پاسخ: خداوند متعال جهت هدایت بشر سه ابزار مهم را در نهادش به ودیعت گذاشته که می توان با به کارگیری این ابزارها به اصلاح زير بناهاي فكري افراد بي نماز پرداخته و آنها را به نماز تشویق و ترغیب نمود.
راه فطرت
همه انسانها دارای فطرت الهی می باشند لذا می توانید از این ویژه گی خدایی بهره جسته و شخص مورد نظرتان را تشويق به نماز كنيد و به عنوان نمونه اینگونه مطرح نمائید که:
برخي از مسائل است كه تنها به دست خدا بوده و هيچ بشري نمي تواند در آن دخل و تصرف كند مانند طول عمر و عافيت و سلامتي، كمي يا زيادي روزي و یا اینکه زندگی انسان همیشه به یک منوال نبوده و بسیاری از اوقات دچار فراز و نشیب های گوناگون می شود که غیر از خدا پناهگاهی ندارد.
از او بپرسید در چنین مواقعی می خواهد دست به دامن چه کسی بشود اگر می خواهد دست به دامن چه کسی بشود؟ اگر می خواهد دست به دامن غیر خدا بشود که از آنها کاری بر نمی آید و اگر می خواهد از خدا استمداد بجوید این کار را چگونه می خواهد انجام دهد؟ آیا می تواند از خدایی که به دستوراتش گوش نداده بخواهد که او به حرفش گوش کند و خواسته اش را برآورده سازد؟!
پس انسان باید یک راهی را جهت ارتباط بین خود و خدا برای خود باز بگزارد تا بتواند در چنین مواقعی به درگاه الهی التماس کند و بهترین راه همان نماز می باشد.
از ویژگی های فطری هر انسانی این است که در مقابل نعمتی که دیگران به وی عطا می کند سپاسگذار بوده و تشکر می نماید. فطرت انسان خواهان تشكر از ولى نعمت است. پیامبر خدا فرموده اند:« جُبِلَتِ الْقُلُوبُ عَلَى حُبِّ مَنْ‏ أَحْسَنَ‏ إِلَيْهَا» ؛« بر اساس دوستى و محبت كسى كه به انسان احسان كند، آفريده شده است» و از آنجا كه در اصل خداى سبحان خالق و هستى بخش ماست و از سويى همه نعمت‏ها و بركاتى كه در زندگى ما وجود دارد از آن اوست. بنابر اين لازم است به اقتضاى تكليف فطرى خودمان از قادر منّان تشكر كنيم. حال اين تشكر بايد به چه شكل و كيفيتى باشد؟ رسول خدا ( صل الله علیه و آله) بهترین نوع تشکر و تعظیم در برابر خداوند را از راه نماز به ما معرفی فرموده اند.
در روایتی از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرموده اند:«آنقدر پيامبر در نماز ايستاد تا قدمهايش ورم كرد چنان در روزه دارى تشنه ميشد آب دهانش خشك مي گرديد، گفتند يا رسول الله مگر خداوند وعده مغفرت بتو نداده؟ ميفرمود آیا بنده شكرگزار خدا نباشم؟
خداى را سپاس بر نعمت و آزمايشش و او را ستايش از ابتدا تا انتهاى روزگار بخدا سوگند اگر اعضايم قطع شود و چشمانم بر روى سينه‏ام بيفتد هنوز سپاس يك دهم از يك نعمت از نعمتهاى بى‏شمارش را نكرده‏ام ستايش تمام ستايشگران بپايه يك نعمت او نميرسد.»
راه عقل و استدلال
یکی از مهمترین ابزارهایی که خداوند متعال در اختیار بشریت قرار داده عقل و اندیشه می باشد که بوسیله آن به مصالح و مفاسد خود پی برده و می تواند مسیر صحیح را انتخاب نماید.
با طرح موضوعات و مسائل گوناگونی این ابزار مهم را به کار انداخته و افراد را به اندیشه وادارید تا به این وسیله به نماز رو بیاورند.
