■ قیام نماز
قیام
قیام یکی از واجبات یازدهگانه نماز است. در نماز چهار نوع قیام وجود دارد که دو تای آنها رکن بوده و با ترک عمدی یا سهوی آنها نماز باطل میشود.
قیام از ریشه «ق‌ی‌م» به معنای برخاستن است.[1] «إقامه» به معنای «به پا داشتن» ۴۶ بار در قرآن برای خواندن نماز به کار رفته است.
در اصطلاح فقهی، «قیام» یکی از واجبات یازدهگانه نماز به معنای ایستادن است.
اقسام قیام
چهار مورد از کارهای نماز، در حال قیام انجام میشود که عبارتند از:
قیام در هنگام تکبیرة الاحرام
قیام قبل از رکوع (قیام متصل به رکوع)
قیام هنگام خواندن حمد و سوره و تسبیحات اربعه
قیام بعد از رکوع
قسم اول و دوم رکن نمازند، یعنی اگر عمدی یا از روی فراموشی کم یا زیاد شوند نماز باطل است. اما قسم سوم و چهارم از واجبات نماز است، یعنی اگر چنانچه سهوا کم و زیاد شوند نماز را باطل نمی‌کنند.[2]
برخی احکام قیام
در شرایط عادی، در قیام نماز لازم است بدن صاف بوده و به جایی تکیه داده نشود.[3]
افرادی که نمی‌توانند به هنگام خواندن حمد و سوره یا تسبیحات اربعه بایستند اگر می‌توانند لازم است به هنگام تکبیرة الاحرام و پیش از رکوع بایستند تا دو قیام رکنی را انجام داده باشند.[4]
در حالت قیام نباید بدن را حرکت داد، البته حرکات مختصر دست‌ها نماز را باطل نمی‌کند.[5]
اگر خواندن تشهد را فراموش کرده و بایستد، چنانچه قبل از رکوع یادش بیاید باید بنشیند و پس از خواندن تشهد نماز را ادامه دهد. برخی مراجع تقلید برای این قیام بی‌جا خواندن سجده سهو را لازم می‌دانند.[6]
نماز میت را باید ایستاده خواند.[7]
نمازهای مستحبی را میتوان نشسته خواند ولی ثواب آن نصف میشود.[8]
برخی از آداب قيام و قرائت
بدن را راست نگه دارد و شانه‌ها را پايين بيندازد.
سر را راست نگه دارد و جای سجده را نگاه كند.
زن، پاها را به یکدیگر بچسباند و مرد، سه انگشت باز تا يك وجب فاصله دهد.
با خضوع و خشوع بايستد؛ مانند ايستادن بندة ذليل در برابر مولای جليل.[1]
امام باقر ع فرمود: "وقتی به نماز می‌ایستی، پاها را به یکدیگر نچسبان و بین آنها فاصله بینداز، دست کم به طول یک انگشت و حداکثر به مقدار یک وجب، و شانه‌ها را فرو بینداز و دست‌هایت را بر ران‌ها قرار ده و به جایگاه سجده‌ات چشم بدوز". [2]
پیش از قرائت سورة حمد، در ركعت اول استعاذه کند؛ يعنی آهسته بگويد: "أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم ".
قرائت را با ترتيل بخواند؛ يعنی با تأنّی بخواند كه حروف آن آشكار باشد و شنونده بتواند آنها را بهخوبی تشخیص دهد.
پس از خواندن توحيد، "كذلك الله ربّی"بگويد و پس از خواندن حمد، "الحمدلله رب العالمين".
در تمام نمازها مستحب است در ركعت اول سوره قدر و در ركعت دوم سوره توحيد بخواند. [3]
در ركعت سوم و چهارم مستحب است پس از تسبيحات استغفار كند، مثلاً بگويد: "أَسْتَغْفِرُاللَّهَ وَأَتُوبُ الَيْه " يا بگويد: "اللّهم إغفرلی".
