وضو عملی است مستحب که در اسلام به آن توجه ویژه ای شده که در بعضی موارد واجب می شود.

تعریف وضو

عملی است تعبدی که از شستن صورت و دست ها و مسح سر و روی پاها تشکیل شده که شرایط آن در رساله های عملی بیان شده.

احکام وضو

‏‏مساله 1 ـ ‏‏اگر یقین به وضو داشته و شک کند که وضوی او باطل شده یا نه،‏‎ ‎‏بنا بگذارد که وضوی او باقی است، ولی اگر بعد از بول استبرا نکرده و وضو‏‎ ‎‏گرفته باشد و بعد از وضو رطوبتی از او بیرون آید که نداند بول است یا چیز‏‎ ‎‏دیگر، وضوی او باطل است.‏

‏‏مساله 2 ـ ‏‏کسی که شک دارد وضو گرفته یا نه باید وضو بگیرد، و اگر در‏‎ ‎وسط نماز شک کند باید نماز را بهم بزند و وضو بگیرد و نماز بخواند، و چنانچه‏‎ ‎‏بعد از نماز شک کند که وضو گرفته یا نه نمازش صحیح است، ولی برای‏‎ ‎‏نمازهای بعدی باید وضو بگیرد.‏

‏‏مساله 3 ـ ‏‏کسی که در کارهای وضو و شرایط آن، مثل پاک بودن آب و‏‎ ‎‏غصبی نبودن آن، خیلی شک می کند باید به شک خود اعتنا نکند.‏[1]

احکام وضوی جبیره[2]

‏‏چیزی که به آن زخم و شکسته را می بندند و دوایی که روی زخم و مانند آن‏‎ ‎‏می گذارند «جبیره» نامیده می شود.‏

‏‏مساله 1 ـ ‏‏ اگر روی دمل یا زخم یا شکستگی که در دستها و یا صورت است‏‎ ‎‏بسته باشد و آب برای آن ضرر نداشته باشد، باید در موقع وضو گرفتن آب را به‏‎ ‎‏زیر آن برساند، و اگر آب را بشود به زیر آن رسانید به طوری که قدر واجب‏‎ ‎‏حاصل شود، باز کردن پارچه روی زخم لازم نیست، امّا اگر دمل و یا زخم و یا‏‎ ‎‏شکستگی در محل مسح باشد، اگر ممکن باشد باید پارچه را باز کند و زیر آن را‏‎ ‎‏مسح نماید و اگر ممکن نشود روی آن را مسح نماید.‏

‏‏مساله 2 ـ ‏‏اگر روی جبیره نجس شود و یا برای چیز دیگر نشود روی آن‏‎ ‎‏دست کشید، باید روی آن پارچه ای بگذارند و روی پارچه را دست بکشند.‏

‏‏مساله 3 ـ ‏‏اگر زخمی در صورت و دستها است و روی آن باز است، ولی‏‎ ‎‏آب ریختن روی آن ضرر دارد، شستن اطراف آن کافی است و بهتر آن است که‏‎ ‎‏پارچه ای روی آن بیندازد و بر آن هم دست بکشد.‏

‏‏مساله 4 ـ ‏‏اگر جبیره تمام صورت یا تمام یکی از دستها یا تمام محل یکی از‏‎ ‎‏مسح را فرا گیرد، باید وضوی جبیره ای بگیرد، ولی اگر جبیره بیشتر از اعضای‏‎ ‎‏وضو را گرفته باشد باید تیمم کند، و بنابر احتیاط واجب باید وضوی جبیره ای‏‎ ‎‏هم بگیرد.‏

مساله 5 ـ ‏‏اگر جبیره مقداری از اطراف زخم یا دمل یا شکستگی را که سالم‏‎ ‎‏است گرفته باشد، چنانچه بیشتر از مقدار معمولی نباشد، مانعی ندارد و اگر‏‎ ‎‏بیشتر از معمول اطراف زخم را گرفته و برداشتن آن ممکن نیست، باید به دستور‏‎ ‎‏جبیره عمل کند، یعنی روی آن را مسح کند و بنابر احتیاط واجب تیمم هم‏‎ ‎‏بنماید، و اگر برداشتن جبیره ممکن است باید جبیره را بردارد، پس اگر زخم در‏‎ ‎‏صورت و دستها است، اطراف آن را بشوید بعد پارچه را بر روی آن ببندد و روی‏‎ ‎‏آن را دست بکشد.‏

‏‏مساله 6 ـ ‏‏اگر در جای وضو چیزی چسبیده که برداشتن آن ممکن نیست یا‏‎ ‎‏به قدری مشقت دارد که نمی شود، باید به روی او دست بکشد و بهتر آن است‏‎ ‎‏که شستن بر او صدق نماید و بنابر احتیاط مستحب تیمم هم بنماید.‏

‏‏مساله 7 ـ ‏‏کسی که وظیفۀ او تیمم است اگر در بعضی از جاهای تیمم او‏‎ ‎‏زخم یا دمل یا شکستگی باشد و روی آنها جبیره باشد، باید به دستور وضوی‏‎ ‎‏جبیره ای تیمم جبیره ای نماید.‏

