به گزارش خبرگزاری رسا، آیت الله رمضانی مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در نماز جمعه این هفته مسجد امام علی(ع) هامبورگ آلمان به بیان حقوق افعال عبادی و حق نماز ار منظر امام سجاد(ع) پرداخت، متن این سخنرانی بدین شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبینا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. 

عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.

از دیدگاه قرآن کریم عبودیت غرض آفرینش انسان دانسته شده و آن به این معنا است که آدمی با بندگی «حق تعالی» صفات کمالی او مانند: علم و حکمت را در خود جلوه نماید. که لازمه‌اش آن است که با معرفت و عبادت در این مسیر قدم گذارد، و هر عملی که را که انجام می‌دهد در مسیر بندگی قرار دهد. [به همین جهت خدای تعالی در قرآن کریم] انسانها مورد خطاب قرار داده، و می‌فرماید: «یا أَیهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکمُ الَّذی خَلَقَکمْ وَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُون؛ ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید؛ آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید». و همچنین می‌فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیعْبُدُون؛ من جنّ و انس را نیافریدم جز برای اینکه عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)». 

تلفیق میان ساحت مادی و معنوی انسان، که هر کدام در نشئه‌ای قرار دارد، می‌تواند انسان را سبب احسن المخلوق بودن قرار دهد؛ و او را به لحاظ مرتبه وجودی ویژه ساخته، و شایستگی و لیاقت خلیفة اللهی و ولایة اللهی را به او غایت کرد. که البته رسیدن به چنین جایگاهی باید از طریق بندگی و اخلاص باشد.

حق نماز

با توجه به این‌که شناخت جایگاه هر فعل عبادی برای به جا آوردن حقش از ضرورتهاست، به همین جهت امام سجاد(ع) که به زین العابدین و سید الساجدین لقب یافته است، در این بخش به حقوق افعال عبادی اشاره می‌کند و اوّلین حق را از نماز آغاز می‌نماید.

زیرا نماز بزرگترین و جامع‌ترین عبادت در میان عبادات است، و از نظر آیات و روایات در رأس امور عبادی قرار گرفته است. و از این رو همه پیامبران الهی برای قرب الهی نسبت به نماز اهتمام جدی داشته‌اند. به عنوان نمونه حضرت موسی بن عمران یکی از پیامبران اولوالعزم الهی وقتی سخن خدا را می‌شنود مأمور به این فریضه بزرگ می‌شود: «وَ أَنَا اخْتَرْتُک فَاسْتَمِعْ لِما یوحی إِنَّنی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْنی وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکری؛ من تو را برای مقام رسالت برگزیده‌ام. اکنون به آنچه به تو وحی می‌شود گوش فرا ده، من الله هستم، معبودی جز من نیست پس تنها مرا عبادت کن؛ عبادتی خالص از هرگونه شرک و نماز را به پا دار تا همیشه به یاد من باشی». ژ

پس نماز برای یاد خدا است زیرا فقط یاد این نام است که انسان را آرام می‌کند: «أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب». انسان برای اینکه از نماز واقعی بهره ببرد، باید شش نکته را مراعات نماید. که برخی از بزرگان مانند مرحوم فیض کاشانی در کتاب «الحقائق» در این خصوص می‌فرمایند: 1ـ حضور قلب 2ـ تفهم 3ـ تعظیم 4ـ هیبت 5ـ رجاء 6ـ حیاء.

از جمله اموری که باعث می‌شود انسان به حضور قلب برسد، همّت عالی است. لذا باید توجّه کند که دنیا نسبت به آخرت ناچیز است و نباید خود را دلداه دنیای زودگذر نماید، زیرا آخرت حیات جاودان است. و در همین راستا خداوند متعال تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِی الْحَیوانُ لَوْ کانُوا یعْلَمُون؛ زندگی واقعی سرای آخرت است، اگر می‌دانستند!». و در جای دیگر می‌فرماید: «وَ الْآخِرَةُ خَیرٌ وَ أَبْقی؛‌ در حالی که آخرت بهتر و پایدارتر است». 

پس از حضور قلب موضوع تعظیم یعنی اینکه فکر و ذهن را، به درک کردن معانی بلندی توجّه دهد که از زبان صادر می‌شود. که این توجّه باعث می‌شود آدمی از امور دنیائی غافل شده، و با توجّهی که حاصل شده تلاش می‌کند خود را متمرکز سازد، و ادب در محضر حق‌تعالی را رعایت کند. تعظیم آن حالتی است که از معرفت سرچشمه می‌گیرد. چراکه شناخت نسبت به جلال و عظمت خداوند، و کوچکی و پستی نقش خویش، باعث خشوع و خضوع انسان می‌شود. و در چنین حالتی برای نفس «تعظیم» حاصل می‌شود؛ که این موضوع با شناخت از قدرت غیرمتناهی حق‌تعالی به دست می‌آید. و همچنین از شناخت، لطف و کرم بی‌پایان الهی حاصل می‌شود؛ که به آن رئوف مطلق، رجاء و امید می‌یابد. و آنچه که از مجموع این حالات به دست می‌آید حیاء است. انسانی که به این مرحله برسد در حالی نماز را اقامه و به پایان می‌رساند، که متوجّه عیبها و نقصهای خود می‌شود و از محضر ربوبی حیاء می‌کند. و همچنین احساس عجز از اینکه نتوانسته و نخواهد توانست حق ربوبی را اداء کند. اهمیت این واجب الهی به‌اندازه‌ای است که شهید اوّل هزار مسأله در خصوص واجبات نماز و سه هزار مسأله در خصوص مستحبات نماز در دو کتاب جمع آوری می‌کند، و نام آن کتابها را «الفیة» و «النفلیة» می‌گذارد.

