■ چارقل
عنوانی برای چهار سوره كافرون، اخلاص، فَلَق و ناس. چارقل، مخفف چهارقل، به چهار سوره از قرآن كریم كه با فعل امر «قل» آغاز می‌شوند، اشاره دارد كه عبارت‌اند از: كافرون: «قل یا ایهاالكافرون»، اخلاص: «قل هو اللّه احد»، فلق: «قل اعوذ برب‌الفلق» و ناس: «قل اعوذ برب‌الناس». هر چند در قرآن كریم سوره جن نیز با قل آغاز می‌شود (رجوع کنید به جن: 1)، ولی فقط این چهار سوره كوتاه را در شمار این عنوان گنجانده‌اند. از این چهار سوره بانامهای سُوَرقل (رامیار، ص 597)، قَلاقِل و ذات القلاقِل نیز یاد شده است. در یك حدیث نبوی، مشهور به حدیث ذات‌القلاقل، برای تعویذ * و در امان ماندن خود و فرزند و مال از آسیب، خواندن این چهار سوره توصیه شده است (رجوع کنید به قطب راوندی، ص 85؛ مجلسی، ج 51، ص 260، ج 89، ص 341؛ برای نسخه‌ای از روایت این حدیث رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج 6، ص 376).
خواندن این چهار سوره برای تعویذ در مناسبتهای مختلف، از قدیم‌الایام تاكنون در میان فارسی‌زبانان رایج بوده و در متون نظم و نثر گاهی این تعبیر به‌كار رفته است (برای نمونه رجوع کنید به سنایی، ص 404، 567؛ جامی، ج 2، ص 494؛ نظیری، ص 317؛ آل‌احمد، ص 19؛ كتیرائی، ص 46). هرچند در حوزه فضائل‌القرآن*و خواص قرآن *هیچ‌گونه خواص، ثواب یا فضیلتی برای قرائت این چهار سوره باهم ذكر نشده اما در برخی احادیث خواندن سوره‌های اخلاص، فلق و ناس به همراه سوره حمد (حویزی، ج 5، ص 705) یا آیهالكرسی (همان، ج 5، ص 702) و این چهار سوره به همراه سوره نصر (طبرسی، ج10، ص 839؛ ابوالفتوح رازی، ج20، ص 433؛ سیوطی، ج 8، ص600) به عنوان حرز *و ذكر و تعویذ توصیه شده است. علاوه بر این، در برخی نمازها، مانند نماز شب و نمازهای مستحب در شبهای ماه رجب، خواندن این چهار سوره سفارش شده است (رجوع کنید به خطیب شربینی، ج 1، ص 221؛ حرّعاملی، ج 8، ص 92؛ دمیاطی، ج 1، ص 290).
گفتنی است كه ابن‌سینا در تفسیری با نام تفسیرالقلاقل به تفسیر سه سوره از چارقل (سوره‌های اخلاص، فلق و ناس) پرداخته است. این اثر به‌كوشش احسان یارشاطر با عنوان تفسیر سوره توحید، تفسیر سوره فلق و تفسیر سوره ناس در پنج رساله (تهران 1383 ش) به چاپ رسیده است و ابوالمكارم محمودبن محمد حسنی واعظ *نیز در تفسیری با نام بلابل القلاقل (تهران 1375 ش) به تفسیر آیاتی كه با فعل امر قل آغاز می‌شود پرداخته است.
منابع: علاوه بر قرآن؛ آقابزرگ طهرانی؛ جلال آل‌احمد، دید و بازدید، تهران 1349 ش؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد 1365ـ1376 ش؛ عبدالرحمان‌بن احمد جامی، دیوان، چاپ اعلاخان افصح‌زاد، تهران 1378 ش؛ حرّ عاملی؛ عبدعلی‌بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم 1370 ش؛ محمدبن احمد خطیب شربینی، مغنی‌المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، [قاهره] 1377/1958؛ عثمان‌بن محمد شطا دمیاطی، اعانه الطالبین، بیروت 1418؛ محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران 1362 ش؛ مجدودبن آدم سنایی، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، چاپ مدرس رضوی، تهران 1359 ش؛ سیوطی؛ طبرسی؛ سعیدبن هبهاللّه قطب راوندی، كتاب سلوه الحزین، المعروف ب الدعوات ، قم 1407؛ محمود كتیرائی، از خشت تا خشت، تهران 1378 ش؛ مجلسی؛ محمدحسین نظیری، دیوان، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران 1379 ش.
/ محمدعلی لسانی فشاركی /
