پاسخ: براي حل اين مشكل ابتدا باید با بررسی عوامل سستی در نماز به ریشه یابی عامل اصلی این مساله در خود پرداخت، سپس راهکار مناسبی را برای حل آن در پیش گرفت.
در پاسخ به این سوال به چند مورد از عواملي كه در میان جوانان و نوجوانان شيوع بيشتري دارد اشاره نموده و راهکار پیشنهادی خود را جهت برطرف نمودن آن را نيز ذكر مي كنيم.
أ‌- ضعف و سستي در مباني ديني و اعتقادي
وقتى نوجوان و جوان فاقد باور عميق و ريشه دار نسبت به خدا و معاد باشد نه پشتوانه اى از عشق دارد تا او را برانگيزد و نه انگيزه اش چون خوف و هراس از بازخواست اخروى تا او را به اداى تكليف دينى وادارد.
راهکار: مطالعه کتب اعتقادی و برقراری ارتباط با روحانیون و حضور در مجالس سخنرانی علما
ب‌- انتظار و تلقى ناروا از نماز
وقتى جايگاه نماز درست تحليل و تبيين نشود ممكن است بعد از مدتى نماز كنار گذاشته شود يا منظم برپا نشود كه اين نيز به حذف نماز مى انجامد.
گاه از نوجوان مى پرسيم چرا نماز نمى خوانى؟ و پاسخ اين است كه هرچه از خدا خواستم كه به فلان خواسته و آرزويم برسم، نرسيدم و ديگر نماز نمى خوانم، يا مدتى نماز خواندم و ديدم مشكلم حل نشد يا به خواسته ام نرسيدم، ديگر نمى خوانم! استفاده ابزارى از نماز، القاى خانواده ها كه اگر نماز بخوانى، در امتحان قبول مى شوى و نماز را درحد مشكل گشاى مسائل عادى زندگى -حتى گاه خواسته هاى نامعقول- تلقى كردن، آفت و آسيب بزرگ براى نماز خواندن است.
مشهور آن است كه در فصل امتحان، نماز خواندن دانش آموزان و دانشجویان رايج تر مى شود و پس ازامتحان- به خصوص اگر با ناكامى مواجه شوند- تعطيل مى شود!
راهکار: لازمه تغییر این دیدگاه غلط، مطالعه و آشنایی بیشتر افراد راجع به فلسفه نماز می باشد.
ت‌- انباشت پرسش ها و ترديدها
نوجوانان و جوانان پرسشگر و كنجكاوند. براساس حق پرسشگرى و كنجكاوى، از نماز هم مى پرسند، چرا نماز؟ چرا اين گونه؟ چرا هروقت دلم خواست نخوانم؟ چرا به هر سمت نخوانم؟ چرا هر مقدار دوست داشتم و كشش داشتم نخوانم؟ اصلاً چرا بخوانم؟ و چرا... اگر اين پرسش ها، پاسخ دقيق و مجاب كننده نيابند يا پرسشگر به دليل سؤال، تحقير و تمسخر و متهم شود و يا پاسخ ها انحرافى باشد، موريانه ترديد، شك، تزلزل و درنهايت پرهيز و ستيز وجود وى را پرخواهدكرد بخصوص اگر این سوالات در برخی محیط های دانشجویی توسط افراد مغرض یا نادان، با شبهات اعتقادی همراه گردد.
راهکار: ايجاد موقعيت ها و فرصت هايى براى سؤال، حتى طرح سؤالات احتمالى در فضايى سرشار از عاطفه و محبت، تشويش ها و ترديدها را مى زدايد لذا برای حل این مشکل ارتباط مستمر با مراکز پاسخگویی به سوالات دینی - همچون مرکز مشاوره نهاد رهبری در دانشگاه ها و یا مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی – توصیه می شود.
ث‌- گناه آلودگي
گناه بطور طبيعي موجب دور شدن انسان از مسائل معنوي مي گردد اما اثر ويژه اي كه در جوانان و نوجوانان دارد آن است كه موجب نااميدي آنها از درگاه الهي گرديده و به مرور موجب سستي آنها نسبت به نماز و تمامي اعمال عبادي مي گردد.
راهکار: راه حل این مشکل ترک گناه و بازگشت به درگاه الهی می باشد که در قرآن كريم آمده است: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرينَ (البقرة: 222) خداوند، توبه‏كنندگان را دوست دارد، و پاكان را(نيز) دوست دارد. و بهترين روش ترك گناه نیز بكارگيري سيستم مراقبه، مشارطه، محاسبه می باشد، يعني در طول روز مراقب اعمال خويش باشيد و شب هنگام محاسبه كند تا ببينيد به وظايف و برنامه هایی که دین از افراد با ایمان توقع دارد عمل كرده يا نه و در صورتي كه عمل نكرده باشد با خود شرطی را بگذارید تا خود را مقید به ان اعمال نماید.