اسرار قيام
قیام در نماز، راز و رمزهایی دارد. آیتالله ملکی تبريزيw سرّ این حالت را اینگونه بیان میدارند:
حقيقت قيام عبارت است از ايستادن در پيشگاه پروردگار برای:
1. ادای حق عبوديت و بندگي او؛
2. جلب خيرات پروردگار؛
3. انس گرفتن با او و لذت بردن به مخاطبت و گفتوگوي با او در كلام؛
4. مناجات با او در دعا؛
5. چارة توقف طولاني خود در روز قيامت و دفع هول و هراسي كه در انتظار انسان مي‌باشد؛
6. انسان از اينكه در نماز بر هر دو پا بايستد، به اين حقيقت پي ببرد كه مسلمان بايد در مقام خوف و رجا باشد؛
7. اینکه پايين افكندن سر در هنگام نماز، الزام قلب را بر تذلّل و خشوع و تواضع و دوري از رياست طلبي و خود بزرگبيني میفهماند؛
8. فرداي قيامت او را در پيشگاه ذات اقدس حق، ايستادني است كه چگونگي آن را، اين ايستادن تعيين مي‌كند.[1]
از طرف دیگر، اين قيام در نماز اشاره به قيام در عرصۀ محشر نزد ربالعالمين دارد، كه فرمود: "فَإِذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُون"[2]؛ ناگهان همه از قبرها بر ميخيزند و مبهوت نگاه مي‌كنند، تمام ايستادهاند و به عالم بالا توجه مي‌كنند كه چه فرماني در حق آنها نازل میشود.[3]
همچنان که میتوان گفت: راز و تأويل قيام، اعلام آمادگي پيكار با دشمن است: "قوموا لله قانتين"[4]؛ براي خدا خاضعانه بهپا خیزید. در این پیکار از خود نماز باید کمک گرفت؛ چون نماز یاوری در سختيها است: "وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعين"؛[5] از صبر و نماز يارى بگيريد و البتّه آن جز بر خاشعان بسى گران است.
بنابراین، آنچه در برپايي نماز اهميت دارد [که همان سرّ قیام میباشد]، این است که نمازگزار براي خدا بر پاي ايستد و چيزي او را ناتوان نسازد و هيچ چيز از امور، او را بر زمين ننشاند. پس آنچه در حديث آمده که: "مَنْ لَمْ يُقِمْ صُلْبَهُ فَلَا صَلَاةَ لَه"[6]؛ (كسي كه در حال ايستادن، پشت او راست نباشد، نمازش صحیح نيست)، گرچه حكم فقهي است؛ ليكن تأويلش این است که انسان هنگام مناجات با خداوند، بايد در برابر همۀ خاطره‌ها و دلمشغولي‌هاي نفساني ايستادگي كند، چه رسد به مصيبتهاي بزرگ و غمبار و رخداد‌هاي ناگوار. چنین است که نمازگزاری که به سر قیام رسیده است، به صبر و استقامتی خاص در برابر گناهان و گرفتاریها دست مییابد.[7]
[1]. ملکی تبريزيw، اسرار الصلاة، ص322.
[2]. زمر: 68.
[3]. تمیمی النحوی، العشرات ، ص492.
[4]. بقره: 238.
[5]. بقره: 45.
[6]. حسين بروجردي، جامع احادیث الشیعه، ج5، ص79، ح2429.
[7]. ر.ک. عبد الله جوادی آملی، رازهای نماز، ص113.
[1].همان، مسأله 977.
[2]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج5، ص461، ح 7079.
[3]. البته برای هر يك از نمازهای يوميّه، سورههای مخصوصی در روايات توصيه شده است (ر. ک: توضيح المسائل مراجع، مسأله1017 و 1018؛ محمد كاظم طباطبائي يزدي، العروة الوثقی، ج1، مستحبات قرائت).
[1] قاموس قرآن، چاپ دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش، ج۶، ص۴۷
[2] طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، عروة الوثقی، ج۲، ص۴۷۳
[3] عروة الوثقی، ج۲، ص۴۷۷
[4] مسئله ۹۷۲ رساله امام خمینی
