نام قرآنیِ جُلیات ، پهلوان تنومند فلسطینی . نام جالوت در قرآن کریم سه بار در ضمن نقل داستان جنگ فلسطینیان با بنی اسرائیل ذکر شده ( رجوع کنید به بقره : 249ـ251) و اصل این داستان با تفصیل بیشتری در عهد عتیق آمده ( رجوع کنید به ادامة مقاله ) که در آن از وی با نام جُلیات یاد شده است .

منابع لغوی و تفسیری اسلامی واژة جالوت را غیرعربی دانسته اند ( رجوع کنید به راغب اصفهانی ، ذیل «جلت »؛

زمخشری ، ذیل بقره : 247؛

جوالیقی ، ص 104؛

ابن منظور، ذیل «جلت ») تا جایی که گفته شده است دانشمندان مسلمان بر این امر اتفاق نظر دارند (جفری ، ص 97). برخی از خاورشناسان در پژوهشهای زبان شناختی خود در بارة قرآن به ریشه شناسی واژة جالوت پرداخته اند. به نوشتة هوروویتس (ص 106) این نام مسلّماً با واژة عبریِ t ¦lu ¦ga یا واژة آرامیِ ¦a ¢t ¦lu ¦ga (به معنای تبعید و آوارگی ) که در میان یهودیان مدینه متداول بوده ، مرتبط است . جفری (ص 98) نیز معتقد است که جالوت از راه قرآن به زبان عربی وارد شده است ، زیرا اثری از به کار بردنِ آن در پیش از اسلام در دست نیست (برای چکیده ای از آرای خاورشناسان در این باره رجوع کنید به همان ، ص 97ـ 98).

بر اساس نقل عهد قدیم هنگامی که فلسطینیان و اسرائیلیان در اطراف درة ایلاه ، رو در روی یکدیگر صف آرایی کردند،

جُلیات (جالوت ) از میان جماعت فلسطینیان پیش آمد و شروع به رجزخوانی و مبارزطلبی کرد. وی این کار را، که موجب هراس اسرائیلیان شده بود، صبح و شام تا چهل روز انجام داد. شاؤل (طالوت * )، فرمانده سپاه اسرائیلیان ، وعده کرده بود که به قاتل او مال فراوان دهد و دخترش را به همسری وی در آوَرد. داوودِ جوان وقتی ندای مبارزطلبی جلیات را شنید، پس از متقاعد کردن شاؤل ، آمادة جنگ تن به تن با او شد. جلیات چون داوود را دید که بدون شمشیر و تنها با چوب و سنگ به جنگ او آمده است ، وی را تحقیر و تهدید کرد و در مقابل ، داوود نیز او را تهدید کرد و گفت که او را خواهد کشت تا همگان بدانند خدایی هست . سپس داوود با فلاخن سنگی به پیشانی جلیات زد و او را از پای در آورد. آنگاه بر سر جنازة او آمد و با شمشیرِ خودِ او سر از تنش جدا کرد و این پیروزی موجب شکست کامل فلسطینیان و فرار آنان شد (برای تفصیل ماجرا رجوع کنید به کتاب اول سموئیل نبی ، 17: 4ـ53). سر جالوت به اورشلیم برده شد (همان ، 17: 54) و شمشیر او در معبدی در شهر نوب ماند تا اینکه به داوود برگردانده شد (همان ، 21: 9، 22:10).

جالوت متولد و اهل شهر جَتّ (واقع در جنوب شرقی غزّه ) بوده و در تورات با عنوان جلیات جَتّی از او یاد شده است ( رجوع کنید بهکتاب دوم سموئیل نبی ، 21: 19ـ22؛

کتاب اول تواریخ ایام ، 20: 5، 8)، اگرچه احتمال داده شده که وی فلسطینی الاصل نبوده و به عنوان سرباز در خدمت سپاه فلسطینیان می جنگیده است ( رجوع کنید به > دانشنامة معیار کتاب مقدّس < ، ذیل "Goliath" ). همچنین ویژگیهای جسمانی خارق العاده ای برای او ذکر شده از جمله اینکه قدی به بلندی سه متر داشته و در نبرد با بنی اسرائیل مجهز به ادوات جنگی بسیار سنگینی بوده است ( رجوع کنید به کتاب اول سموئیل نبی ، 17: 4ـ7). آنچه در عهد قدیم آمده مبنی بر اینکه اَلحانان ، نه داوود، جالوت را کشت (کتاب دوم سموئیل نبی ، 21:19)، ظاهراً اشتباه نسخه نویسان تورات است ، زیرا در جای دیگر (کتاب اول تواریخ ایام ، 20:5) اَلحانان قاتل برادر جالوت ، نه جالوت ، معرفی شده است (برای تفصیل بیشتر در بارة رفع این تناقض رجوع کنید بهد. جودائیکا ، ذیل "Goliath" ؛

> دانشنامة معیار کتاب مقدّس < ، همانجا). رویارویی جالوت و داوود در شعر و هنر مغرب زمین به ویژه آثار مجسمه سازی و نقاشی مورد توجه بوده است ( رجوع کنید به د. جودائیکا ، ج 5، ستون 1334ـ1337).

