دوره های علمی و فرهنگی «مسجد تمدن ساز» با حضور اساتید برجسته حوزه و دانشگاه به همت بنیاد علمی فرهنگی حیات در مسجد امام خمینی(ره) از 14 تا 16 شهریور ماه در مشهد برگزار شد که در آخرین روز برگزاری این سلسله نشست ها محمد حسین رجبی دوانی، مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام با موضوع «جایگاه مسجد در سیره پیامبر اکرم(ص) وحضرت علی(ع) و رویکرد تمدنی آنان به مسجد» به سخنرانی پرداخت که مشروح سخنان ایشان در ذیل تقدیم خوانندگان محترم می شود.

در واقع پیامبر(ص) به اصطلاح امروز برای تمدن سازی نیامده بود بلکه آن حضرت برای ارائه عالی ترین، جامع ترین و کاملترین تعالیم الهی به عنوان آخرین دین برای نجات بشریت در دنیا و آخرت آمده بود اما با تعریفی که از تمدن وجود دارد پیامبران تمدن ساز بوده اند که سرآمد آنها در این امر پیامبر اکرم(ص) است.

تفاوت های جامعه متمدن وغیر متمدن

چه چیزهایی در تمدن دیده می شود که جامعه ای متمدن است و یا جامعه ای دور از تمدن است؟متأسفانه باید گفت با توجه به اینکه از رنسانس به بعد علوم مختلف حتی علوم انسانی تعریف وغایت و مقصود آنها توسط غربیان تعریف شده است تمدن هم اینچنین موقعیتی دارد و علم تاریخ تمدن و تعریف تمدن و مقوله ها و مؤلفه  هایی که تمدن را تشکیل می دهد را باید از منابع غربی گرفت که بعضا درست است اما نگاه دینی چیز دیگری باید باشد  که با توجه به سخنان رهبر معظم انقلاب بخش کمی به همین تعاریفی که از تمدن در غرب وجود دارد برمی گردد و تعریف هایی در این زمینه وجود دارد که هنوز ما متأسفانه به یک تعریف جامعی از نگاه الهی درباره تمدن و مؤلفه ها و مبانی آن از منظر دینی نرسیده ایم.

در تعریفی که غربی ها از تمدن ارائه کرده اند ساختار سیاسی، اقتصادی، سنت های اخلاقی و معنوی جامعه و خلاقیت که مردم در یک جامعه دارند که در علم و هنر و ادب بروز پیدا می کند می گویند اینها مقوله هایی است که باید در یک جامعه وجود داشته باشد تا بگویند آن جامعه متمدن است. علاوه بر این نهادسازی یک جامعه، نهادهایی که می توانند به این مقوله ها کمک کنند نهادهایی مانند آموزش و پرورش، تعلیم و تربیت، نهاد قانون و قانونگذاری، نهاد قضاوت، نهاد سیاست و نحوه حکومت کردن، نهاد نظامی ونهاد اقتصادی باید در یک جامعه متمدن وجود داشته باشد وحتی آئین نیایش و مذهب واعتقاد به مذهب نیز جزوی از تمدن است.

پیامبر(ص) چه دستاوردهایی در راستای تمدن سازی دارد؟

این موضوع یک امرقطعی است که تمدن در جامعه ای شکل نمی گیرد مگر اینکه حاکمیتی وجود داشته باشد و در واقع نوع آن حاکمیت مسیر را برای آنها تعیین می کند و تا زمانی که پیامبر تحت فشارهای مشرکان قریش قرارداشت این کار برای ایشان مقدور نبود که بخواهد نهاد تمدنی بسازد و زمانی این کار محقق شد که در مدینه دولت اسلامی تشکیل داد و بنابراین آنچه می توانیم اسم آن را ظهور و تأسیس اسلام بدانیم که با مدینه معنا پیدا می  کند  نه در مکه، که پیامبر(ص) در این شرایط تازه وارد مدینه شده و رهبری جامعه را دردست دارد و در روزهای نخستین پیامبر بنای مسجد را می سازد و مسجد در زمان رسول خدا دارای کارکردهای متعدد تمدنی است.

از تعریف نخستین مسجد محل عبادت و نماز خواندن برمی آید اما دیده می شود که نهاد آموزش و پرورش در مسجد شکل می گیرد و پیامبر(ص) و برخی از اصحاب قرآن و احکام شرعی را به مردم آموزش می دادند و با این وضعیت مسجد پایگاه می شود و همیشه کارکردهای آموزشی خود را حفظ کرده است و در عین حال دانشمندان بزرگی وجود داشتند که کرسی درس اصلی خود را در مسجد برگزار می کردند.

بعد از کارکرد عبادی، کارکرد آموزشی مسجد مهمترین و متداول ترین کارکرد مسجد در اسلام بوده است و در عصر پیامبر (ص)، مسجد پایگاه سیاست بود وهمه امور حکومتی در مسجد صورت می گرفت و علاوه بر کارکرد سیاسی و حکومتی، کارکرد دیگری که قابل توجه است قوانینی است که در قالب فقه برای اداره جامعه از سوی پیامبر(ص) صادر می شد و مسجد به تعبیری محل صدور و اجرای قوانین بود وحتی قوانین جزایی توسط پیامبر درمحل قضاوت قرار می گرفت و حکم صادر می شد اما در عصر پیامبر(ص) به دلیل معنویت و محبتی که به وجود آمده بود دعوا و نزاع نبود و اجرای قوانین جزایی در مسجد اندک بود.

