مرکز تخصصی نماز بر آن است در سلسله مصاحبه هایی با نویسندگان محصولات خود، آنها را به جامعه هدف معرفی نماید. این دومین مصاحبه در این راستا است. منتظر مصاحبه های بعدی باشید.

حجت الاسلام و المسلمين دكتر ابوالفضل ساجدي فرزند علي سال ۱۳۴۰ در شهر آران بيدگل به دنيا آمد. وي پس از گذراندن دوره تحصيلات ابتدايي و راهنمايي در سال ۱۳۵۸ وارد حوزه علميه قم شد و از محضر بزگاني همچون آيات عظام وحيد، حائري، تبريزي، مصباح كسب فيض كرد و همزمان تحصيلات دانشگاهي را در رشته هاي معارف اسلامي، تعليم و تربيت، روانشناسي و فلسفه دين ادامه داد و موفق به اخذ مدرك دكتري فلسفه دين با موضوع پايان نامه نقد، تحليل و مقايسه از ديدگاه آلستون از دانشگاه مونترال كانادا شد. ايشان داراي چندين عنوان كتاب و مقاله به زبان‌هاي فارسي و انگليسي است كه در مراكز مختلف به چاپ رسيده است. با اين محقق پرتلاش، پيرامون كتاب «آثار نماز» به گفتگويي مختصر نشسته‌ايم.

شیوه پژوهش و نگارش در کتاب «آثار نماز» چه ویژگی‌هایی دارد؟

این کتاب از آثار نماز در ابعاد و ساحات مختلف زندگی انسان سخن می‌گوید؛ به عبارتی هم به ابعاد روانشناختی آدمی نظر دارد و هم رویکرد دینی را مدّ نظر قرار می‌دهد؛ در این کتاب با توجه به آیات و روایات، آثار روان‌شناختی و جامعه‌شناختی نماز بررسی شده است.

آثار روان‌شناختی به افراد و آثار جامعه‌شناسی به اجتماع مربوط می‌شود که در هر مورد از کتاب‌ها و منابع مرتبط بهره گرفته‌ایم. در این بین آثار به چهار بخش تقسیم شده‌اند، شناختی - اندیشه‌ای، عبادی – معنوی، اخلاقی – رفتاری و زیستی و روانی؛ البته هرچند از نگاه روان‌شناختی استفاده شده است اما منابع اصلی، آیات و روایات بوده‌اند.

در بخش دوم که به آثار اجتماعی پرداخته شده علاوه بر استفاده از آیه‌های قرآن و روایات اسلامی، نگاهی جامعه‌شناختی هم حاکم است؛ «نماز و سیاست»، «نماز و اقتصاد» و «نماز و فرهنگ» بخش‌هایی از این مسأله هستند که در هر کدام به تفصیل سخن گفته‌ایم.

در نگارش کتاب «آثار نماز» ترکیبی از روش‌های کتابخانه‌ای و تحقیق میدانی به‌کار گرفته شده است؛ تاکنون پژوهش‌هایی در حوزه آثار نماز صورت گرفته است که از نتایج این تحقیقات به‌خوبی بهره‌مند شده‌ایم و در این بین به آثار و پژوهش‌های خارجی هم توجه داشتیم.

کتاب «جامعه‌شناسی کج‌روی» چاپ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، آثار «رانگ پی ویلیام» و «مالین دی مکشین» بخشی از منابع استفاده شده در بخش جامعه‌شناسی کتاب بوده‌ است؛ اما موادّ اصلی نگارش مطالب، آیات و روایات بوده‌اند و به طور مفصل بر روی هر یک از آنها بررسی‌های کارشناسانه صورت گرفته است.

این شیوة نگارش تاکنون در هیچ کتابی استفاده نشده است؛ «آثار نماز» جامعیتی دارد که شیوه‌ای نوین را پیش روی محقّقان و نویسندگان قرار می‌دهد و گویای این حقیقت است که می‌توان آثار نماز را در ساحت‌های مختلف فردی و اجتماعی بررسی و موشکافی کرد.

مطالب ارائه شده در کتاب شما چه کارکرد عینی در زندگی مخاطبان دارد؟

آن‌چه از آثار فردی و اجتماعی نماز در این کتاب ذکر شده همگی دارای جنبه‌های کاربردی هستند. نماز آثاری دارد که در زندگی فرد و اجتماع، کارکردهای خاص خودشان را دارند؛ زمانی که با نگاهی جامعه‌شناختی و روان‌شناختی به مسأله می‌نگریم در حقیقت کاربردی بودن آن را تضمین می‌کنیم.

