" فَاللَّهَ اَللَّهَ فِی عَاجِلِ اَلْبَغْیِ وَ آجِلِ وَخَامَةِ اَلظُّلْمِ وَ سُوءِ عَاقِبَةِ اَلْکِبْرِ فَإِنَّهَا مَصْیَدَةُ إِبْلِیسَ اَلْعُظْمَى وَ مَکِیدَتُهُ اَلْکُبْرَى اَلَّتِی تُسَاوِرُ قُلُوبَ اَلرِّجَالِ مُسَاوَرَةَ اَلسُّمُومِ اَلْقَاتِلَةِ فَمَا تُکْدِی أَبَداً وَ لاَ تُشْوِی أَحَداً لاَ عَالِماً لِعِلْمِهِ وَ لاَ مُقِلاًّ فِی طِمْرِهِ وَ عَنْ ذَلِکَ مَا حَرَسَ اَللَّهُ عِبَادَهُ اَلْمُؤْمِنِینَ بِالصَّلَوَاتِ وَ اَلزَّکَوَاتِ وَ مُجَاهَدَةِ اَلصِّیَامِ فِی اَلْأَیَّامِ اَلْمَفْرُوضَاتِ تَسْکِیناً لِأَطْرَافِهِمْ وَ تَخْشِیعاً لِأَبْصَارِهِمْ وَ تَذْلِیلاً لِنُفُوسِهِمْ وَ تَخْفِیضاً لِقُلُوبِهِمْ وَ إِذْهَاباً لِلْخُیَلاَءِ عَنْهُمْ وَ لِمَا فِی ذَلِکَ مِنْ تَعْفِیرِ عِتَاقِ اَلْوُجُوهِ بِالتُّرَابِ تَوَاضُعاً وَ اِلْتِصَاقِ کَرَائِمِ اَلْجَوَارِحِ بِالْأَرْضِ تَصَاغُراً وَ لُحُوقِ اَلْبُطُونِ بِالْمُتُونِ مِنَ اَلصِّیَامِ تَذَلُّلاً مَعَ مَا فِی اَلزَّکَاةِ مِنْ صَرْفِ ثَمَرَاتِ اَلْأَرْضِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ إِلَى أَهْلِ اَلْمَسْکَنَةِ وَ اَلْفَقْرِ فضائل الفرائض اُنْظُرُوا إِلَى مَا فِی هَذِهِ اَلْأَفْعَالِ مِنْ قَمْعِ نَوَاجِمِ اَلْفَخْرِ وَ قَدْعِ طَوَالِعِ اَلْکِبْرِ .... / پس خدا را خدا را از تعجیل عقوبت و کیفر سرکشی و ستم برحذر باشید و از سرانجام وخیم ظلم و سوء عاقبت تکبر و خودپسندی که کمینگاه بزرگ ابلیس و مرکز کید و نیرنگ اوست بهراسید. کید و نیرنگی که با قلب های مردان همچون زهرهای کُشنده می آمیزد و هرگز از تأثیر فرو نمی ماند و کسی از هلاکتش جان به در نمی برد. نه عالم به خاطر علمش و نه فقیر به خاطر لباس کهنه اش. و خداوند به خاطر حفظ بندگانش با نماز، زکات و مجاهده در گرفتن روزه واجب آنان را حراست فرموده است تا اعضا و جوارح شان آرام و چشم هایشان خاضع  و تمایلات سرکش شان خوار و ذلیل و قلب های آنان خاضع گردد و تکبر از آنان رخت بربندد. به علاوه ساییدن پیشانی که بهترین جاهای صورت است به خاک موجب تواضع و گذاردن اعضای پرارزش بدن بر زمین دلیل کوچکی است. به آثار این افعال بنگرید که چگونه شاخه ها تفاخر را در هم می شکنند و از جوانه زدن کبر و خودپسندی جلوگیری می کنند ..."

خطبه ای برای گوشزد کردن مهلکه های قلب انسان

خطبه 192 نهج البلاغه معروف به خطبه قاصعه - خوارکننده و تحقیر کننده – است. در این خطبه عبارات بسیار محکم و عجیبی درباره خطر سقوط معنوی و اخلاقی انسان گوشزد می شود و زمانی که این هشدارها از زبان امام علی مطرح می شود در ادامه دارو و مرهم آن ها نیز معرفی می شود.