یاد آوری نمائید که اگر بر فرض خواندن نماز، واجب نباشد و یا کار درستی نباشد؛ آنهایی که نماز می خوانند در برابر آنهایی که نماز نخوانده اند چیزی را از دست نداده اند (چون به غیر از مدت کوتاهی که در روز برای نماز گذاشته اند مانند بقیه مردم از این دنیا بهره برده اند )؛ اما اگر آنچه را که نماز خوانها می گویند درست باشد ( که قطعا نیز همینگونه است ) کسانیکه نماز خوانده اند نجات یافته اند و آنهایی که نماز نخوانده اند بی بهره مانده و گرفتار عذاب می شوند و هر انسان خردمند و عاقلی ترجیح می دهد راهی را انتخاب کند که ضرری متوجه او نشود.
امام صادق ( علیه السلام ) در یکی از این مناظرات به ابن ابى العوجاء فرمود:«اگر امر چنان باشد كه تو ميگوئى؛ و حال آنكه چنان نيست كه تو ميگوئى ما نجات يافتيم و تو نجات يافتى؛ و اگر امر چنان باشد كه ما ميگوئيم و حال آنكه آن چنانست كه ما ميگوئيم ما نجات يافتيم و تو هلاك‏شده‏ ای .»
وی را با فلسفه نماز آشنا نمائید در این خصوص علاوه بر اینکه وی را با کتابهایی که در این خصوص به نگارش در آمده آشنا می نمائید ؛ در فرصت‏هاى مناسب فلسفه نماز را بيان كنيد مثلًا سؤال و جواب‏هايى كه قبلًا تهيه ديده‏ايد، بين شما و ديگران مطرح و جواب داده شود. البته لازمه‏اش مطالعه و پيش بينى قبلى است.
بر اساس آیات و روایات اهميت و آثار و بركات نماز را يادآوري نمائيد. و پيامدهاي منفي دنيوي و اخروي ترك نماز را مطرح نمائيد به خصوص اگر به روش غيرمستقيم ارائه گردد و موجب تنبه و موعظه كردن را فراهم سازد.
هر از چند گاهی ( همچون شب های جمعه ) سری به قبرستان و گذشتگان بزنید و به وی گذر عمر و مرگ و بیهوده نبودن جهان هستی را یاد آور شوید که این امر علاوه بر اینکه تاثیر بسزایی در کاهش روحیه تکبر و غرور دارد انسان را به فکر و عبرت اندوزی فرو خواهد برد.
ديدگاه فرد در مورد خداوند، جهان هستى، انسان، معاد و... امورى است كه داراى نتيجه مستقيم بر عملكرد فرد است. پس بايد به تقويت و اصلاح اين مبانى كوشيد. اگر خلأ عمده‏اى كه موجب ترك نماز شده، مشكل فكرى است و در فلسفه نماز دچار اشتباه شده و آن گاه نتيجه نادرستى گرفته است به پر کردن اين خلأ فکري بپردازيد و راه اصلاح وى نيز تصحيح انديشه ايشان است كه البته كار آسانى هم نيست و نيازمند فرصتى طولانى و نيز استفاده از روش‏هاى اصولى و تدابير خردمندانه است.
راه عاطفی
از او سوال نمائيد كه دوست دارد چگونه فرزندي داشته باشد فرزندي كه نسبت به مسائل ديني مقيد باشد و يا فرزندي كه در خصوص مسائل ديني بي موالات باشد و اگر جواب وي اين است كه دوست دارد فرزندش مقيد به مسائل ديني باشد به او متذكر شويد كه نسبت به اين مساله فكر كند كه يك مادر بي موالات نسبت به مسائل مذهبي چگونه مي تواند فرزندي متدين را تربيت نمايد.
