ندارد، گرچه برخلاف استحباب عمل شده است.
پاسخهای شیعه
شیعه می¬گوید: این آیه هیچ اشاره¬ای به آغاز و پایان شستن ندارد، بلکه فقط حد(محدوده) شستن را بیان کرده و تنها همین مقدار را افاده می کند که دست را با آرنج بشویید، ولی درباره اینکه آیا از طرف آرنج باید شروع کند یا از سر انگشتان، چیزی نمی¬فرماید و باید کیفیت آن را از سنت و سیره پیامبر(ص) اخذ کرد.
به بیان دیگر: واژه «ايدى» که جمع كلمه «يد» است، در زبان عربى برای چند قسمت از اين عضو بدن به كار مى رود، از جمله:
أ. انگشتان.
ب. از نوک انگشتان تا مچ دست.
ج. از نوک انگشتان تا مرفق(آرنج).
د. از نوک انگشتان تا كتف.
اين اشتراك در معنا باعث شده كه خداى تعالى در كلام خود قرينه‏اى بياورد تا يكى از اين سه معنا را در بين معانى مشخص كند و آن قرينه، كلمه «الي المرافق» است تا بفهماند منظور از شستن دست‌ها در هنگام وضو، شستن از نوك انگشتان تا مرفق است نه تا مچ دست و نه تا شانه.
با اين توضيح روشن مى‏شود که كلمه «الى» در آيه فوق، تنها براى بيان «حدّ شستن» است نه كيفيت شستن؛ زيرا هنگامى كه گفته شود دست را بشویید، ممكن است به ذهن چنين برسد كه دست‌ها را تا مچ بشویید-زيرا غالباً اين مقدار شسته مى‏شود- براى رفع اين توهم مى‏فرمايد، تا آرنج بشویید (الى المرافق). اين نوع تفسير مربوط به خصوص اين آيه نيست. در كلمات روزمره ما نيز اين نوع تركيبها كه ناظر به بيان مقدار و اندازه است نه نحوه و كيفيت كارزياد وارد شده است، مثلاً انسان به كارگرى سفارش مى‏كند ديوار اطاق را از كف تا يك متر، رنگ كند. بديهى است منظور اين نيست كه ديوار از پایین به بالا رنگ شود، بلكه منظور اين است كه اين مقدار بايد رنگ شود نه بيشتر و نه كمتر. همین‌طور اگر به شما بگويند پاهايت را تا زانو بشوی، آيا اين به ذهنتان می‌رسد كه پاهايتان را بالا ببريد و از انگشتان به سمت زانوهايتان را بشویید؟!
بنابراين از نظر قواعد عربي جمله: «الي المرافق» قيد براى موضوع يعنى «ايديكم» است، نه براى حكم، يعنى جمله «فاغسلوا». به تعبیر فخر رازی، این جمله «الی المرافق» برای تحدید امر است؛ برای روشن کردن مقدار شستن است و نه جهت شستن. حتي چنانچه فرض کنیم که كيفيت بيان شده است، جای این پرسش باقی می ماند که از كجا معلوم که منظور از «يد» در اين آيه كف دست باشد و كل اندام نباشد و این‌طور ترجمه نكنيم كه از شانه تا آرنج خودتان را بشوييد؟!
مراجعه به احادیث اهل¬بیت پیامبر (ص) نیز بیانگر همین مبنای فقهی شیعه است، همانگونه که امام باقرعلیه السلام درباره شیوه وضوی پیامبر فرمودند: فَغَسَلَ یَدَهُ الیُمنَی مِنَ المِرفَقِ اِلَی الأصابِعِ وَ لَا یَرُدُّ المَاءَ اِلَی المِرفَقَینِ: دست راست خود را از آرنج تا نوک انگشتان شست و آب را به سوی آرنج¬ها باز نمی¬گرداند.
ضمن اینکه به اعتراف فخر رازی، جمهور فقهای اهل سنت گفته¬اند که شستن از بالا به پایین اشکالی ندارد، بنابراین شیوه شستن شیعه قطعاً صحیح است، ولی در شیوه وضوی اهل سنت احتمال خطا وجود دارد، زیرا در روایات وضوی پیامبر نیز از چنین وضویی خبری نیست.