ج‌- عدم احساس نياز
عدم برآورد صحيح نيازها، موجب غفلت از ضرورتها مي گردد. از همین رو برخي افراد به هنگام روبرو شدن با مشكلي گرايش شديدي به نماز و دعا پيدا مي کنند اما پس از پشت سر گذاشتن مشکل همه چيز را تمام شده مي دانند لذا به سرعت وضعيت گذشته خود را فراموش کرده و به مسائل معنوي کم توجه مي شوند و حتي بعضي به آن پشت مي نمايند.خداوند متعال در وصف چنين افرادي فرموده است:
« وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ ضُرٌّ دَعا رَبَّهُ مُنيباً إِلَيْهِ ثُمَّ إِذا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ ما كانَ يَدْعُوا إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَنْداداً لِيُضِلَّ عَنْ سَبيلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَليلاً إِنَّكَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ» ؛« هنگامى كه انسان را زيانى رسد، پروردگار خود را مى‏خواند و بسوى او باز مى گردد؛ امّا هنگامى كه نعمتى از خود به او عطا كند، آنچه را به خاطر آن قبلاً خدا را مى خواند از ياد مى‏برد و براى خداوند همتايانى قرار مى‏دهد تا مردم را از راه او منحرف سازد؛ بگو:«چند روزى از كفرت بهره‏گير كه از دوزخيانى!»
راهکار: دقت در این مساله که انسان نه تنها به هنگام بروز مشکلات به خداوند متعال نیازمند است بلکه نمی تواند حتی یک لحظه از خداوند متعال بی نیاز باشد چراکه به ثمر رسيدن هر تلاش و كوششي در گرو اراده خداوند است.
ح‌- تسويف (واگذاري امور به آينده)
برخي از جوانان با وجود اينکه چند سالي است که وارد سن تکليف شده و در مقابل تعاليم و دستورات دين مکلف مي باشند و بر آنها واجب است که به احکام ديني گردن نهند ولي با اين توجيهات که ما هنوز جوانيم و تازه اوايل عمر ماست و تا پيري فرصت داريم و بهانه هايي از اين قبيل در نماز خواندن خود سستي مي نمايند.
راهکار: برای تصحیح این دیدگاه غلط تنها لازم است هر از چندگاهی انسان سري به قبرستان ها بزند و جوانان و نوجوانانی که سر به تیره تراب گذاشته اند را ملاحظه نماید.
خ‌- محيط خانواده و بي توجهي والدين
بي توجه بودن يا کم توجهي پدر و مادر يا مربي خانواده نسبت به فرزندان در محيط خانه و سطحي نگري آنان در ابتداي نوجواني فرزندان يا احيانا بي مبالا تي اعضاي خانواده نسبت به مسائل ديني خصوصا فريضه نماز تاثير بسزايي در تربيت جوانان و نوجوانان به جاي مي گذارد. بعنوان مثال فرزند اگر در خانه اي رشد کند که در آن خانه کسي به نماز اهميت ندهد يا در قبال مسائل ديني خود را مسئول ندانند يا خود اهل نماز باشند ولي فرزند خانواده را تحريص و تشويق به نماز ننمايند قطعا فرزند آن خانواده اهل نماز و عبادت نخواهد شد.
راهکار: اصلاح رفتار والدین و توجه بیشتر آنها به نماز در جلوگیری از این روند موثر است.
د‌- خجالت کشيدن
خجالتي بودن يکي از ويژگيهايي مي باشد که موجب مي شود برخي جوانان و نوجوانان از ابراز عقايد حقه خود ممانعت به عمل بياورند مثل زمانيکه فرد در جمع مهمانيها و مجالس قرار مي گيرد و خجالت مي کشد وضو گرفته و نماز بخواند.
راهكار: ایجاد اعتماد به نفس برای مقابله و مواجهه با محیط های ناسالم، تمسخرهای افراد نادان و همچنین خجالتی بودن. زیرا بعضاً ممکن است نو جوانی که اقدام به خواندن نماز می‌کند در چنین شرایطی اگر اعتماد به نفس نداشته باشد از میدان بدر رفته و نماز را ترک کند.
ذ‌- تحميل عبادات مستحبي به خود به هنگام عدم آمادگي روحي
انسان براي انجام اعمال مستحبي (همچون نماز شب و خواندن ادعيه، حضور در مراسمهاي معنوي ) همواره از لحاظ روحي داراي آمادگي نمي باشد بلكه گاهي اوقات در حال نشاط و آمادگي معنوي و گاهي اوقات هم آمادگي و نشاط لازم را ندارد.
