پاسخ: پاسخ اول: می دانیم یکی از صفات خداوند متعال، حکیم است؛ یعنی هیچ کاری را بدون حکمت انجام نمی دهد. اینکه خداوند نماز را واجب کرده است ـ با اینکه می توانست به صرف راز و نیاز اکتفا کند ـ حتماً دلیلی و حکمتی داشته که او با علم و تدبیر بی نهایتش از آن اطلاع دارد؛ چون اگر این گونه نباشد باید ـ نعوذ باللّه ـ بگوییم خداوند در واجب کردن نماز، کار عبث و بیهوده ای انجام داده است. پس، از حکیم بودن خداوند می فهمیم که در وجوب و اقامه نماز فایده ها و آثار بسیار زیادی وجود دارد که چیزی جای آن را نمی گیرد.

پاسخ دوم: یکی از علتهای تشریع احکام از طرف خداوند بر بندگانش، امتحان کردن آنهاست. خداوند از بین بندگان، آنان را که روحیه اطاعت کامل دارند بر می گزیند و آنان که بی چون و چرا به فرمانهای خدایشان عمل می کنند در امتحان اطاعت از خدا نمره قبولی می گیرند. پس یکی از علل واجب شدن نماز این است که خداوند قصد داشته است که با این دستور بندگانش را بیازماید تا معلوم شود چه کسی راز و نیاز خود با خدا را به همان صورت که خداوند فرموده انجام می دهد و چه کسی سرپیچی می کند؛ تا هر دو به پاداش و جزای عملشان برسند.

پاسخ سوم: می پرسیم: پاکی دل یعنی چه؟ اگر بگویید: به معنای این است که انسان در دل خود نسبت به همه کس و همه چیز حسن ظن داشته باشد و دلش آلوده به نیتهای پلید و زشت نباشد؛ می گوییم: پاکی دل به این معنا ـ یا به هر معنای دیگری ـ وقتی می تواند جای نماز را بگیرد و ما را از خواندن نماز بی نیاز کند که تمام فایده ها و آثار و حکمتهایی را که در نماز وجود دارد دارا باشد؛ آیا پاکی دل چنین جامعیتی دارد؟ اینک با ذکر فایده ها و آثار و فلسفه وجوب نماز پاسخ این پرسش را به خود شما وامی گذاریم.

آثار و فواید نماز(1)
نماز، آثار و فواید زیادی دارد که در اینجا به اهم آنها اشاره می کنیم:
1ـ از بین بردن گناهان
قرآن کریم می فرماید:

«و أقِم الصلوة طَرَفَی النّهار و زُلَفاً من اللّیل انّ الحسنات یُذهِبْنَ السیئات ذلک ذکری للذّاکرین»(2)

«در دو طرف روز و اوایل شب نماز را بپادار، چه آنکه حسنات، سیئات را از بین می برد. این تذکری است برای آنان که اهل تذکرند.»

در روایتی پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود:

«کسی که طبق دستور خداوند وضو بگیرد و نماز بخواند تمام گناهان گذشته اش آمرزیده می شود.»(3)

2ـ طهارت روح
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود:

«مَثَل نماز در بین شما مَثَل نهری است که در نزد هر یک از شماست که در شبانه روز پنج بار خود را در آن می شویید و با این شست و شو دیگر چرک و آلودگی در شما باقی نمی ماند؛ گناهان نیز با نمازهای پنج گانه شست و شو می شوند.»(4)

3ـ راندن شیطان
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود: «نماز، شیطان را روسیاه می کند.»(5)

4ـ بازداری از فحشاء و منکر
قرآن کریم می فرماید:

«انّ الصلاة تَنهی عن الفحشاء و المنکر»(6)

«نماز انسان را از زشتیها و گناه باز می دارد.»

5ـ استقامت و پایداری
قرآن کریم می فرماید:

«یا ایها الذین آمنوا استعینوا بالصبر و الصلاة»(7)

«ای ایمان آورندگان! از صبر (روزه) و نماز یاری بجویید.»

از حذیفه روایت شده است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ هرگاه به اندوه یا مشکلی برخورد می کرد نماز می خواند.(8)

6ـ نزول رحمت الهی
امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام ـ فرمود:

«هنگامی که مؤمن به نماز می ایستد، شیطان به طرف او می آید و به سبب رحمتی که آن مؤمن را از جانب خداوند در برگرفته، به او از روی حسد می نگرد.»(9)

7ـ استجابت دعا
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود:

«برای کسی که نماز واجبی را بخواند، در نزد خدا یک دعای مستجاب وجود دارد.»

