نفوذ نظام تبلیغاتی معاویه در میان مسلمانان؛■ آش معاویه نماز علی علیه السلام
معاویه در دوره خلافت ابوبکر و عمر حضور خود را در شام تثبیت نمود و توانست به بهانه مقابله با لشکر بیزانس مجوز حکمرانی در شام آن هم به شیوه سلاطین را از خلیفه دوم بگیرد. زمانی که به عمر نسبت به رفتار سلطنتی معاویه در شام اعتراض شد، معاویه در پاسخ به عمر می گوید از آنجا که ما به عنوان نماینده سپاه اسلام در مرز با رومیان هستیم، شکوه و جلال دربار می تواند موجب اعتلای جایگاه خلافت و اسلام باشد و با این سیاست توانست رضایت خلیفه را جلب نماید.
معاویه در شام در طول 40 سال توانست دین جدیدی عرضه نماید. دینی که در آن امام علی علیه السلام کافر قلمداد می شود و معاویه به عنوان یک قدیس مورد پرستش قرار می گیرد. معاویه تا سال 41 هجری به عنوان حاکم شام (گاهی با اجازه خلیفه وقت همانند دوران سه خلیفه اول و گاهی بر خلاف حکم خلیفه همانند دوران خلافت امام علی علیه السلام) در آن دیار مستقر بود و از این سال و پس از حادثه صلح امام حسن علیه السلام به مدت 20 سال خلافت سرزمین های اسلامی را اشغال می کند و همچنان دمشق را مرکز حکومت خود قرار می دهد.
مناسبات سیاسی معاویه در دوره خلافت امام علی (ع) در طول سال های 35 تا 41 هجری قمری دارای نشانه های فراوانی از سیاست های مزورانه است. معاویه نقش قابل توجهی در تخریب افکار عمومی مردم شام نسبت به تشیع و امام علی (ع) دارد. نفوذ جریان تبلیغاتی وی در میان افکار عمومی به نحوی بود که مردم شام بدون هیچ گونه تردید و شبهه ای کلام معاویه را می پذیرفتند و در راه آن از هیچ وظیفه ای کوتاهی نمی کردند.
مهمترین بهانه ای که معاویه در طول خلافت 5 ساله امام علی (ع) برای مقابله با جریان تشیع از آن استفاده کرد، حادثه قتل عثمان است. عثمان خلیفه سوم در حالی که در سال های پایانی خلافت خود رانت های حکومتی را در اختیار اقوام و نزدیکان خویش از بنی امیه قرار می داد، به شدت با اعتراض های مردمی مواجه شد به طوری که گروهی از معترضان مصری نسبت به ظلم والی خود عازم مرکز خلافت در مدینه شدند. غائله این اعتراض در نهایت با تحریک برخی از چهره های تاثیرگذار همانند عایشه و مروان منجر به قتل عثمان شد. پس از این واقعه نائله همسر عثمان پیراهن خونی وی را به همراه نامه ای برای معاویه در شام ارسال می کند و خونخواهی عثمان را از معاویه طلب می کند. این در حالی بود که معاویه در شام از بحران خلافت در مدینه آگاه بود و بر اساس روایتی که در تاریخ طبری نقل شده او به درخواست عثمان سپاهی 12 هزار نفری را عازم مدینه می کند؛ اما به آنها می گوید که از مرزهای شام دورتر نروند. معاویه از یک سو منتظر سقوط خلافت عثمان بود؛ اما از سوی دیگر به دلیل حضور حامیان عثمان در اطراف خود نمی توانست نسبت به درخواست های عثمان در مورد کمک نظامی بی تفاوت باشد.