نکتة اساسی در کتاب «آثار نماز» آن است که آثار اخروی این عبادت عظیم چندان ذکر نشده و آنچه به مخاطب ارائه می‌شود، برکات دنیوی نماز است و این، همان جنبه‌های کاربردی ماجراست.

در این کتاب به تأثیرگذاری نماز در روان و اندیشة تک تک افراد جامعه و کلِّ آن، توجه شده است. در بخش اجتماعی نیز به کارکرد فرهنگی، اقتصادی و سیاسی نماز توجه شده است؛ به همین دلیل کاربردی بودن این اثر کاملاً مشهود هستند.

با چه روش پژوهشی می‌توان مطالب مطرح‌شده در کتاب شما را در آینده ادامه و گسترش داد؟

بررسی‌های انجام‌شده برای نگارش کتاب «آثار نماز» بر اساس تحقیقات کتابخانه‌ای بوده است و دو رویکرد روان‌شناختی و جامعه‌شناختی در آن دخیل بوده‌اند؛ امّا می‌توان در حوزة تحقیقات میدانی، کار بیشتری انجام داد. البته برخی پایان‌نامه‌ها هم در همین موضوع به رشته تحریر درآمد‌ه‌اند که کاری ارزشمند محسوب می‌شوند.

می‌توان پرسش‌نامه‌هایی را برای توزیع میان مردم - آن هم در یک جامعه دینی و اسلامی مانند ایران - تهیه کرد و سپس با استفاده از اطلاعات درج شده در آنها اقدام به نتیجه‌گیری کرد؛ چنان‌چه مستقیماً به سراغ فرد و جامعه برویم، تأثیرگذاری این نوع تحقیق میدانی در عمق و غنای مطالب کتاب مشهود خواهد بود.

نگاه جامع به نماز و رویکرد علمی به این عبادت عظیم، می‌تواند دست‌مایة تحقیق و پژوهش‌های آینده برای نگارش کتاب‌های دیگری در مورد آثار نماز باشد. توصیه به مراکز فرهنگی و دانشگاه‌ها برای انجام تحقیقات میدانی در مورد نماز و آثار آن یکی از راهکارهایی است که می‌توان از این طریق به آثار نماز و هم‌چنین عواقب ترک نماز، بیش از گذشته آگاهی یافت و نتیجه را در اختیار مخاطبان قرار داد؛ زیرا این‌گونه تحقیقات میدانی مقدمة تحلیل‌های دقیق خواهند بود.

به نظر شما این کتاب، مخاطب بی‌نماز را نمازخوان می‌کند و یا خوانندة کم‌توجه به ارزش نماز را راغب به دقت بیشتر در صحت و درک مفاهیم نماز می‌نماید؟

با توجه به این‌که کتاب «آثار نماز» نگاه تازه‌ای به این عبادت بزرگ کرده و دریچة جدیدی را به روی مخاطبان می‌گشاید، این توان را هم دارد که توجه به نماز را در میان عموم مردم به ویژه قشر جوان بیشتر کند؛ زیرا بسیاری از افراد فقط برای رفع تکلیف نماز می‌خوانند و توجهی به آثار آن ندارند.

باید سخن گفتن در این باب رونق یابد و جوانان با این حقیقت آشنا شوند که می‌توان آثار عظیمی را در نماز به دست آورد و اگر نمازشان چنین اثری ندارد، ایراد از نماز نیست بلکه مشکل را باید در درون خودشان جستجو کنند.

حتی می‌توان این‌گونه مطالب را در قالب فیلم و سریال و دیگر ابزارهای هنری هم در اختیار قشر جوان قرار داد تا شاهد ارتقای وضعیت موجود در گرایش به نماز و هم‌چنین افزایش کیفیت قرائت الفاظ و توجه به معانی و مفاهیم نمازها باشیم.

موضوع کتاب کدامیک از سیاست‌های «ستاد اقامه نماز» را پوشش می‌دهد؟

«ستاد اقامه نماز» مدتی است که رویکردهای علمی خود را تقویت کرده و درصدد است که نماز را با نگاهی تازه به قشر جوان معرفی کند تا گرایش به سمت آن هم افزایش یابد. بر این اساس ارتقای کیفی آثار تولیدی با هدف گسترش فرهنگ اقامة نماز در جامعة ایرانی در دستور کار قرار گرفته است و چنان‌چه این روند ادامه یابد، رسالت‌های عظیم این ستاد هم محقق می‌شوند و کتاب «آثار نماز» هم این مهم را مدِّ نظر داشته است.

