نام گروهی از خوارج که اطّلاع مبسوط و دقیق از عقاید ایشان و کسی که این فرقه به او منسوب است ، در دست نیست . سخنان بدعیّه مانند اَزارِقه * است ، جز آنکه می گویند: نماز دو رکعت در بامداد و دو رکعت در شامگاه است (اشعری ، ص 126؛ مقدسی ، ج 5، ص 138)، و از قرآن دلیل می آورند که «وَأَقِمِالصَّلو'ة طَرَفیِ النَّهارِ وَ زُلَفا مِنَ اللَّیْلِ...» (هود: 114)؛ و در جواز اسیرکردن زنان (مسلمان ) و قتل کودکان کفّار، به دلیل قول نوح «لا تَذَر عَلَی الاْ َرضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیّاراً» (بر روی زمین هیچیک از کافران را مگذار؛ نوح : 26) با ازارقه موافق اند (عبدالقادر گیلانی ، ج 1، ص 86).

نَشْوان حِمْیَری * (متوفی 573؛ ص 178) همان سخن بدعیّه دربارة نماز و استدلالشان به آیة مذکور را می آورد و می گوید که بر خودشان و موافقانشان (در اصل به جای «موافقیهم »، «موافقتهم ») بقطع گواهی می دهند که از اهل بهشت اند، بدون شرط و استثنا. ابوالمعالی محمدحسینی علوی از رجال قرن پنجم گوید: «بدعیّه : اصحاب یحیی بن اَصْرَم و بر خویشتن تقطیع بهشت گواهی دهند» (ص 49) که درستِ آن ، مطابق گفتة نشوان ، باید «بقطع به بهشت » باشد. آنچه در بیان الادیان تازگی دارد نام رئیس بدعیّه است که به قول مؤلف آن ، «یحیی بن اصرم » بوده است . از این یحیی بن اصرم اطلاعی به دست نیامد، جز آنکه تقی الدّین مقریزی (متوفی 845؛ ج 2، ص 355) گوید: «والاصْوَمیّة أتباع یحیی بن اَصوَم » که قطعاً اَصْرَم و اَصْرَمیّه است ؛ و شاید غلط چاپی طبع بولاق (1270) باشد که در دسترس نگارنده است . بنابراین ، باید گفت که بدعیّه را اصرمیّه نیز می خوانده اند. احمدبن یحیی مهدی لِدین الله * (متوفی 840) می گوید که بدعیّه نماز را سه رکعتی می دانند و می گویند در نماز یک رکعت یا دو رکعت وجود ندارد و حج را در هرسال جایز می شمارند (ظاهراً در هرماه از سال ) و به زن حائض امر می کنند که روزه بگیرد (ص 132). ابن حَزم (متوفی 456؛ ج 4، ص 189) از جملة خوارج ابواسماعیل بطیحی و یارانش را نام می برد که می گفتند: نماز واجب فقط یک رکعت در بامداد و یک رکعت در شامگاه است . ابن حزم گوید: این ابواسماعیل بَطیحی از ازارقه بود؛ جز آنکه چیزهای دیگری بر عقاید ایشان افزود. از مقایسة گفتة ابن حزم با گفتة اشعری ، این احتمال پیش می آید که ممکن است فرقة بدعیّه و پیروان بطیحی یکی باشند؛ جز آنکه در بیان الادیان ـ که ذکر کردیم ـ بدعیّه را اصحاب یحیی بن اصرم خوانده است . ابن حزم عقاید دیگری هم به ابواسماعیل بطیحی نسبت می دهد، از جمله اینکه حج در همة ماههای سال جایز است ، گوشت ماهی بدون ذبح حرام است ، از «مجوس » نباید جزیه گرفت ، خواندن خطبه در عید اضحی و عید فطر کفر است ، و دوزخیان در آتش ، در لذت و نعمت باشند. این عقاید همه بدعتهای بزرگ محسوب می شود و شاید به همین جهت معتقدان آن با بدعیّه یکی هستند.

نتیجه آنکه بدعیه دسته ای از خوارج اند که جزو فرقة بزرگ اَزارقه (اصحاب نافع بن ازرق ) بوده اند و در آن فرقة بزرگ ، عقاید خاصی برای خویش بدعت نهاده و به همین جهت بدعیه خوانده شده اند و ایشان را اَصْرمیّه نیز می خوانده اند و احتمال هم هست که پیروان بطیحی و یحیی بن اصرم یا یکی یا به یکدیگر خیلی نزدیک بوده باشند. و قول احمدبن یحیی مهدی لدین الله تا اندازه ای این معنی را تأیید می کند.

منابع :

(1) علاوه بر قرآن ؛

(2) ابن حزم ، الفصل فی الملل والاهواء والنحل ، مصر 1321/1903؛

(3) محمدبن عبیدالله ابوالمعالی ، کتاب بیان الادیان ، چاپ عباس اقبال ، تهران ( تاریخ مقدمه 1312 ش ) ؛

(4) علی بن اسماعیل اشعری ، کتاب مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین ، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن 1400/1980؛

(5) عبدالقادربن ابی صالح عبدالقادر گیلانی ، الغُنیَةُ لطالبی طریق الحق ، قاهره 1375/1956؛

(6) مطهربن طاهر مقدسی ، کتاب البَدء والتاریخ ، پاریس 1899ـ1919، چاپ افست تهران 1962؛

احمدبن علی مقریزی ، المواعظ والاعتبار بذکرالخطط والا´ثار ، بولاق

(7) 1270/1853؛

(8) احمدبن یحیی مهدی لِدین الله ، کتاب الملل و النحل ، چاپ محمد جواد مشکور، در نشریة دانشکدة ادبیات تبریز ، سال 11، ش 2 (تابستان 1338)، ص 117ـ150؛

(9) نشوان بن سعید حمیری ، الحورالعین ، چاپ کمال مصطفی ، تهران 1972.

/ عباس زریاب /