اگر دوستانى مذهبى و از خانواده هاى مذهبى دارد از طريق آنها مى توان توجه او را بيشتر به نماز جلب كرد به اين صورت كه اگر مسجدى در نزديكى خانه ى شماست به دوستان او تلفن بزنيد كه بيايند در خانه و او را با خود به مسجد ببرند و او را با مسجد مرتبط بسازيد يقينا اثر بسيار چشمگيرى بر او خواهد گذاشت.
از اتفاقات پيراموني خود جهت راهنمايي وی استفاده كنيد به عنوان مثال شنیدن خبر مرگ ناگهاني دوستان و آشنايان و فاميل معمولا بسیار بر روی افراد تاثیر می گذارد و شما می توانید در چنین موقعیت هایی متذکر شوید که مرگ معلوم نیست چه موقع به سراغ ما بیاید و چه بسا فرصت جبران گذشته را به ما ندهد و اگر ما دست خالی به ان دنیا برویم سرنوشت بسیار بدی پیدا خواهیم کرد؛ پس چه خوب است تا زنده ایم فرصت را غنیمت شمرده و برای خود ره توشه ای ذخیره نمائیم.
از داستانهاي عبرت آموز بهره بگيريد كه مي توانيد به كتابهاي ذیل مراجعه نمائید.
* داستانها و حکايتهای نماز (يک) - مؤلف: رحيم کارگر محمدياري- ناشر: ستاد اقامه نماز
* داستان نماز عارفان - مؤلف: سيد مهدی شمس الدين - ناشر: ستاد اقامه نماز
* بهترين پناهگاه - مؤلف: رحيم کارگر محمدياري - ناشر: ستاد اقامه نماز
از اصول و عقایدی که تا کنون نسبت به آنها پایبندی خود را حفظ نموده بهره کافی را ببرید مثلا ممکن است وی ارادت خود را نسبت به امام حسين عليه السلام حفظ کرده باشد لذا شما می توانید با بیان داستان عاشورا بگوئيد كه ايشان در بدترين شرايط، در اول وقت نماز خواند پس چه جوابی به امام خواهیم داشت اگر از ما بپرسد که من در چنین شرایطی نمازم را ترک نکردم چرا تو که ادعای محبت من را داری با وجود آرامش و تمامی امکانات رفاهی نمازت را نمی خواندی؟
و یا ممکن است کسی چون به شفاعت معصومین ( علیهم السلام ) اعتقاد دارد بگوید که ما چون شیعه هستیم هر کار بکنیم بالاخره مورد شفاعت ائمه علیهم السلام قرار می گیریم و بهشتی می شویم ! در پاسخ به وی بگوئید: امام صادق عليه السلام در آخرين لحظات مرگ خود دستور داد تمامی خویشاوندانش را جمع نمودند و به انها فرمود«ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة» ؛« بشفاعت ما نخواهد رسيد كسى كه نماز خود را سبك شمارد.»
سعى كنيد افرادى كه صحبت آنها بر روى آنان نافذ است، پيدا كنيد و از آنان بخواهيد كه با مهارت و شگرد شايسته‏اى، با آنها درباره نماز صحبت كنند. اين كار را مى‏توان از طريق جلسه ميهمانى يا در طول مسافرت به انجام رساند.
تلاش كنيد از نماز بزرگان و شخصيت‏ها نخبه های علمی، فرهنگی و ورزشی در نزد ايشان صحبت كنيد مثلًا حضرت على (ع) با همه شخصيت و گرفتارى‏هايى كه داشتند، چگونه و با چه اشتياقى به اقامه نماز مى‏پرداختند. همچنين گرايش رجال بزرگ سياسى، علمى همچون شهيد رجايي، شهيد بابايي و... به نماز را، به ايشان گوشزد كنيد.
در پایان جهت رسیدن به نتیجه مطلوب و عملی شدن آنچه تا کنون گفته شد نکاتی را حتما باید لحاظ نمائید
1- براى دستيابى به توفيق هدایت بي نماز به ائمه اطهار(علیهم السلام ) متوسل شويد و آنها را در پيشگاه خداوند واسطه كنید كه خداوند توفيق چنین عملی را به شما عطا فرمايد.