این فراز از خطبه این گونه آغاز می شود که:
" فَاللَّهَ اَللَّهَ فِی عَاجِلِ اَلْبَغْیِ وَ آجِلِ وَخَامَةِ اَلظُّلْمِ وَ سُوءِ عَاقِبَةِ اَلْکِبْرِ فَإِنَّهَا مَصْیَدَةُ إِبْلِیسَ اَلْعُظْمَى وَ مَکِیدَتُهُ اَلْکُبْرَى اَلَّتِی تُسَاوِرُ قُلُوبَ اَلرِّجَالِ مُسَاوَرَةَ اَلسُّمُومِ اَلْقَاتِلَةِ فَمَا تُکْدِی أَبَداً وَ لاَ تُشْوِی أَحَداً لاَ عَالِماً لِعِلْمِهِ وَ لاَ مُقِلاًّ فِی طِمْرِهِ / پس خدا را خدا را از تعجیل عقوبت و کیفر سرکشی و ستم برحذر باشید و از سرانجام وخیم ظلم و سوء عاقبت تکبر و خودپسندی که کمینگاه بزرگ ابلیس و مرکز کید و نیرنگ اوست بهراسید. کید و نیرنگی که با قلب های مردان همچون زهرهای کشنده می آمیزد و هرگز از تأثیر فرو نمی ماند و کسی از هلاکتش جان به در نمی برد. نه عالم به خاطر علمش و نه فقیر به خاطر لباس کهنه اش."

عبارت هایی که با فالله فالله آغاز می شود

کافی است برای آن که اهمیت این عبارت ها را بهتر درک کنیم،  به این نکته ظریفی توجه داشته باشیم که عبارت با "فالله فالله" آغاز می شود.  امام علی (ع) دو بار به نام خداوند سوگند یاد می کند. معلوم است حرفی که می خواهد زده شود تا چه اندازه اهمیت دارد که امام علی علیه السلام جملات خود را با سوگند به خدا آغاز می کنند. در ادامه به پرتگاه های نفسانی و درون انسان اشاره می شود که قلب های خفته و مریض آن پرتگاه ها را نمی بینند اما قلب های بیدار و هشیار همچون قلب و روح امام (ع) به خوبی در جریان این پرتگاه هاست و به همان خاطر هشدار خودشان را با سوگند به خدا می آورند . امام (ع) با پرهیز دادن مخاطبان خود از سرکشی و طغیان و ستم از مرکز کید و مکر شیطان که دشمن آشکار انسان است یاد می کنند. مسلما در این جا برای همه دین داران و طالبان حقیقت مهم است که بدانند پرتگاه های سقوط اخلاقی در درون آن ها کجاست.

واکاوی عواقب تکبر در نگاه امام علی (ع)

آنچه از زبان امام علی (ع) به عنوان بزرگ ترین مهلکه های درون انسان یاد می شود و به عنوان کمینگاه بزرگ شیطان از آن یاد می شود، تکبر و خودپسندی است که به تعبیر امام علی علیه السلام با قلب های مردان همچون زهرهای کشنده می آمیزد و هرگز از تأثیر فرو نمی ماند و کسی از هلاکتش جان به در نمی برد. نه عالم به خاطر علمش و نه فقیر به خاطر لباس کهنه اش.

امام علی در حکمت 371 نهج البلاغه اشاره می کنند که:
"اَلحِرصُ وَالکِبرُ وَالحَسَدُ دَواعٍ إِلَى التَّقَحُّمِ فِى الذُّنوب / حرص و تکبّر و حسادت، انگیزه هاى فرورفتن در گناهانند." در حکمت 126 می فرماید: "عَجِبتُ لِلمُتَکَبِّرِ الَّذى کانَ بِالمسِ نُطفَةً وَیَکونُ غَدا جیفَةً / در شگفتم از شخص متکبّر، که دیروز نطفه اى بوده و فردا لاشه اى است."

در نامه 31 می فرماید: "ما أقبَحَ الخُضوعَ عِندَ الحاجَةِ وَالجَفاءَ عِندَ الغِنى / چه زشت است فروتنى هنگام نیاز و درشتى هنگام بی ‏نیازى."

جوانه های کبر که با نماز در هم شکسته می شود

امام در فرازی از خطبه 192 که در بالا به آن اشاره رفت راه برون رفت از بن بست شیطانی کبر و غرور را که به عنوان کمینگاه های شیطان معرفی می کنند نماز گزاردن و سجده کردن در آستانه الهی و خضوع و خشوع کردن در برابر خالق می دانند و می گویند" ساییدن پیشانی که بهترین جاهای صورت است به خاک موجب تواضع و گذاردن اعضای پرارزش بدن بر زمین دلیل کوچکی است. به آثار این افعال بنگرید که چگونه شاخه های تفاخر را در هم می شکنند و از جوانه زدن کبر و خودپسندی جلوگیری می کنند ..."

در نظر امیرالمؤمنین علیه السلام آنچه جوانه های کبر و خودپسندی را در قلب انسان در هم می شکند و اجازه نمی دهد آن جوانه های شوم، قلب او را تسخیر کنند نماز گزاردن است چرا که خداوند به واسطه نماز از بندگان خود محافظت می کند.