■ باب (1)

(یا باب اللّه ) ، عنوان و صفتی برای حضرت رسول و ائمة اثنا عشر صلوات اللّه علیهم اجمعین در برخی از احادیث . کلمات «صراط » و «سبب » و «طریق » و «سبیل » نیز که همه تعبیراتی دیگر از «باب اللّه » اند، برای ائمه به کار رفته است . در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است که «إنَّ رسولَ اللّهِ صلّی اللّه علیه وآله وسلّم بابُاللّهِ الذی لایؤْتی الاّ منه و سبیلُه الذی من سلکه وصل الی اللّه » (صفار قمی ، ص 199). از حضرت علی علیه السلام نیز چند روایت به «باب » و «باب اللّه » و «باب الجنّة » تعبیر شده است : «انّ علیاً بابٌ فتحه اللّه فَمنْ دخله کان مؤمناً» (کلینی ، ج 1، ص 437) و «إِنّ علیاً بابٌ من ابواب الهدی فمن دخل من باب علیٍکان مؤمناً»، «إنَّ علیاً بابٌ من ابواب الجنّة فمن دخل بابَه کان مؤمناً» (همان ، ج 2، ص 388ـ389).

 

در حدیثی معروف که به روایات مختلف در کتب احادیث اهل سنت و شیعه در حدّ تواتر نقل شده است ، پیامبر صلّی اللّه علیه وآله و سلم خود را شهر علم («مدینة العلم » و نیز «مدینة الحکمة »، «مدینة الفقه »، «مدینة الجنة »، «دارالعلم »، «خزانة العلم »، «دارالحکمة ») و علی علیه السلام را «باب » آن خوانده است (برای اطلاعات بیشتر دربارة این حدیث رجوع کنید به امینی ، ج 6، ص 61ـ81؛ و نیز شوشتری ، ج 5، ص 468ـ515؛ مجلسی ، ج 40، ص 200ـ207). در حدیثی دیگر که کراجکی نقل کرده است ، حضرت رسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ، علی علیه السلام را «باب خدا و باب خود» نامیده است (مجلسی ، ج 26، ص 263).

 

اهل بیت اطهار و ائمة اثنا عشر علیهم السلام در برخی از روایات «ابواب اللّه » خوانده شده اند از آنکه واسطة میان خدا و خلق اند. همچنانکه گاه از آنان به «طریق » و «سبیل » و «سبب » و «صراط » تعبیر شده است . امام علی بن الحسین علیه السلام می فرماید: «نحن ابواب اللّه و نحن الصراط المستقیم ونحن عَیْبة علمه » (همان ، ج 24، ص 12). ودر خطبة 154 نهج البلاغة آمده است که : «نحن الشعار و الاصحاب و الخَزَنةُ و الابواب و لاتؤتی البیوت الاّ من ابوابها». و جملة اخیر اشاره ای است به آیة شریفة «لَیْسَ البِرُّ بِاَنْ تَأتُوا الْبُیوتَ منْ ظُهُورِها وَلکِنَّ البِرَّ مَنِ اتَّقی و أْتُوا الْبیوتَ مِنْ اَبْوابِها» (بقره : 189). عدّه ای از مفسران نیز مقصود از «ابواب » را در این آیه ائمه دانسته اند که طریق و باب راه یافتن به مدینة علم پیامبرند (طبرسی ؛ فیض کاشانی ، ذیل آیه ). در روایتی دیگر (مجلسی ، ج 24، ص 100) آمده است که از حضرت رضا علیه السلام معنای «ماء» را در آیة «اِنْ اَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأتیکُم بِماءٍ مَعینٍ» (ملک : 30) پرسیدند و او در پاسخ فرمود: «ماؤکم ابوابکم أی الائمة و الائمة أبواب اللّه ». در این تفسیر «ماء» در معنای مجازی به کار رفته است ، یعنی آب وسیلة حیات است و اگر آبها بخشکند راه حیات بسته است . ائمه به منزلة آبی هستند که حیات معنوی مردم به ایشان وابسته است و در حقیقت ابواب وصول به حیات معنوی و واقعی اند و اگر در جهان امام و حجتی نباشد باب حیات معنوی مسدود است و کسی «ماء مَعین » یا آب گوارای زندگی معنوی را به انسانها نخواهد داد. البته بنابر روایاتی که از امامان شیعه نقل شده ، در دوران غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه باب فیض مسدود نیست و امام فقط از انظار غایب است . بنابراین ، «انسداد باب علم » که عده ای از دانشمندان در غیبت امام ، و به طور کلّی در صورت عدم دسترسی به امام ، مطرح کرده اند مناسبتی با مسألة «باب اللّه » ندارد (برای توضیح بیشتر رجوع کنید به انسداد * باب علم ).