2- ميزان تاثير گذاري خود را در بي نماز ( كه مي تواند همسر، فرزند و يا دوست و برادر شما باشد ) بيشتر كنيد
3- متناسب با جايگاهي كه طرف مقابل شما از لحاظ سني و يا نوع ارتباطي كه با شما دارد مثل دوست، خواهر، برادر، همسر و يا فرزند مي توانيد از ابزارهاي تشويقي متناسب با هر يك استفاده نمايد مثلا براي كودك دختر چادر نماز زيبا و يا جا نماز تهيه كنيد و از مادر وي بخواهيد كه وقتي نماز مي خواند براي او نيز جا نماز پهن نمايد و....
4- مطالب مندرج در این نوشتار برنامه هایی عملی می باشد که پیاده نمودن آنها نیاز به صبر، حوصله و زمان می باشد بنابراین تمامي آنچه گفته شد را به عنوان یک مقاله و یا مطلب علمی نمي توان به بي نماز ارائه نمود، بلكه هر كدام از این موارد را به تناسب موقعيت و در فرصتهای مناسب به مرور زمان پیاده نمائید.
5- در هيچ يك از مراحل گفته شده از برخورد نيك و ملاطفت آميز و احترام نهادن دور نشويد. اين را بدانيد كه با فشار واجبار كسى را نمى توان هدايت نمود و چه بسا تأثير منفى آن بيشتر از هدايت گردد. اگر رابطه شما با همسرتان اكنون به جبهه گيرى و حساسيت نشان دادن و صف آرايى منتهى شده است براى مدتى سكوت كرده و حرفى به او نگوييد و به دنبال اجراى روش غيرمستقيم باشيد و به شكلى از همكارى افراد ديگر بهره مند شويد.
6- مسوئلیت بعضي برنامه هاي نماز را به وی بسپارید مثلا از او بخواهید تا وقت نماز را به شما یاد آوری نماید.
7- از زور و تحميل خودداري نمائید چراکه تحميل فطرت خداداد را منحرف مي سازد و او را از خواندن نماز منصرف مي کند.
8- تمام انتظارات و دستورات خود را در قالب محبت و دوستى بيان كنيد.
9- به شخصيت او به خصوص در جمع دوستان احترام بگذاريد.
10- توان روحى و جسمى و روانى او را در عمل به خوبى ها و ترك بدى ها مد نظر داشته باشيد و فراتر از توانش از او انتظار نداشته باشيد.
11- از سخت گیری و زیاده روی پرهیز نموده و نماز را سهل و آسان جلوه دهید و به او متذکر شوید که میزان وقتی که انسان در طول 24 ساعت روز، برای نماز صرف می نماید در مقایسه با وقتی که انسان برای خواب و خوراک و حتی دیدن فیلم و یا اینترنت می گذارد چیزی نیست.
12- بي نماز باید این موضوع را درک نماید که آنچه که شما مطرح می نمائید از سر دلسوزي و شفقت و مهرباني، همراه با رأفت و رحمت، و عشق و موعظه حسنه می باشد و نیت دیگری ندارید.
13- به هنگام گفتگو باید از جدال خصمانه و غرور و خودمحوری به دور بود و پرسش و پاسخ‌هايي كه رد و بدل مي شود بايد نیکو، منطقی و اقناع کننده و برای کشف حقیقت باشد لذا از بحث و جدل های بی فایده که ثمره ای جز بی احترامی به یکدیگر و بسته شدن راههای دیگر ندارد جداً خودارى كنید.
14- در صورت اقدام به اقامه نماز، ايشان را مورد تشويق قرار دهيد.
15- صفات پسنديده و نقاط مثبتي كه در ايشان هست را مد نظر قرار دهيد و همواره ايشان را به خاطر آن ويژگي هاي مثبت مورد احترام و تكريم قرار دهيد.