لذا اگر فردي در حالت ادبار و بي ميلي به انجام مستحبات پرداخته و اين امور را به خود تحميل نمايد به مرور زمان موجب دل زدگي از امور معنوي همچون نماز مي گردند.
راهکار: رعایت حد اعتدال در عبادات و تنظیم عبادات متناسب با شرایط روحی خود.
ر‌- خستگي ناشي از فعالتهاي روزانه
مشغول نمودن بيش از حد و توان خود به امورات مادي و فعاليتهاي جنبي جوانان موجب خستگي جسمي مي شود و اين خستگي جسمي بدنبال خود خستگي روحي و بي حالي نسبت به نماز و ديگر عبادات را نيز بدنبال خواهد داشت.
راهكار: تنظیم برنامه ای منسجم براي طول روز، بگونه ايکه بتوان هم نشاط عبادي خود را حفظ کرد و هم فعاليت هاي ديگر زندگي اعم از تفريح،ورزش و كار و تحصيل خود را به خوبي ادامه دهيد.
ز‌- مزاحم دانستن نماز براي کارهاي شخصي
برخي چون در وقت نماز مشغول کارها و اعمال شخصي خود هستند، خواندن نماز را به وقت دیگری موکول می کنند و هرگاه فرصت هاي اوليه براي اقامه و برپايي نماز از دست رفت، به تدريج بعد از استراحت چون دوباره مشغول فعاليت مي شوند اقامه نماز را مانعي براي انجام کار هاي خود مي دانند.
راهکار: رفع این مشکل به معرفت انسان نسبت به خداوند متعال بستگی و ایمان به وعده های الهی دارد و اینکه انسان هر چیزی را در مدار مسائل مادی ارزیابی ننماید و بداند که رفع مشکلات، روزی، موفقیت و... در پرتو عنایت الهی می باشد.
س‌- فقدان برنامه ريزي
به عنوان نمونه دانشجويان قبل از ورود به دانشگاه معمولا تحت نظارت والدين خود داراي برنامه اي منظم مي باشند (هم براي مسائل مادي و هم معنوي )؛اما به محض ورود به دانشگاه روال عادي زندگي افراد تغيير کرده به گونه اي که تقريبا تمامي مسئوليتهاي زندگي از جمله برنامه ريزي فعاليتهاي روزانه بر عهده خود دانشجو قرار مي گيرد. و متاسفانه برخي از دانشجويان بدليل فضاي باز محيط هاي دانشجويي نمي توانند آنگونه که بايد و شايد زندگي دانشجويي خود را بر اساس برنامه منظمي تنظيم نمايد تا هم بتوانند به نحو شايسته اي فعاليت هاي درسي خود را پيگيري نمايند و هم از مسائل معنوي مانند نماز دور نمانند.
راهکار: تنظیم برنامه زندگی بر اساس دستور رسول خدا (صل الله عليه و آله ) که توصيه فرمودند: سزاوار است براى عاقل اگر مغلوب هواى نفس نباشد كه شبانه روز خود را چهار قسمت نمايد،
اول: در يك قسمت حساب نفس خود را نمايد تا ببيند در شبانه روز چه كسب كرده خوبى يا بدى،
دوم: در يك قسمت حوائج خود را از حقتعالى بخواهد و با او مناجات كند و تفكر در صنايع و مخلوقات خداوند بنمايد،
سوم: در يك قسمت خلوت كند با برادران و دوستان (و بايد ايشان برادران و دوستانى باشند كه عيبهاى او را بگويند و او را از عيوبش اعراض دهند)
چهارم: يك قسمت را از براى نفس خود گذارد كه صرف در لذتهاى حلال كند.
ش‌- همنشيني با دوستان ناباب
بديهي است که نقش بسيار مهم دوستان در شکل دهي شخصيت انساني خصوصا در سنين نوجواني و جواني را نبايد ناديده گرفت. چه بسا جواناني که در مسائل ديني علاقمند و به دينداري خود راغبند و ليکن در محيط هاي که در آن ساعاتي را سپري مي سازند با افرادي آشنا شوند كه كارهاى نادرست انجام مى‏دهند يا حرفهاى لغو و بيهوده مى‏زنند به مرور زمان موجب مى‏گردد كه حالات و رفتار آنها در روح انسان تأثير بگذارد و به تدريج او را در دام بي نمازي و لا ابالي گري گرفتار نمايند.
راهکار: تجدید نظر در دوستان و انتخاب دوستان مسجدی
ص‌- تمسخر افراد جاهل و نادان
برخي اوقات نيز تمسخر افراد نادان موجب سستي ديگران نسبت به نماز مي شود.
راهکار: تقویت اعتماد به نفس