حضرت زهرا (س) در خطبۀ فدکیه، علت واجب‌شدن نماز را چنین بیان می‌کند: «خدا نماز را واجب کرد تا بندگان از تکبر دور شوند.»  اعمالی چون ایستادن در برابر خدای متعال با رعایت آداب، خم‌شدن برای رکوع، افتادن به خاک و گذاشتن بهترین عضو بدن روی خاک، باعث می‌شود که به‌مرور انسان از تکبر دور و خانۀ دلش از آن خالی شود. در نماز روح و جان انسان غبارروبى مى‏شود. نماز، غبار غرور و تکبر را مى‏ریزد؛ زیرا در هر شبانه‏روز ده‌ها بار بلندترین نقطۀ بدن به خاک مالیده می‌شود."

آنچه در ادامه می آید بخش اول گفتگوی سرویس قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین علی اصغر آیتی مدیر مرکز تخصصی نماز درباره آثار و برکات تربیتی نماز در خانواده است.

گاه از زبان علما، محققان  و پژوهشگران طراز اول دینی بر اهمیت نماز خواندن فرزندان تاکید فراوانی صورت می گیرد. حتی بر این که تمرین های نمازخوانی از سال ها قبل از دوره بلوغ و نوجوانی فرزندان آغاز شود . اهمیت این تأکیدها از کجا می آید؟ 

دلیل اینکه چرا از میان معارف دین، باید سرمایه‌گذاری زیادی برای نماز فرزندان شود باید در نقش و آثار سرنوشت‌ ساز نماز در خانواده جست‌وجو کنیم. نماز عبادتی است که تمام زوایای وجودی انسان در زندگی فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی را شکوفا کرده و انسان را به هدف خلقتش نزدیک می‌کند. از طرف دیگر به این موضوع هم توجه داشته باشید که سرمایه‌های اصلی والدین، فرزندان هستند و هم پدر و مادرها برای بچه‌هایشان آرزوهایی دارند، مانند: خوشبختی، دوری از فساد، پرهیز از ارتکاب جرم، عاقبت‌به‌خیری و...  در این میان نماز کاری می‌کند که یا این آرزوها محقق شود یا فرزندان را در رسیدن به این آرزوها جلو می‌برد.

طبیعتا هدف از خلقت انسان، رسیدن به کمال است و خداوند متعال برای رسیدن به این هدف راه‌هایی را قرار داده تا انسان با عبور از این مسیرها بتواند به این مهم دست پیدا کند. اگر انسان دنبال این هدف باشد و به‌خوبی تربیت شود، به جایگاهی برتر از فرشتگان دست می‌یابد.

در واقع شما می گویید که عروج انسان از بعد و وجه حیوانی به سمت بعد فرشتگی به واسطه نماز صورت می گیرد؟

مسلما، از امام‌صادق(ع) سؤال شد که «از جهت قرب به خدا و مقام و منزلت، ملائکه افضل و برترند یا انسان‌ها؟» حضرت پاسخ داد: «امیرالمؤمنین(ع) جواب این سؤال را داده و آن این است: خداوند متعال مخلوقات عالم را بر سه گونه آفرید: فرشتگان و حیوانات و انسان. فرشتگان عقل دارند بدون شهوت، حیوانات شهوت دارند بدون عقل؛ اما انسان مجموعه‏اى است از هر دو. اگر عقل او با بندگی خداوند بر شهوتش غلبه کند، از فرشتگان برتر است و اگر شهوتش با گناه و معصیت بر عقلش چیره شود، از حیوانات پست‏تر می‌شود. » اقامۀ نماز یا سهل‌انگاری در برابر آن، به‌خصوص در کانون گرم خانواده، همان راهی است که انسان را به مقام یادشده در روایت می‌رساند.

امام‌صادق (ع) روایت می‌کند: "وقتی آیۀ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِيکُمْ نَاراً" نازل شد، مردم از پیامبر (ص) پرسیدند: ما چگونه خود و خانواده‌مان را از آتش حفظ کنیم؟ پیامبر (ص) پاسخ داد: کارهای خوب و خیر انجام دهید و خانواده‌تان را هم به انجام آن‌ها تذکر دهید و آن‌ها را بر اطاعت دستورات خدا تربیت کنید. » سپس امام‌صادق (ع) فرمود: «خداوند به پیامبرش فرموده است: خانواده‌ات را به نماز امر کن و در این مطلب استقامت کن و همچنین فرموده است: در کتاب از اسماعیل یاد کن که او صادق‌الوعد و رسول بود و خانواده‌اش را به نماز و زکات امر می‌کرد و پروردگارش از او راضی بود. »

نکته ای که وجود دارد این است که نماز در این عصر پرآشوب و پر التهاب که انگار کمر به نابودی معنای زندگی بسته با روح  و روان من چه می کند؟  به ویژه این آثار در خانواده ها به چه صورت است؟