ازجمله دیگر کارکردهای مسجد در دوران پیامبر(ص) می توان به کارکرد نظامی اشاره کرد که مأموریت های نظامی و اطلاعاتی که حضرت به برخی از اصحاب داده بودند از مسجد صادر شده است و حتی اعزام نیرو برای جنگ ها از مسجد صورت گرفته است و از طرفی جنبه درمانی و معالجه مجروحان که در جنگ خندق در مسجد صورت گرفت واین موارد از جمله رسالت های پیامبر اکرم(ص) بود اما درآن دوران مدیریت جامعه سهل  ساده و درعین حال همراه با محدودیت بود.

نقش مسجد در عرصه فرهنگی در دوران پیامبر اکرم(ص)

مسجد در عرصه فرهنگی نقش مهمی در آن دوران دارد  و این درحالی است که برخی فرهنگ را با تمدن مترادف می دانند و یا می گویند فرهنگ اعم از تمدن است و یا برعکس و برخی فرهنگ را یکی از مؤلفه های تمدن می دانند و در این باره تعریف جامع و مورد اتفاق وجود ندارد اما مسجد دوران پیامبر نقش فرهنگی دارد و در آنجا پیمان برادری منعقد می شود ومردمی که تشنه خون یکدیگر بودند و مدام در جنگ بودند پیامبر آنها را دو به دو برادر کرد و مسجد نقس اساسی تمدنی را در زمان پیامبر(ص) ایجاد کرد.

نقش مسجد بعد از پیامبر اکرم(ص)

بعد از پیامبر اکرم (ص) خلیفه اول و دوم کارکرد نظامی را از مسجد گرفتند و در زمان خلیفه سوم بعد سیاسی و حکومتی مسجد حذف شد و دارالاماره ساخته شد که کارکرد سیاسی مسجد را ایفا می کرد و این مرکز در کنار مسجد ساخته شد و یکی از نمادهای قدرت این بود که مسجد جامع در اختیار حاکم باشدچرا که درآن دوران ملاک قدرت دارالاماره و مسجد جامع و بیت المال بود و با وجود اینکه کارکرد سیاسی ازمسجد در این دوران خارج شد اما مسجد جامع نماد حاکمیت بود.

در این دوران به تدریج  کارکرد قضائی مسجد با توجه به گستردگی کشور و افزایش دنیا طلبی ها و خودخواهی ها، پرونده ها افزایش پیدا کرد و حضرت علی (ع) وقتی به خلافت رسید سعی داشت که کارکردهای مسجد را بازگرداند اما فتنه جمل در کار حضرت اخلال ایجاد کرد.

نقش مساجد در قبل از انقلاب و دوران معاصر

قبل از انقلاب اگر مسجد نبود انقلاب هم نبود چرا که حرکت های انقلابی از مساجد شروع شدند و اینکه بگوییم مسجد فقط کارکرد عبادی دارد درست نیست چرا که مسجد تأثیر بسیاری در پیروزی انقلاب و دوران هشت سال دفاع مقدس داشته است اما بعداز انقلاب که حاکمیت دست علما افتاد و آنان وارداین امر شدند و روحانیان از مساجد وارد کاراجرایی شدند و نقش محوری آنان که به اعتبار پایگاه خانه خدا بود، کمرنگ شد و امروز طوری شده است که مسجدهای بزرگ حتی فاقد علمای کوچک هستند اما با همه این اوصاف مساجد بعد از انقلاب، شیعه و کشور را حفظ کرد که اگر مسجد نبود انقلاب و شیعه و کشور نبود.

مسجد جور دولت را می کشد

در شرایط فعلی مساجد در بخش درمان و سلامت و حتی معیشتی و اقتصادی جور دولت را می کشد که این امر به مردم پشتوانه می دهد که مسجد به داد مردم می رسد و به همین دلیل احیای کارکردهای مساجد دوران پیامبر(ص) نیاز امروز جامعه است چرا که مسجد محل ساخت نهادهای تمدنی و در عین حال  تمدن ساز است که حکومت یکی ازنهادها و مؤلفه های حکومت است که در مسجد پایه ریزی شد و فراتر از حکومت همه نهادهای لازم تمدن بشری در مسجد شکل گرفته است و می شود این موقعیت را برای مسجد حفظ کرد.

 محمد حسین رجبی دوانی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به فرا رسیدن ایام محرم الحرام به دلایل چگونگی به وجود آمدن واقعه کربلا پرداخت که در ذیل آمده است.

با لشکر نمی شود دین افراد را عوض کرد/‏ مسلمان نماها کربلا را به وجود آورند

در واقع اسلام با تبلیغ پیشرفت کرد و پیامبر(ص)  برای دین، مبلغ اعزام می کرد چرا که با لشکر نمی شود دین افراد را عوض کرد‏ و فضیحتی که  که در کربلا پدید آمد و مسلمان نماها کربلا را به وجود آورند ، برخی می گویند که بازگشت از اسلام بعد از پیامبر(ص) پدید آمد و خلیفه کشتارهای وسیعی را انجام داد و گفتند که دوباره مسلمان شوید و کسانی که از روی ترس اسلام را پذیرفتند اینها جانی شدند و کوفه از جمله قبائلی است که قبلا مرتد شده بود وبه همین دلیل در واقعه کربلا خودشان ونوادگانشان انتقام گرفتند در حالی که روش پیامبر(ص) این نبود که مردم را به زور مسلمان کند.

خبرگزاری رسا

این مطلب را به اشتراک بگذارید :