 

باب حِطّه . عنوانی است که در بعضی از روایات سنّی و شیعی برای حضرت علی و امامان شیعه علیهم السلام به کار رفته است . این عنوان از آیة 58 سورة بقره (و اذقُلْنَا ادْخُلوا هذه القریةَ فکُلُوا مِنها حَیثُ شِئْتُم رَغَداً وادْخلوا البابَ سُجَّداً و قُولوا حِطَّةٌ نَغفرلَکُم خطایاکم ) گرفته شده است . بر طبق این آیه ، خدا به بنی اسرائیل فرموده است که سجده کنان داخل «باب » قریه شوند و «حطّه » بر زبان آورند تا خدا از خطاهای آنان در گذرد. در تفسیر این آیه سخنان بسیاری گفته اند و اغلب نوشته اند که مقصود از قریه ، بیت المقدس است که یکی از درهای آن «باب حطّه » نام داشته است (رجوع کنید به مجمع التفاسیر ؛ طبرسی ؛ فخررازی ؛ سیوطی ، ذیل آیه ). ابوذر غفاری ، ابو سعید خدری و ابن عبّاس از پیامبر روایت کرده اند که اهل بیت من در میان این امت مانند «باب حطّه » برای بنی اسرائیل هستند، خداوند از راه ایشان گناهان را می بخشاید (إنّما مَثَلُ اهل بیتی فیکُم ... مثلُ باب حطّةٍ، من دخله نَجا و مَنْ لم یَدْخله هلک ). بنابر روایتی که صدوق نقل کرده ، حضرت علی علیه السلام به نقل از پیامبرصلی الله علیه و آله خود را «باب حطّه » نامیده است ، چنانکه اهل بیت پیامبر را باب حطّة امّت اسلام خوانده است و می فرماید: باب حطّة امت اسلام از باب حطّة بنی اسرائیل افضل است ، زیرا آن از چوب بود و ما امامان ناطق و صادق و مؤمنیم . حضرت باقر علیه السلام نیز خود و اهل بیت را باب حطّة مسلمانان می خواند «نحن باب حطّتکم » و مقصود از «سُجَّداً» در آیة 58 سورة بقره آن است که در برابر ائمه علیهم السّلام با خضوع و خشوع رفتار شود (نجفی مرعشی ، ج 9، ص 270ـ280؛ سیوطی ، ج 1، ص 71؛ مجلسی ، ج 23، ص 119ـ120، 122ـ123، 125؛ حُوَیزی ، ج 1، ص 82ـ83).

 