16- علاوه بر معرفي كتاب هر چيزي كه احتمال مي دهيد در تشويق او براي خواندن نماز مفيد است فراهم كنيد مثلا از نوار سخنرانی مربوط نماز يا فيلم مربوط به نماز و... کمک بگیرید.
17- می توانید آيات يا احاديثي كه در مورد اهميت نماز است در معرض ديد او نصب كنيد.
18- هرگز وى را سرزنش نكنيد و از طريق نكوهش و سرزنش نخواسته باشيد افكار و انديشه هاى خود را به وى منتقل و يا تحميل كنيد و به جاى اين كه بي نماز را به خاطر نماز نخواندنش سرزنش كنيد و يا مورد انتقاد قرار دهيد، اعمال مثبت نمازگزاران و مسجدى‏ها را مورد تشويق قرار داده و هرگاه كه به مسجد براى نماز جماعت مى‏رود بيشتر او را تحويل بگيريد و بيشتر مورد احترام و تكريم قرار دهيد.
19- در خصوص مسائل دینی؛ از سوی خود اظهار نظر نکید بلکه مطالبی که ارائه می نمائید مستند به روایات معتبر و یا فتاوای مراجع باشد.
20- زمينه هاي گناه همچون وجود ماهواره و فيلم هاي مبتذل و موسيقي هاي حرام را از بين ببريد.
21- فضاي مناسب را جهت اقامه نماز براي بي نماز فراهم نمائيد.مثلا اگر همسري داريد كه به بهانه مشغله هاي خانه نماز نمي خواند به وي اين اطمينان خاطر را بدهيد براي اينكه بتواند نمازش را بخواند در او را كمك خواهيد نمود.
22- هر شخصى يك نقطه پذيرش و به قول معروف«رگ خوابى» دارد، سعى كنيد اين رگ خواب و نقطه پذيرش را به دست آوريد و از اين كانال وارد شويد و هدف خود را تعقيب كنيد و لذا به صرف اين كه بايد شخصى را هدايت كرد بسنده نكنيد بلكه با مطالعه بر روى خصوصيات وى؛ راه نفوذ در او و جلب نظر او را به دست آوريد سپس زير بناهاى فكرى وي را مورد بررسى قرار داده و در اصلاح آن بكوشيد. ديدگاه فرد در مورد خداوند، جهان هستى، انسان، معاد و امورى است كه داراى نتيجه مستقيم بر عملكرد افراد مي باشد. پس بايد به تقويت و اصلاح اين مبانى كوشيد.
23- بهترين روشي كه از سوي معصومين عليهم السلام براي جذب ديگران به راه خدا معرفي شده اين است كه خودمان با اشتياق و علاقه به احكام دينى اسلام عمل كنيم و هميشه به دستورات دينى پايبند باشيم و در واقع با عمل خود ديگران را به دستور دينى دعوت كنيم به عبارت ديگر احكام دينى را با عمل خود تبليغ كنيم.
قرآن در سوره بقره مى‏فرمايد:« أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُم» ؛«آيا ديگران را به نيكى دعوت مى‏كنيد در حالى كه خودتان را فراموش كرده‏ايد».
حضرت صادق عليه السّلام فرمود: مردم را با غير زبان خود (با اعمال و رفتار خود) براه حق دعوت نمائيد. بايد مردم از شما ورع و كوشش و نماز و اعمال خير ببينند؛ كه اين روش كاملا جلب‏كننده است. (بحار الأنوار ج‏67 ص 303 )
البته علت اتخاذ چنين رويكردي نيز كاملا روشن است؛ چراكه اگر اهل عمل نباشيد ولو به ظاهر خود را متعبدهم جلوه دهيد تأثيرگذارى شما خيلى كم مى‏شود. گذشته از اينكه چه بسا اگر حساسيت خاصى به شما پيدا كرده باشند دعوت زبانى شما نه تنها آنها را بيدار و هدايت نمى‏كند بلكه لجاجت و سرپيچى ديگران را ولو بخاطر ناراحت كردن شما بيشتر خواهند كرد.