«نماز و سیاست» یکی از سرفصل‌های کتاب شماست. چگونه به ضرورت پرداختن به این مبحث دست یافتید؟

عقیده دارم اگر بخواهیم رویکردی جامعه‌شناختی به نماز داشته باشیم باید نگاهی جامع‌نگر را به‌کار گیریم. در این بین یکی از مباحث مهمّ جامعه، سیاست است. این امر اقتضا می‌کند که درباره نماز، به ابعاد سیاسی هم توجه داشته باشیم. باید دید آیا نماز می‌تواند بر روی نهاد سیاست تأثیرگذار باشد یا خیر؛ پیوند دین و سیاست موضوعی است که در اینجا کاملاً برجسته می‌شود.

برای اصلاح سیاست می‌توان از نماز بهره گرفت؛ زیرا نماز یک عبادت و تکلیف فردی و در انزوا نیست؛ بلکه نماز در ساحت گسترده اجتماع هم می‌تواند منجر به تقویت وحدت و اقتدار سیاسی شود و وقتی چنین آثاری روشن شوند، تقویت نماز یکی از راهکارهای رشد دولت‌ها نیز خواهد بود.

تأثیر ویژه‌ای که نماز بر روی وحدت و همدلی، بصیرت اجتماعی و اقتدار سیاسی می‌گذارد معمولاً مغفول مانده است. بنابراین برجسته‌کردن این بخش، زمینه‌ای برای توجّه بیشتر حاکمیّت و دولت‌ها به نماز را فراهم می‌کند.

آیا در این کتاب به تمام موضوعات پرداخته‌اید؛ نگارش این کتاب چگونه می‌تواند چراغی فراروی تحقیقات بعدی باشد؟

این‌گونه کتاب‌ها معمولاً نگاهی جامع‌نگر دارند و در کتاب «آثار نماز» هم در دو بعد روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، به بررسی آثار و برکات نماز پرداخته است.

کاری که می‌توان در آینده انجام داد، این است که نگاهی موشکافانه‌تر و دقیق‌تر با تکیه بر جزئیّات به همین مطالب داشت و آثار دیگری را خلق کرد. هر یک از فصول این کتاب جای کار بیشتری دارند و می‌توان هر یک از فصول را موضوعات کتاب‌های جداگانه دیگری دانست. در نگارش این کتاب، مجالی برای پرداختن مفصّل به موضوعات وجود نداشت.

آیا کتاب «آثار نماز» فقط مختصّ افراد نمازخوان است یا می‌تواند سبب جذب غیر نمازخوانان هم به سمت این عبادت شود؟

این کتاب برای هر دو گروهی که ذکر کردید مؤثر خواهد بود؛ هم می‌تواند نمازخوانان را با آثار و اهمیت نماز بیش از گذشته آشنا کند و هم دریابند تاکنون چه بهره‌ای از نمازشان برده‌اند و چه فرصت‌هایی را از دست داده‌اند. برای کسانی که تاکنون اهل نماز نبوده‌اند نیز مفید است و وسیله‌ای است برای ایجاد نگاه کاربردی به نماز و توجه به این حقیقت که بر اساس رویکردهای علمی و روانشناختی، نماز می‌تواند در همه مراحل زندگی به آنها کمک کند.

همان‌طور که آشنایی با توصیه‌های بهداشتی دین مبین اسلام، بسیاری را به این آیین الهی علاقمند می‌کند، اطلاع یافتن از آثار نماز در دنیا نیز چنین تأثیری داشته و پای‌بندی به نماز را تقویت خواهد کرد.

رابطة میان «حجاب و نماز» – همان‌گونه‌ که در یکی از فصل‌های کتاب به آن اشاره کرده‌اید - چیست؟

در هر بخشی از زندگی مؤمنانه که وارد شویم، نماز می‌تواند اثر مثبت داشته باشد. پای‌بندی به نماز راهی به سوی فرهنگ‌سازی برای حجاب خواهد بود؛ به شرطی که همة عوامل تحقّق این امر وجود داشته باشند.

حجاب امری ارزشمند در جامعة اسلامی است که نماز یکی از مؤثّرترین عوامل در رشد این فرهنگ است. البته سایر عوامل هم باید وجود داشته باشند. از این‌جاست که گاهی برخی افراد نمازخوان، حجاب خود را به خوبی رعایت نمی‌کنند یا بالعکس، محّجبه‌ها نسبت به نماز اهمیّت لازم را نمی‌دهند.