قصة نبرد سپاهیان طالوت و جالوت در قرآن کریم به اختصار و بدون ذکر جزئیات ، اینگونه آمده است : پیامبر وقتِ بنی اسرائیل ــ که در تورات نام او سموئیل ذکر شده ــ به فرمان خدا طالوت را برای جنگ با فلسطینیان به پادشاهی برگزید. اسرائیلیان پس از اعتراضاتی به پیامبرشان در بارة این انتخاب سرانجام وی را به پادشاهی پذیرفتند و تحت فرماندهی وی ، راهی جنگ با جالوت و یارانش شدند. در مسیر جنگ ، پس از گذشتن از نهری که وسیلة امتحان الاهی بود (برای تشابه این امتحان با ماجرای دیگری در تورات رجوع کنید به > دایرة المعارف قرآن < ، ذیل "Goliath" ) بیشتر سپاهیان طالوت از مقاومت در برابر جالوت و سپاهیانش اظهار ناتوانی کردند و هنگامی که سپاهیان وفادار طالوت با جالوت و سپاهش رویارو شدند از خداوند درخواست شکیبایی و پیروزی کردند و به اذن خداوند بر او پیروز گشتند و داوود، جالوت را کشت ( رجوع کنید به بقره : 247ـ251).

در منابع تاریخی و تفسیری اسلامی نیز مطالبی در بارة جالوت ذکر شده است . قمی (ج 1، ص 81) وی را قبطی ، و دینوری (ص 4) او را از اولاد ولیدبن ریان دانسته و مسعودی (ج 1، ص 61) نسب وی را چنین آورده است : جالوت بن مالودبن دبال بن حطان بن فارس . طبری (ج 1، ص 467) قوم جالوت را از عمالقه * دانسته و از جالوت با عنوان پادشاه عمالقه یاد کرده است (نیز رجوع کنید به زمخشری ، ذیل بقره : 250). مسعودی (همانجا) آنان را از اقوام بربر شمرده و ابن خلدون (ج 2، ص 100) جالوت را از کنعانیان دانسته است (برای تفصیل بیشتر در این باره رجوع کنید به دباغ ، ج 1، قسم 2، ص 230).

یعقوبی (ج 1، ص 49) از جالوت با عنوان غُلیاث ــ که ظاهراً ناظر به نام عبری اوست ــ نام برده و طول قامت او را پنج ذراع نوشته است . طبری (ج 1، ص 469، 472) نیز وی را جنگاور و تنومند وصف کرده است .

ماجرای رویارویی اسرائیلیان و فلسطینیان و به ویژه نبرد تن به تن جالوت با داوود به تفصیل در منابع اسلامی گزارش شده است . به نظر می رسد این گزارشها نوعاً تحت تأثیر روایت یهود از این ماجرا بوده و با افزوده ها و کاستیها و گاه تفاوتهایی به منابع تاریخی و تفسیری مسلمانان راه یافته است (برای نمونه رجوع کنید بهطبری ، ج 1، ص 467ـ473؛

ثعلبی ، ص 239ـ241) هرچند که برخی از این گزارشها اختلافهای بسیاری با نقل یهود دارند ( رجوع کنید به قمی ، ج 1، ص 82 ـ83؛

عیاشی ، ج 1، ص 134ـ135؛

برای ارتباط میان گزارشهای یهودی و اسلامی از ماجرا رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ).

در بارة محل کشته شدن جالوت در منابع اسلامی اقوال مختلفی ذکر شده است . مسعودی (ج 1، ص 62) بَیسان در اردن را محل نبرد دانسته و ابن عساکر (ج 17، ص 80) قصر ام حکیم در نزدیکی مَرْج الصُفْر را محل قتل جالوت ذکر کرده است . دباغ

(ج 1، قسم 1، ص 539، پانویس 3) محل این واقعه را روستایی در جنوب غربی بیت لحم می داند که امروزه خربة الشویکة خوانده می شود. نامگذاری منطقة عین جالوت * نیز ــ که روستایی بین بیسان و نابلس در فلسطین است (یاقوت حموی ، ذیل «عین الجالوت ») ــ با نبرد داوود و جالوت مرتبط دانسته شده است ( رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل t" ¦lu ¦Ayn Dja ـ " ؛

نیز رجوع کنید بههاکس ، ذیل «جت »).

