■ آب مشتبه
منظور از آب مشتبه، آب مورد اشتباه از حيث اطلاق و اضافه، کر ّ و قلیل بودن، طهارت و نجاست يا اباحه و حرمت می باشد که از اين عنوان در باب طهارت سخن گفته شده است.
فهرست مندرجات
- تفاوت آب مشتبه با آب مشکوک
- اقسام شبهه:
- انواع اشتباه:
- طهارت و نجاست
- اباحه و حرمت
- کرّ و قلیل بودن
- اطلاق و اضافه
- پانویس
- منبع
تفاوت آب مشتبه با آب مشکوک
تفاوت آب مشتبه با آب مشکوک وجود علم اجمالى در اوّلى و نبود آن در دومى است.
اقسام شبهه:
شبهه در آب، يا محصوره است، مانند: اشتباه يك ظرف آب نجس در بين ده ظرف مورد ابتلا، يا غیر محصوره است، مانند: اشتباه يك ظرف ميان ظرف‌هاى بسيار كه همه آن‌ها در شرايط عادى مورد ابتلا نيستند.
يا اجتناب از همه موجب عسر يا حرج است و يا احتمال آن به جهت كثرت اطراف شبهه به قدرى ضعيف شود كه عقلا به آن اعتنا نكنند. [۱] [۲]
انواع اشتباه:
اشتباه در آب از جهات زير محتمل است:
طهارت و نجاست.
اباحه و حرمت.
کر و قلیل بودن.
اطلاق و اضافه.
طهارت و نجاست
به قول مشهور اجتناب از همه آب‌هاى مشتبه از حيث نجاست در شبهه محصوره واجب است و شستن چيز نجس و نيز وضو و غسل با آن جایز نيست. [۳] [۴]
اگر آب ديگرى جز دو آب مشتبه وجود نداشته باشد، به نظر مشهور فقها- بلكه ادّعاى اجماع بر آن شده كه- تیمّم واجب است. برخى تيمّم را واجب ندانسته و گفته‌اند مکلّف بين تيمّم و گرفتن وضو با يكى از دو آب و خواندن نماز، سپس تطهیر مواضع وضو با آب ديگر و گرفتن وضو و خواندن نمازى ديگر مخیّر است. [۵]
اگر يكى از دو آب مشتبه بريزد، وجوب اجتناب از ديگرى به قوّت خود باقى است. [۶]
به قول مشهور ، تماس چيزى مانند لباس يا بدن با يكى از دو آب مشتبه در صورتى كه حالت قبلى آب، نجاست نبوده، موجب نجس شدن آن نمى‌شود، امّا در وجوب اجتناب از آن اختلاف است. [۷] [۸]
در شبهه غیر محصوره، در هيچ يك از موارد ياد شده اجتناب از همه اطراف واجب نيست، ليكن در اين كه استفاده از همه اطراف شبهه جایز است يا اجتناب از آن اندازه كه به اجمال معلوم است - مانند يك ظرف در مثال مزبور - واجب است، اختلاف مى‌باشد. [۹]
اباحه و حرمت
اجتناب از آب مشتبه به لحاظ اباحه - مانند آبى كه با آب غصبی اشتباه شده - واجب است؛ ليكن چيز نجس اگر با آن شسته شود، پاک مى‌شود و وضو و غسل با آن از روى غفلت يا جهل، بنا بر مشهور صحيح است. [۱۰]
در صورت انحصار آب در آن، تيمّم واجب است. [۱۱]
مصرف يكى از آب‌هاى مشتبه ضمان‌آور نيست، مگر آن كه معلوم شود آب استفاده شده غصبى بوده است. [۱۲]
كرّ و قليل بودن
اگر يكى از دو آب موجود - كه کر ّ بودن يكى و قلیل بودن ديگرى به اجمال معلوم است - به طور نامشخص با نجاست تماس پيدا كند، در صورتى كه هيچ يك قبلا قليل نبوده‌اند، حكم به نجاست هيچ يك نمى‌شود و اگر يكى به طور مشخص با نجاست تماس پيدا كند، در اين كه آن آب محكوم به نجاست است مگر آن كه حالت قبلى آن كرّ بوده باشد و يا حتى در صورت كرّ نبودن حالت قبلى، محكوم به نجاست نيست، اختلاف مى‌باشد. [۱۳]
اطلاق و اضافه
اگر آب مضاف با مطلق مشتبه گردد و شبهه هم محصوره باشد، شخص بايد وضو يا غسل را آن اندازه تكرار كند كه یقین نمايد با آب مطلق وضو گرفته يا غسل كرده است. در تطهیر چيز نجس با آب ياد شده نيز حكم همين است. [۱۴] [۱۵]
اگر در فرض اشتباه آب مضاف با مطلق، شبهه غیر محصوره باشد، در اين كه حكم وضو و غسل با آن در حكم شبهه محصوره است يا آن كه وضو و غسل با هر يك از آب‌ها صحیح است، اختلاف است. [۱۶]
اگر يكى از دو آب مشتبه از حيث ياد شده بريزد، در اين كه بايد با آب موجود وضو بگيرد و تيمّم هم بكند يا مى‌تواند به تيمّم بسنده كند، اختلاف است. [۱۷] [۱۸]
پانویس
- العروة الوثقی ج۱، ص۵۰-۵۱.
- مصباح المنهاج ج۱، ص۴۵۱.
- العروة الوثقی ج۱، ص۵۰.
- مصتاح المنهاج ج۱، ص۴۰۹-۴۱۵.
- التنقیح ج۱، ص۴۲۵.
- جواهر الکلام ج۱، ص۳۰۰.
- العروة الوثقی ج۱، ص۵۲.
- مستمسک العروة ج۱، ص۲۵۳.
- الفقه ج۳، ص۱۶۹.
- مصباح المنهاج ج۱، ص۴۴۷.
- العروة الوثقی ج۱، ص۵۰.
- العروة الوثقی ج۱، ص۵۹.
- التنقیح ج۱، ص۲۴۲.
- العروة الوثقی ج۱، ص۵۰.
- الفقه ج۳، ص۱۷۲.
- العروة الوثقی ج۱، ص۵۱.
- العروة الوثقی ج۱، ص۵۲.
- مستمسک العروة ج۱، ص۲۵۳.
منبع
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۱۰۸.