در این کتاب آورده‌ایم که نماز می‌تواند به گسترش فرهنگ حجاب در جامعه کمک کند. وقتی فرد از راهِ نماز به حجاب رسید در ارتباط با پذیرش سایر عوامل هم آماده می‌شود. بنابراین یکی از مؤثّرترین راهکارها برای درونی‌سازی فرهنگ حجاب، مواظبت بر نماز است. چون یکی از شروط قبولی نماز، رعایت کامل حجاب اسلامی است. این‌جاست که به اهمیت والای حجاب اسلامی پی می‌بریم.

با تشکر از وقتی که به قنوت دادید.

معرفي كتاب «آثار نماز»

پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) در پاسخ به پرسشي دربارة نماز، جواب مفصلي مي‌دهند كه در بخشي از اين پاسخ مي‌خوانيم «نماز از راه‌هاي بندگي در دين است و رضاي پروردگار عزوجل در آن است. نماز راه و رسم انبياء است و نمازگزار از دوستي فرشتگان، هدايت و ايمان، روشنايي شناخت حق، بركت در روزي، آسايش تن، ناخوشي شيطان، اسلحه عليه كافر، استجابت دعا و پذيرش اعمال بهره‌مند خواهد شد...»¹

به جرأت مي‌توان گفت آثاري كه در روايات ما در مورد نماز توسط اولياي دين بيان شده است در مورد هيچ يك از عبادت‌هاي ديگر وجود ندارد. تاكيد بر اقامه نماز در اسلام به قدري است كه قبولي نماز به نوعي ملاك و معيار قبولي ديگر اعمال است² و ترك نماز يكي از دلايلي است كه باعث سقوط انسان به قعر جهنم مي‌شود.³

نماز از دو سازكار تربيتي مستقيم و غير مستقيم برخوردار است. بيدارسازي فطرت انسان و سعادت اخروي او به واسطة به‌جا آوردن زيباترين عبادت اسلام، تاثير مستقيم نماز است و مطالعه پيرامون آثار و بركات اقامه نماز و يا عقوبت‌هاي ترك آن از جمله آثار تربيتي غير مستقيم نماز است. كتاب «آثار نماز» تاليف ابوالفضل ساجدي تحقيقي است كه علاوه بر انذار و تبشير به واسطة برشمردن بركات اقامه نماز و عواقب ترك آن با تحليل تربيتي تاثيرات نماز، روشن مي‌كند كه چگونه اين عبادت مي‌تواند چنين آثار دنيوي و اخروي را به همراه آورد. در واقع مولف در اين كتاب بيشتر به دنبال همين تحليل است. با مطالعة اين كتاب خواننده به اين واقعيت دست خواهد يافت كه به وسيلة اقامة نماز كامل مي‌توان فرد و جامعه‌اي مترقي از نظر تربيتي و فرهنگي داشت و سياست‌گزاران فرهنگ از اين راه مي‌توانند به عنوان بهترين راه براي رشد جامعه اسلامي بهره ببرند.

از آنجا كه زندگي انسان شامل دو بخش فردي و اجتماعي است نويسنده «آثار نماز» بر همين اساس كتاب را به دو بخش آثار فردي نماز و آثار اجتماعي نماز تقسيم كرده است. در بخش اول آثار نماز در پنج فصل اساسي زندگي شخصي انسان مورد بررسي قرار گرفته است؛ بعد شناختي-انديشه‌اي، بعد عبادي-معنوي، بعد عاطفي-رواني، بعد اخلاقي-رفتاري و بعد زيستي-بهداشتي. در بخش دوم مولف آثار اجتماعي را در چهار بعد جامعه،‌ فرهنگ، سياست و اقتصاد به رشته تحرير در آورده است.

اطلاع از آنچه در اين كتاب به تحرير درآمده است مي‌تواند نمازگزاراني را كه صرفا براي رفع تكليف نماز مي‌خوانند هوشيار و آگاه سازد و با علم به آثار نماز در ابعاد مختلف لذتي دو چندان براي اقامة نماز در قلب آن‌ها به وجود آورد.

«آثار نماز»‌ كاري از مركز تخصصي نماز (وابسته به ستاد اقامه نماز) است كه به وسيله انتشارات ستاد اقامة نماز به چاپ رسيده است.

^{پي‌نوشت}

^{1. شيخ صدوق، خصال، ج2 ،ص 522.}

^{2. محمدباقر ، مجلسي، همان، ج 83، ص 25، ح 46 .}

^{3. مدثر/ 43.}

این مطلب را به اشتراک بگذارید :