آدابِ وضو    

وضو كه مقدمه ی واجب برای نمازهاست اهميت فراوانی دارد ومهم ترين آداب آن عبارتند از:

1.خواندن دعاهای مخصوص هنگام وضو كه مضمونی عالی دارد به اين ترتيب:

مستحب است موقعى كه نگاهش به آب مى افتد بگويد:" َ بِسْمِ‏ اللَّهِ‏ وَ بِاللَّهِ‏ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ الَّذِي‏ جَعَلَ‏ الْمَاءَ طَهُوراً وَ لَمْ‏ يَجْعَلْهُ‏ نَجِسا^[3]" و موقعى كه پيش از وضو دست خود را مى شويد بگويد: " اللَّهُمَ‏ اجْعَلْنِي‏ مِنَ‏ التَّوَّابِينَ‏ وَ اجْعَلْنِي‏ مِنَ‏ الْمُتَطَهِّرِين‏^[4]" و در وقت مضمضه كردن، يعنى آب در دهان گرداندن بگويد: " اللَّهُمَّ لَقِّنِّي حُجَّتِي يَوْمَ أَلْقَاكَ وَ أَطْلِقْ لِسَانِي بِذِكْرِكَ وَ شُكْرِك‏^[5]" و در وقت استنشاق يعنى آب در بينى كردن بگويد: " اللَّهُمَّ لَا تُحَرِّمْ عَلَيَّ رِيحَ الْجَنَّةِ وَ اجْعَلْنِي مِمَّنْ يَشَمُّ رِيحَهَا وَ رَوْحَهَا وَ طِيبَهَا^[6]" و موقع شستن رو بگويد: " اللَّهُمَّ بَيِّضْ وَجْهِي يَوْمَ تَسْوَدُّ فِيهِ الْوُجُوهُ وَ لَا تُسَوِّدْ وَجْهِي يَوْمَ تَبْيَضُّ فِيهِ الْوُجُوه‏^[7]" و در وقت شستن دست راست بخواند: " اللَّهُمَّ أَعْطِنِي كِتَابِي بِيَمِينِي وَ الْخُلْدَ فِي الْجِنَانِ بِيَسَارِي وَ حَاسِبْنِي‏ حِساباً يَسِيرا^[8]" و موقع شستن دست چپ بگويد: " اللَّهُمَّ لَا تُعْطِنِي كِتَابِي بِيَسَارِي وَ لَا تَجْعَلْهَا مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِي وَ أَعُوذُ بِكَ رَبِّي مِنْ مُقَطَّعَاتِ النِّيرَان‏^[9]" و موقعى كه سر را مسح مى كند بگويد: " اللَّهُمَّ غَشِّنِي بِرَحْمَتِكَ وَ بَرَكَاتِكَ وَ عَفْوِك‏^[10]" و در وقت مسح پا بخواند: " اللَّهُمَّ ثَبِّتْنِي عَلَى الصِّرَاطِ يَوْمَ تَزِلُّ فِيهِ الْأَقْدَامُ وَ اجْعَلْ سَعْيِي فِيمَا يُرْضِيكَ عَنِّي يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَام‏^[11]".^[12]

2.مسواك زدن. امام صادق ع فرمودند: از جمله سفارشات پیامبرsبه امام علی ع این بود که هرگاه وضو  می­گیری(پیش از آن)مسواک بزن.^[13]

3.مضمضه كردن(آب در دهان كردن)سه مرتبه(ويك مشت آب برای هرسه دفعه كافی است)

4.استنشاق كردن(آب دربينی كردن).امام علی ع : َ الْمَضْمَضَةَ وَ الِاسْتِنْشَاقَ سُنَّةٌ وَ طَهُورٌ لِلْفَمِ‏ وَ الْأَنْف^[14]‏: مضمضه و استنشاق سنت است و سبب پاکیزگی دهان و بینی می­شود.^[15]

5.گرفتن آب با دست راست اگرچه برای شستن دست راست باشد.

6.با توجه وضوگرفتن.

7.درحال وضو سوره ی قدرخواندن.

8.بعد ازوضو آية الكرسی خواندن.

9.مستحب است آب وضو به مقدار يك مدّ باشد(كمترازيك كيلوگرم)

مکروهاتِ  وضو

1.اسراف درآب وضو مكروه است ولی اسباغ  (كامل وضو گرفتن) مستحب است وظاهراً مقداريك مدّ آب برای همه كارهای وضو أعمّ ازواجبات ومستحبات كافی است ومصرف بيشتر ازآن مقدار اسراف است.

امام صادق ع فرمود:برای خداوند متعال  فرشته ای است كه اسراف وضو رامی نويسد همان گونه كه نقصان وكم گذاشتن آن رامی نويسد.^[16]واز رسول خدا ص نقل شده كه فرمود:مقدارآب وضويك مدّ است ومقدارآب غسل يك صاع(سه كيلو)است وبعد ازمن مردمی می آيند كه اين مقدارآب راكم می شمرند.اين مردم برخلاف سنّت من هستند وكسی كه برسنت من ثابت باشد دربهشت قدس با من است.^[17]

2.كمك گرفتن ازديگران درمقدّمات نزديك وضو مانند آب ريختن دردست وضوگيرنده مكروه است واما درشستن ومسح ها جايزنيست. در روایت است که وقتی امام علی ع وضو می گرفت اجازه نمی داد کسی آب روی دستهای مبارکش بریزد، وقتی از علت آن پرسیدند فرمود: دوست ندارم درنمازم کسی را شریک کنم^[18] و این آیه را تلاوت فرمود: « فمن‏ كان‏ يرجو لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَدا^[19]».