8ـ رسیدن به تمام خیرات
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود: «نماز کلید هر خیری است.»(10)

9ـ تقرب به خداوند متعال
نیز از آن حضرت روایت شده که فرمود: «نماز، مایه تقرب مؤمن است.»(11)

10ـ وارد شدن به بهشت برین
رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود: «نماز، کلید بهشت است.»(12)

آن حضرت در روایتی زیبا برای نماز ده ویژگی ذکر کرده است:

«نماز ستون دین است؛ و در آن ده ویژگی وجود دارد: نورانی شدن صورت، نورانی شدن قلب، آرامش دهنده جسم، انیس قبر، محل فرود رحمت، چراغ آسمان، باعث سنگینی کفه ترازوی اعمال صالح، باعث کسب خشنودی خداوند، بهای بهشت، سپر آتش؛ آن گاه فرمود: هر کس نماز را به پا دارد، به راستی دین خود را به پا داشته است و هر کس آن را ترک کند پس بی گمان دین خود را نابود کرده است.»(13)

در تفسیر نمونه نیز آثاری برای اقامه نماز ذکر شده است:

1ـ نماز سدی در برابر گناهان آینده است؛ چرا که روح ایمان را در انسان تقویت می کند و نهال تقوی را در دل پرورش می دهد، و می دانیم «ایمان» و «تقوی» نیرومندترین سد در برابر گناه هستند؛

از حکیم بودن خداوند می فهمیم که در وجوب و اقامه نماز فایده ها و آثار بسیار زیادی وجود دارد که چیزی جای آن را نمی گیرد.

2ـ نماز غفلت زداست؛ نماز به حکم اینکه در فواصل مختلف و در هر شبانه روز پنج بار انجام می شود، مرتباً به انسان اخطار می دهد، هشدار می دهد، هدف آفرینش و موقعیت او را در جهان به او گوشزد می کند؛

3ـ نماز، خودبینی و کبر را درهم می شکند؛ چه آنکه انسان وقتی در هر شبانه روز 17 رکعت و در هر رکعت دو بار در برابر خدا پیشانی بر خاک می گذارد، خود را ذره کوچکی در برابر عظمت او می بیند و پرده های غرور و خودخواهی را از خود کنار می زند؛

4ـ نماز وسیله پرورش فضائل اخلاقی و تکامل معنوی انسان است؛ چرا که انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون می برد و به ملکوت آسمانها دعوت می کند؛ با فرشتگان هم صدا می شود و خود را بدون نیاز به هیچ واسطه در برابر خدا می بیند. تکرار این عمل در شبانه روز، آن هم با تکیه بر صفات خداوند، اثر قابل ملاحظه ای در پرورش فضایل اخلاقی در وجود انسان دارد؛

5ـ نماز قطع نظر از محتوای خود، با توجه به شرایط صحت، به پاکی در زندگی دعوت می کند؛ چرا که می دانیم مکان نمازگزار، لباس نمازگزار، آبی که با آن وضو یا غسل را انجام می دهد باید از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاک باشد. بنابراین تکرار نماز در پنج وقت، خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران؛

6ـ نماز روح انضباط را در انسان تقویت می کند؛ چرا که دقیقاً باید در اوقات معینی انجام گیرد و تأخیر و تقدیم آن، هر دو، موجب بطلان نماز است.(14)

1- الصلاة، محمد محمدی ری شهری، ص 139.

2- سوره هود (11) آیه 114.

3- سنن ابن ماجه، ج 1، ص 447.

4- امالی مفید، ص 189.

5- الفردوس، ج 2، ص 405.

6- سوره عنکبوت (29) آیه 45.

7- سوره بقره (2) آیه 153.

8- مجمع البیان، ج 1، ص 217.

9- خصال، ص 632.

10- تنبیه الخواطر، ج 2، ص 76.

11- الجامع الصغیر، ج 1، ص 314.

12- عوالی اللآلی، ج 1، ص 322.

13- الاثنا عشریة، ص 327.

14- تفسیر نمونه، ج 16، ص 291 ـ 294.