ابواب ائمه علیهم السلام . مولفان کتب تراجم و مناقب ائمة شیعه علیهم السّلام ، از جمله ابن شهرآشوب (ج 4، ص 77، 176، 211، 280، 325، 368، 380، 402، 423) و ابن صباغ (ص 229، 241، 262، 274، 281) افرادی را به عنوان باب (یا بوّاب ) هر یک از ائمه ، معرفی کرده اند، مانند سلمان (باب حضرت علی علیه السلام )، سفینه (باب امام حسین علیه السّلام )، ابو خالد کابلی و یحیی بن امّ الطویل (باب امام سجّاد علیه السلام ). هر چند در بیانات خود ائمه و در کتب رجال از این افراد با عنوان «باب » تعبیر نشده است ، قرائنی نشان می دهد که آنان با ائمه ارتباط خاص داشته اند، و علاوه بر بهره وری از علوم و معارف ائمه ، در برخی امور وکیل و مباشر کارهای ایشان و، در شرایط حسّاس سیاسی ، واسطة ائمه و پیروان آنان بوده اند. مفضّل * بن عمر، که بنابر روایات ، از علوم ائمه آگاهی داشته و مورد توجه خاص امام صادق علیه السلام بوده است ، به نمایندگی از آن حضرت به کارهای شیعیان رسیدگی می کرد و در منازعات مالی ایشان برای رفع اختلاف ، به وکالت از آن حضرت ، اموالی پرداخت می کرد. همچنین مباشر کارهای مالی امام کاظم علیه السلام بود و آن حضرت خود شخصاً پرداختهای مالی شیعیان را نمی پذیرفت . ابو خالد کابلی و یحیی بن ام الطویل از یاران نزدیک امام سجاد علیه السلام و سالها در خدمت آن حضرت بودند. جابر بن یزید جُعْفی از اصحاب سرّ اهل بیت و از نزدیکان امام باقرعلیه السلام بود. نُواب اربعة امام زمان علیه السلام در دورة غیبت صغری نیز «باب » خوانده شده اند. طبرسی از آنان به عنوان «الابواب المرضیون و السفراء الممدوحون » نام می برد (ص 477) و ابن اثیر دربارة حسین بن روح نوبختی * ، یکی از نواب اربعه ، می گوید که امامیه او را «باب » می نامیدند (ج 8، ص 290). عثمان بن سعید عُمَری و محمّد بن عثمان و حسین بن روح نوبختی گذشته از سفارت امام زمان علیه السلام به عنوان بابهای امام جواد و امام هادی و امام عسکری علیهم السلام نیز نام برده شده اند و در روایات بر وثاقت و علم و نزدیکی آنها به ائمه علیهم السلام تصریح شده است .

 

علاوه بر اینها، وجود کسانی که خود را بدروغ باب ائمّه علیهم السلام معرّفی می کرده اند و بدین سبب به تکذیب و نفرین ایشان گرفتار می شده اند، خود قرینه ای به تداول تعبیر «باب » در زمان ائمه علیهم السلام است . مثلاً کشی (ش 997ـ999،1048)، از علی بن حسکه و قاسم یقطینی و محمّد بن فرات و ابن بابا نام برده که ضمن نشر افکار انحرافی ، مدّعی بابیّت امام عسکری و امام رضا علیهماالسلام بوده اند ولی ائمه آنان را بشدت انتقاد کرده اند و شیعیان را از تماس با ایشان بر حذر داشته اند. همچنین حسین بن حمدان خصیبی * (متوفی 358) که به دلیل گرایشهای انحرافی و دفاع از غالیانی چون ابو الخطّاب و محمّد بن نُصیر، بیشتر اصحاب جرح و تعدیل شدیداً نکوهش کرده اند، در کتاب مهمّ خود الهدایة الکبری فی تاریخ الائمة ، کسانی را به عنوان «ابواب » نام می برد که «حاملان اسرار و علوم ائمة علیهم السلام » بوده اند و در عین حال برای هر امام وکلایی را نیز معرفی می کند که واسطة امام با شیعیان در کارهای مالی و غیر آن بوده اند.

 

از مجموع این اطّلاعات می توان دریافت که اگر چه تعبیر «باب » در برخی از کتب تراجم و مناقب و سِیَر ائمه علیهم السلام برای یاران نزدیک و خاص ایشان به کار رفته ، ولی در کلمات خود ائمه ، و بعداً در عبارات محدّثان و رجالیان ، از استعمال آن در جهت مثبت پرهیز می شده است ؛ همچنانکه نواب اربعه را نیز عموماً «سفرا» و «وکلاء» می خوانده اند و از نمایندگان امام کاظم علیه السلام به «قُوّام » تعبیر می کرده اند. در مقابل از کسانی چون نمیری و شلمغانی ، به عنوان مدّعیان «بابیّت » نام می برده اند. البتّه اصل وجود واسطه میان امام و شیعیان ، چه در زمینة بیان احکام و معارف دینی و چه در امور مالی ، هیچگاه انکار نشده است (برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به شیعه * ، تشکیلات سیاسی ).