یکی از آسیب‌های موجود در خانواده‌های امروزی، خالی‌بودن خانه‌ها از امور معنوی یا دست‌کم حاکم ‌نبودن روح معنویت بر خانه است و پرواضح است که توجه به نماز در خانواده، جوّی معنوی را در آن محیط حکم‌فرما می‌کند. در خانه‌ای که اعضای آن در طول روز در ساعات معین، همگی به‌سوی خالق بی‌نیاز روآورده و با او به گفت‌وگو می‌پردازند، نازها و نیازها را به‌سوی او عرضه می‌کنند و تکیه‌گاه و پشتیبان خود را خدای متعال می‌دانند، فضا سرشار از معنویت و یاد خدا خواهد بود. ره‌آورد و ارمغان این رفتار، سلامت و آرامش روانی خانواده است؛ چراکه نماز با ایجاد چنین فضایی در خانه، اختلافات را به حداقل می‌رساند و سبب تقویت بنیان روابط آن‌ها می‌شود: "الَّذِينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ‌ / آن‌ها که ایمان آورده‏اند و دل‌هایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است. آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش مى‏یابد."

توماس هاسلیوپ، پزشک معروف هلندى، دراین‌باره مى‌گوید: مهم‌ترین جواب آرام‌بخش که من در طول سال‌هاى ‏متمادیِ تجربه و مهارتم در مسائل روانى به آن پى بردم، همین نماز است. من به‌عنوان پزشک مى‌گویم مهم‌ترین وسیلۀ آرامش روان که ضامن از بین‌بردن تنش‌ها و اضطراب‌ها و افسردگى‌هاى ‏روزمره است و من تاکنون شناخته‌ام، نماز است.

و آیا نماز می تواند جایگزین آن سرمای فردیت و خودخواهی در خانواده های امروزی باشد؟

ببینید یکی از نیازهای اساسی انسان در تمامی سطوح زندگی، نیاز به محبت است. این نیاز در بین اعضای خانواده که مدام با یکدیگر در ارتباط هستند، بیشتر احساس می‌شود؛ چراکه همگی در خوشی‌ها و ناخوشی‌ها و سرد و گرم روزگار در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند. حال پرسش شما ناظر به این معناست که چگونه در فضای خانواده این محبت را افزایش دهیم؟

امام‌صادق (ع) فرمود: "ثَلَاثَةٌ تُورِثُ الْمَحَبَّةَ الدِّینُ وَ التَّوَاضُعُ وَ الْبَذْل/ سه عامل باعث ایجاد و افزایش محبت است: دین‌داری و تواضع و بخشندگی."

با توجه به این روایت، یکی از راه‌های افزایش محبت، دین‌داری است و از آیات و روایات به‌دست می‌آید که ستون دین و دین‌داری نماز است؛ پس از کارکردهای نماز در خانواده ،افزایش محبت است. از طرف دیگر، بسیاری از اختلافات درون خانواده در رذایل اخلاقی ریشه دارد، رذایلی مانند تکبر، غرور، کم‌صبری و... . خدای متعال برای زدودن این بداخلاقی‌ها، انسان را به توجه به ذات الهی و ارتباط با او فراخوانده است، آن‌هم با نماز: "إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعاً * إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً * وَ إِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً * إِلاَّ الْمُصَلِّينَ  / به‌یقین انسان، حریص و کم‏طاقت آفریده شده است؛ هنگامى که بدى به او رسد، بی‌تابی مى‏کند و هنگامى که خوبى به او رسد، مانع دیگران مى‏شود [و بخل مى‏ورزد]، مگر نمازگزاران.."

حضرت زهرا (س) در خطبۀ فدکیه، علت واجب‌شدن نماز را چنین بیان می‌کند: «خدا نماز را واجب کرد تا بندگان از تکبر دور شوند.»  اعمالی چون ایستادن در برابر خدای متعال با رعایت آداب، خم‌شدن برای رکوع، افتادن به خاک و گذاشتن بهترین عضو بدن روی خاک، باعث می‌شود که به‌مرور انسان از تکبر دور و خانۀ دلش از آن خالی شود. در نماز روح و جان انسان غبارروبى مى‏شود. نماز، غبار غرور و تکبر را مى‏ریزد؛ زیرا در هر شبانه‏روز ده‌ها بار بلندترین نقطۀ بدن به خاک مالیده می‌شود.

اما شبهه ای که وجود دارد و گاه مطرح می شود این است که اگر نماز حقیقتا انسان را از منکرات دور می کند و او را به سمت چشمه های نور می برد پس چرا این اتفاق در بسیاری از ما روی نمی دهد؟

ببینید هرچه نماز بهتر و با آداب و شرایط کامل‌تری اقامه شود، چنین آثاری از نماز در زندگی انسان بسیار مشهودتر خواهد بود و هرچه از عیار نماز کاسته شود، ارزش و قیمت آن نیز کم شده و اثرگذاری‌اش کم‌تر به چشم خواهد خورد.

البته ذکر این نکته ضروری است که نماز هرچه هم دست‌وپاشکسته خوانده شود، آثاری دارد و چنین نیست که اصلاً اثری نداشته باشد. اثر نماز در رفتار و زندگی انسان مانند اثر کاپشن برای کسی است که برای محافظت از سرما، آن را به تن می‌کند. حال هرچه این کاپشن ضخیم‌تر باشد، قدرت محافظت آن بیشتر است.

منبع: شبستان 

این مطلب را به اشتراک بگذارید :