امام سجاد(ع) در اوّلین حق فعلی عبادی به نماز اشاره کرده و می‌فرماید: «فَأَمَّا حَقُّ الصَّلَاةِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهَا وِفَادَةٌ إِلَی اللَّهِ وَ أَنَّک قَائِمٌ بِهَا بَینَ یدَی اللَّهِ فَإِذَا عَلِمْتَ ذَلِک کنْتَ خَلِیقاً أَنْ تَقُومَ فِیهَا مَقَامَ الذَّلِیلِ الرَّاغِبِ الرَّاهِبِ الْخَائِفِ الرَّاجِی الْمِسْکینِ الْمُتَضَرِّعِ الْمُعَظِّمِ مَنْ قَامَ بَینَ یدَیهِ بِالسُّکونِ وَ الْإِطْرَاقِ وَ خُشُوعِ الْأَطْرَافِ وَ لِینِ الْجَنَاحِ وَ حُسْنِ الْمُنَاجَاةِ لَهُ فِی نَفْسِهِ وَ الطَّلَبِ إِلَیهِ فِی فَکاک رَقَبَتِک الَّتِی أَحَاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُک وَ اسْتَهْلَکتْهَا ذُنُوبُک وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ؛ اما حق نماز این است که بدانی نماز، روی آوردن به درگاه خداست و تو در حال نماز مقابل خداوند ایستاده‌ای حال اگر بر این مطلب آگاه باشی خود را شایسته می‌بینی که همچون بنده‌ای خوار، مشتاق، بیمناک، امیدوار، نیازمند و نالان در برابرش بایستی و در حال آرامش و سرافکندگی و فروتنی همه جانبه، او را بزرگ داری. و از جان و دل با او راز و نیاز کنی. و از او بخواهی تا تو را زیر بار خطاهایی که تو را در برگرفته‌اند، و گناهانی که نابودت می‌کنند، آزاد نماید. و هیچ نیرویی نیست مگر از ناحیه خداوند».

انسان اگر با این نگاه که حضرت اشاره فرموده‌اند حق نماز را بشناسد، و تلاش کند که آنرا اداء نماید، کم کم به آثار آن خواهد رسید. آثار دنیوی و آخروی و فردی و اجتماعی و بدنی و روحی! و این بسیار مهم است که یک عبادت با رعایت مسائلی که بیان شد، این همه آثار داشته باشد. آثار فردی نماز، نظیر: احساس حضور در محضر خداوند، آرامش و سکون، جدائی از خودخواهی و غرور و کبر، داشتن تواضع نسبت به حق. که در حقیقت نماز، معراج و کمال مؤمن است. که از طرفی خودبینی و خودخواهی را از انسان دور می‌کند، و از طرف دیگر خداخواهی و حق طلبی را در او زنده نگه می‌دارد. و از آثار اجتماعی نماز، مسئولیت‌پذیری در مقابل دیگران [است]. به‌همین جهت در اسلام به نماز جماعت و جمعه، تأکید فراوان شده است. تا هر روز و هر هفته مؤمنین یکدیگر را چندین بار ملاقات کنند و با شناخت نسبت به مشکلات همدیگر، در رفع آن کوشا باشند.

آنچه که مهم است این است که باید تلاش کرد مومنان این واجب الهی را به درستی انجام دهند؛ و خشوع و خضوع را در خود احیاء و زنده سازند، و از برکات آثار او برخوردار گردند، و برای دست یابی به چنین مقامی سعی و تلاش کنند. و همچنین فلسفه احکام و نیز آداب و اسرار نماز را یاد بگیرند، و در محلی مناسب، و به دور از ظواهر فریبنده و یا محل رفت و آمد، و رعایت مستحبات، حق نماز را تا آنجایی که ممکن است به جا آورد.

سخن پایانی

در بخش پایانی سخنی از رسول خدا در خصوص اثر و نماز در آمرزش گناه و طهارت انسان آورده می‌شود تا همه بهره‌مند گردیم:

«عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص)‌: لَوْ کانَ عَلَی بَابِ دَارِ أَحَدِکمْ نَهَرٌ فَاغْتَسَلَ فِی کلِّ یوْمٍ مِنْهُ خَمْسَ مَرَّاتٍ أَ کانَ یبْقَی فِی جَسَدِهِ مِنَ الدَّرَنِ شَی‌ءٌ قُلْنَا لَا قَالَ فَإِنَّ مَثَلَ الصَّلَاةِ کمَثَلِ النَّهَرِ الْجَارِی کلَّمَا صَلَّی صَلَاةً کفَّرَتْ مَا بَینَهُمَا مِنَ الذُّنُوبِ؛ ابوبصیر از حضرت باقر(ع) و آن حضرت از جدش رسول خدا(ص) نقل می‌کند که فرمود: اگر برای خانه فردی از شما نهر آبی جاری باشد و در هر روز پنج مرتبه خود را در آن شستشو دهد، چیزی از چرک بر بدن او باقی می‌ماند؟ عرض کردم: نه، فرمود: مَثَلِ نماز مثل نهر جاری است، هرگاه نماز می‌گذاری گناهانی که بین آن نماز و نماز قبلی مرتکب شده ریخته می‌شود». /998/د102/ف

منبع: مرکز اسلامی هامبورگ