رویکرد سیاسی معاویه در ایجاد فضای تبلیغاتی موجب شد تا این تناقضات رفتاری در عملکرد دوگانه وی در حادثه خلیفه کشی در میان افکار عمومی دیده نشود و در عوض فریادهای خونخواهی از عثمان در میان مردم در مسجد دمشق به آسمان بلند شود. در تاریخ نقل است که این حربه معاویه در استفاده سیاسی از پیراهن خونی عثمان موجب شد تا در یک مجلس، 60 هزار مرد جنگی اهل شام بر پیراهن خونین عثمان بگریند و اعلام آمادگی کنند که برای گرفتن انتقام آماده نبرد با قاتلان عثمان هستند. اما قاتل عثمان کیست؟
شناخت دقیق معاویه از جامعه به او این امکان را می داد تا از تمام ابزار اغوا و انحراف از زر تا زور استفاده کند و بزرگان اقوام و گروه های مختلف را به شکل های گوناگون با سیاست های خویش همراه نماید. محمدتقی فاضل میبدی جعل حدیث را یکی از کلیدی ترین روش های معاویه در تحقق این هدف می داند و می گوید: «شاید زشت ترین راه انحرافی که حکومت شام برای بقای خود در پیش گرفت، حدیث سازی و جعل روایات از زبان پیامبر (ص) بود. این کاری بود که پایه های اعتقاد مردم را از بن ویران می کرد. نسلی که در شام به عنوان مسلمان زندگی می کرد، پیامبر اکرم (ص) و بسیاری از اصحاب را ندیده بود. از شام تا مدینه فاصله زیادی بود. رفت و آمدها از سوی حکومت کنترل می شد. مردم اسلام واقعی را نشناخته بودند؛ چنان که خطیبان پس از هر نماز، علی(ع) را به زشتی یاد می کردند و محدثان دین به دنیا فروخته تا توانستند، در ذم علی (ع) و در ستایش معاویه حدیث ها ساختند و در برابر پولی که دریافت می کردند، دین خدا را به سود حکومت تفسیر می کردند.»
«خداوندا، معاویه را راهبر و راه یافته قرار بده»، «خدایا، معاویه را حساب و کتاب بیاموز و او را از عذاب حفظ کن»، «خداوند جبرئیل و من و معاویه را بر وحی خود امین دانست و نزدیک بود که معاویه به خاطر فراوانی حلمش و امین بودنش بر کلام خدا، به پیامبری مبعوث شود»، «ای معاویه، آن که در فضل تو شک کند، به هنگام قیامت در حالی از زمین خارج می شود که حلقه ای از آتش بر گردن دارد که دارای سیصد شاخه است و بر هر شاخه ای از آن شیطانی قرار دارد و به اندازه عمر دنیا بر او ترشرویی می کند.» این موارد نمونه هایی از احادیث جعلی هستند که معاویه آنها را برای تربیت نسل جدیدی از مردم در شام و سرزمین های اسلامی تولید می کرد. نسلی که قرار بود در برابر قرائت صحیح اسلام بایستند و سلطنت معاویه را تثبیت نمایند.
مسلما جامعه ای که در طول چند دهه با چنین شیوه های تبلیغاتی تربیت شده باشند نه تنها امام علی (ع) را طبق خواسته معاویه قاتل عثمان خواهند شناخت؛ بلکه حتی در مسلمان بودن ایشان نیز تردید خواهند کرد. در حالی که مردم شام نسبت به ادای نماز جمعه در روز چهارشنبه توسط معاویه اعتراضی نداشتند، در عین شگفتی پس از آنکه خبر شهادت امام علی (ع) در محراب مسجد کوفه به شام رسید، تعجب مردم از این بود که چرا امام علی (ع) باید در محراب کشته شود مگر او اهل مسجد و نماز بوده است؟
برای درک بهتر چگونگی نفوذ افکار سیاسی معاویه در میان نخبگان جامعه آن روز می توان به یکی از نمونه های آن در مورد ابوهریره اشاره کرد که داستان وی در میان امثال و حکم فارسی تبدیل به یک ضرب المثل نیز شده است.
در کتاب ریشه های تاریخی امثال و حکم در مورد ضرب المثل آش معاویه را می خورد پشت سر علی (ع) نماز می خواند آمده است:
«ریشه تاریخی این مثل، بدین شرح است: عبدالرحمن بن صخرازدی معروف به «ابوهُریره» از فقیرترین اصحاب پیامبر (ص) و از عشیره «سلیم بن فهم» بود. نامش به عهد جاهلیت «عبدقیس» یا «عبد شمس» بود و به سال «غزوه خیبر» که مسلمان شد، نامش به «عبدالرحمن» تبدیل شد. گویند در خلافت «عمر بن خطاب» ولایت بحرین را داشت. به روزگار عثمان، قضای مکه به او محول گردید. و به زمان معاویه چند روزی والی مدینه شد. مشهور است که ابوهریره در محاربات صفین حاضر و ناظر بود ولی در جنگ شرکت نداشت. کارش این بود که موقع صرف طعام نزد معاویه می رفت و در کنار سفره چرب و نرمش می نشست؛ هنگام نماز و صلوه در پشت سر علی (ع) نماز می خواند. ولی هنگام مصاف از معرکه جنگ دور می شد و در گوشه ای مبارزه دلاوران را تماشا می کرد. وقتی علت این سه حالت را از او سؤال کردند در پاسخ گفت: نماز در پشت سر علی (ع) کامل ترین نماز است و غذای معاویه چرب ترین غذاها و احتراز از جنگ و کشتار سالم ترین کارهاست.»
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