در متون اسلامی ، به استناد تعبیر قرآن (بقره : 249) غلبة اعجازآمیز داوود بر جالوت و به تبع آن پیروزی نهایی بنی اسرائیل بر فلسطینیان یادآور آن است که در جنگ و درگیری پیروزی از آنِ اهل ایمان است که خداوند آنان را یاری می کند، اگرچه در ظاهر عدّه و عُدّة کمتری داشته باشند ( رجوع کنید به قشیری ، ج 1، ص 194؛

قرطبی ، ج 2، جزء 3، ص 255)، چنانکه اصحاب پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم جنگ بدر را به جنگ میان سپاه طالوت و جالوت همانند دانسته و تعداد مسلمانان را در این جنگ به اندازة عدد سپاه طالوت به شمار آورده اند ( رجوع کنید به ابن حنبل ، ج 4، ص 290؛

طبرسی ، ج 1، ص 618). همچنین جابربن عبداللّه انصاری ، صحابی رسول خدا، کشته شدن عَمْروبن عَبدوَدّ به دست علی علیه السلام را در جنگ احزاب به ماجرای جالوت و داوود تشبیه کرده است ( رجوع کنید بهحاکم نیشابوری ، ج 3، ص 34؛

مفید، ج 1، ص 102). در مثنوی مولوی (ج 2، دفتر 3، بیت 2495ـ2497) نیز به نبرد داوود و جالوت اشارات مختصری شده است .

منابع :

(1) علاوه بر قرآن و کتاب مقدّس . عهد عتیق ؛

(2) ابن حنبل ، مسندالامام احمدبن حنبل ، بیروت : دارصادر، ( بی تا. ) ؛

(3) ابن خلدون ؛

(4) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق ، چاپ علی شیری ، بیروت 1415ـ1421/ 1995ـ2000؛

(5) ابن منظور؛

(6) احمدبن محمد ثعلبی ، قصص الانبیاء، المسمی عرائس المجالس ، بیروت : المکتبة الثقافیة ، ( بی تا. ) ؛

(7) موهوب بن احمد جوالیقی ، المعرّب من الکلام الاعجمی علی حروف المعجم ، چاپ احمد محمد شاکر، قاهره 1361؛

(8) محمدبن عبداللّه حاکم نیشابوری ، المستدرک علی الصحیحین ، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی ، بیروت 1406؛

(9) مصطفی مراد دباغ ، بلادنا فلسطین ، ج 1، قسم 1، خلیل ( 1973 ) ، ج 1، قسم 2، خلیل 1405/1985؛

(10) احمدبن داوود دینوری ، الاخبارالطوال ، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره 1960، چاپ افست قم 1368 ش ؛

(11) حسین بن محمد راغب اصفهانی ، المفردات فی غریب القرآن ، چاپ محمد سید کیلانی ، تهران ?( 1332 ش ) ؛

(12) زمخشری ؛

(13) طبرسی ؛

(14) طبری ، تاریخ (بیروت )؛

(15) محمدبن مسعود عیاشی ، کتاب التفسیر ، چاپ هاشم رسولی محلاتی ، قم 1380ـ1381، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛

محمدبن احمد قرطبی ، الجامع لاحکام القرآن ، ج 2، جزء 3، بیروت ?[ 1376/

(16) 1957] ، چاپ افست تهران 1364 ش ؛

عبدالکریم بن هوازن قشیری ،

(17) لطائف الاشارات ، چاپ ابراهیم بسیونی ، قاهره 1981ـ1983؛

(18) علی بن ابراهیم قمی ، تفسیرالقمی ، چاپ طیب موسوی جزائری ، قم 1404؛

(19) مسعودی ، مروج (بیروت )؛

(20) محمدبن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد ، قم : دارالمفید، ( بی تا. ) ؛

(21) جلال الدین محمدبن محمد مولوی ، کتاب مثنوی معنوی ، چاپ رینولد آلن نیکلسون ، تهران : انتشارات مولی ، ( بی تا. ) ؛

(22) جیمز هاکس ، قاموس کتاب مقدس ، بیروت 1928، چاپ افست تهران 1349 ش ؛

(23) یاقوت حموی ؛

(24) یعقوبی ، تاریخ ؛

(25) Encyclopaedia Judaica , Jerusalem 1978-1982;

(26) EI 2 , s.vv. " ـ Ayn Dja ¦lu ¦t" (by B. Lewis), "Dja ¦lu ¦t" (by G. Vajda);

(27) Encyclopaedia of the Qur , a ¦n , ed. Jane Dammen Mc Auliffe, Leiden: Brill, 2001- , s.v. "Goliath" (by James E. Lindsay);

(28) Josef Horovitz, Koranische Untersuchungen , Berlin 1926;

(29) The International standard Bible encyclopedia , ed. Geoffrey W.Bromiley, Michigan: William B.Eerdmans, 1979-1988, s.v. "Goliath" (by Roland K. Harrison);

(30) Arthur Jeffery, The foreign vocabulary of the Qur , a ¦n , Baroda 1938.

/ اکرم ارجح و مهرداد عباسی /