 

منابع :

(1) علاوه بر قرآن ؛

(2) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1385 ـ 1386/1965ـ1966؛

(3) ابن شهر آشوب ، مناقب آل ابیطالب ، ج 4، چاپ هاشم رسول محلاتی ، قم ( 1379 ) ؛

(4) ابن صباغ ، الفصول المهمة فی معرفة احوال الائمة علیهم السلام ، بیروت 1408/1988؛

(5) محسن امین ، اعیان الشیعة ، بیروت 1403/1983، ذیل نامهای مذکور در مقاله ؛

(6) عبدالحسین امینی ، الغدیر فی الکتاب و السنة والادب ، ج 6، بیروت 1387/1967؛

(7) عبدعلی بن جمعه حُوَیزی ، کتاب تفسیر نورالثقلین ، چاپ هاشم رسولی محلاتی ، چاپ افست قم 1383ـ1385؛

(8) حسین بن حمدان خصیبی ، الهدایة الکبری فی تاریخ الائمة ، نسخة خطّی کتابخانه آیة الله مرعشی ، ش 2973؛

(9) ابوالقاسم خوئی ، معجم رجال الحدیث ، بیروت 1403/1983، ذیل نامهای مذکور در مقاله ، عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی ، الدرالمنثورفی التفسیر بالمأثور ، قم 1404؛

(10) نورالله بن شریف الدین شوشتری ، احقاق الحق وازهاق الباطل ، قم 1404؛

(11) محمدبن حسن صفارقمی ، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمّد (ص ) ، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی ، قم 1404؛

(12) احمدبن علی طبرسی ، الاحتجاج ، چاپ محمد باقر موسوی خرسان ، بیروت 1401/1981؛

(13) فضل بن حسن طبرسی ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن ، چاپ احمد عارف زین ، صیدا 1333ـ1356/1914ـ1937؛

(14) علی بن ابی طالب (ع )، امام اول ، نهج البلاغة ، چاپ صبحی صالح ، قاهره 1411/1991؛

(15) محمدبن عمر فخررازی ، التفسیرالکبیر ، قاهره ( بی تا. ) ؛

(16) محمدبن شاه مرتضی فیض کاشانی ، تفسیرالصافی ، ج 1، چاپ حسین اعلمی ، بیروت ( تاریخ مقدمه 1399 ) ؛

(17) محمدبن عمرکشی ، اختیارمعرفة الرجال ، ( تلخیص ) محمدبن حسن طوسی ، چاپ حسن مصطفوی ، مشهد 1348 ش ؛

(18) محمدبن یعقوب کلینی ، الکافی ، چاپ علی اکبر غفاری ، بیروت 1401؛

(19) محمد باقربن محمدتقی مجلسی ، بحارالانوار ، بیروت 1403؛

(20) مجمع التفاسیر (شامل : تنویر المقیاس من تفسیر ابن عباس ، انوار التنزیل بیضاوی ، تفسیر خازن ، تفسیر نسفی )، استانبول 1404/1984؛

(21) شهاب الدین نجفی مرعشی ، ملحقات احقاق الحق ، در نورالله بن شریف الدین شوشتری ، احقاق الحق وازهاق الباطل ، ج 7، قم 1404.

 

/عباس زریاب ، حسن طارمی /

1394/2/28 ساعت 12:23
کد : 228
دسته : کلام
لینک مطلب
درباره ما
با توجه به نیازهای روزافزونِ ستاد و فعالان ترویج اقامۀ نماز، به محتوای به‌روز و کاربردی، مربّی مختصص و محصولات جذاب و اثرگذار، ضرورتِ وجود مرکز تخصصی در این حوزه نمایان بود؛ به همین دلیل، «مرکز تخصصی نماز» در سال 1389 در دلِ «ستاد اقامۀ نماز» شکل گرفت؛ به‌ویژه با پی‌گیری‌های قائم‌مقام وقتِ حجت الاسلام و المسلمین قرائتی ...
ارتباط با ما
مدیریت مرکز:02537841860
روابط عمومی:02537740732
آموزش:02537733090
تبلیغ و ارتباطات: 02537740930
پژوهش و مطالعات راهبردی: 02537841861
تولید محصولات: 02537841862
آدرس: قم، خیابان شهدا (صفائیه)، کوچۀ 22 (آمار)، ساختمان ستاد اقامۀ نماز، طبقۀ اول.
پیوند ها
x
پیشخوان
ورود به سیستم
لینک های دسترسی:
کتابخانه دیجیتالدانش پژوهانره‌توشه مبلغانقنوت نوجوانآموزش مجازی نمازشبکه مجازی نمازسامانه اعزاممقالات خارجیباشگاه ایده پردازیفراخوان های نماز