3.خشك كردن آب وضو. از امام صادق ع روایت است که هر کس وضو گرفته و آن را خشک کند، برای او یک حسنه نوشته می­شود و هر کس وضو بگیرد و آب وضو را خشک نکند تا آنگاه که خودش خشک شود، برای او سی حسنه نوشته می­شود.^[20]

اسرارِ وضو

وضو، طهارتی است مقدمه­سازِ خلوت با دوست. به تعبیری، "يك باره برخاستن از ماديّت و كوچ کردن به معنويت مشكل است، ولى وضو گرفتن، انسان را كم­كم آماده مى­سازد".^[21]

امام رضا در بيانی زیبا، ابعاد وضو و راز وجوب آن را این­گونه بیان می­دارند: به وضو امر شده است تا بنده هنگام نماز، وقتى در برابر خداوند مى­ايستد، پاك باشد. از آلودگى­ها و پليدى، پاكيزه باشد. ضمن اینکه، وضو باعث از بين رفتن كسالت و دور کردن خواب آلودگى [و ايجاد نشاط] است؛ دل و روح را پاک کرده، آمادة ايستادن در برابر پروردگار مى­سازد.

حضرت در ادامه می فرمایند: اگر گفته شود که چرا شستن صورت و مسح سر و دو پا لازم است؟ گفته می­شود: شسته شدن این اعضا، به این علت واجب شد که وقتی بنده در پیشگاه خدا می‌ایستد، این عضوها در پیشگاه خدا ظاهر است. صورتی که رو به خدا کرده است؛ دست‌هایی که یا به ادب در پیشگاه خدا افتاده و یا به نیاز به پیشگاه خدا دراز شده است؛ پاهایی که بر آنها ایستاده و قیام کرده و در پیشگاه خدا ایستاده است، باید شسته شود.

سپس حضرت فرمودند: واجب شد، صورت در وضو شسته شود؛ چون با صورت است که در پیشگاه خدا سجده و ابراز خضوع و فروتنی می‌کند. با دست‌ها از خدا درخواست می‌کند و به­ سوی خدا رغبت می‌جوید و همۀ وجودش را ترس فرا می‌گیرد و از غیر خدا منقطع می‌شود؛ بدین رو این دست‌ها هم باید شسته شود!

هنگامی که به رکوع و سجده می‌رود، این سر اوست که به جلو می‌رود و از محبوبش، خدای متعال، استقبال می‌کند؛ بدین رو سر هم باید تطهیر شود!

با پاهاست که در نماز، قیام و قعود می‌کند و بر­می­خیزد و می‌نشیند؛ بدین روی پاها هم باید تطهیر شود! ^[22]

بنابراین، وضو نه تنها برای به­دست آوردن پاکی و آمادگی برای گفت­وگوی با خداست؛ بلکه خود نوعی توبه و پاک­کنندة گناه است. همان­گونه که امام كاظم فرموده­اند: هركس براي نماز مغرب وضو بگيرد، آن وضو كفارة گناهاني خواهد بود كه در آن روز از او سرزده باشد؛ جز گناهان كبيره.^[23]

وضو دارای سّري است كه در باطنِ وضو گيرندة جوياي طهارت، تأثير مي‌گذارد. نقل شده که گروهي از يهود، خدمت پيامبر رسيدند و عرض كردند: اين چهار عضو براي چه بايد شسته شوند، با اينكه از تميزترين مواضع بدن به ­شمار مي‌آيند؟

حضرت فرمودند: "شيطان، آدم را وسوسه كرد... در اين هنگام زيور و پوشش خود را از دست داد. دست بر سر گذاشت و گريست... خدا فرمان داد چون بر آن درخت نگريسته، روي خود را بشويد. چون با دو دست تناول كرده، آن دو را نيز تا آرنج شست­وشو دهد. چون دست بر سر گذاشت، فرمان مسح داد. نيز امر به مسح دو پا فرمود؛ زيرا با آن دو به­سوي گناه^[24] رفته بود".^[25]

این روایت اشاره به این دارد که شستن هر عضو در وضو، در حقیقت پاک کردن آن عضو است از گناهانی که انجام داده­ است. از طرفی، چون ابزار گناهان انسان همین اعضا هستند، در وضو پاکیزه می­شوند.

بايد توجه داشت حكمت و سرّ وضو، به­دست آوردن طهارت از هر­گونه زشتي و پليدي است؛ پس كسي كه وضو مي‌گيرد، لازم است خود را از هر چيزي كه پليدي و آلودگي دارد و نيز از چرك گناه و آلودگي، پاك كند.^[26]