چشمه محلّ جوشش آب از زمین به طور طبیعی است و آب چشمه‌ای که جریان دارد، آب جاری به شمار می‌رود و احکام خاص آن را دارد از احکام چشمه در بابهای طهارت، صلات و احیاء موات سخن گفته‌اند.

فهرست مندرجات

1. الحاق آب چشمه به آّب جاری
2. کراهت در استفاده از آب گرم
3. کم شدن آّب چشمه
4. مالکیت آّب چشمه
   1. حدّ حریم چشمه
5. پانویس
6. منبع

الحاق آب چشمه به آّب جاری

در الحاق آب چشمه‌ای که به جهت کم بودن آن جریان ندارد به آب جاری و عدم الحاق، اختلاف است. مشهور قول دوم است. [۱] [۲]

کراهت در استفاده از آب گرم

استشفا به چشمه‌های آب گرم مکروه است.

برخی، وضو یا غسل با آن، و برخی دیگر هر نوع استفاده از چنین آبهایی را مکروه دانسته‌اند. [۳] [۴] [۵]در مقابل، بسیاری کراهت را به استفاده از آن به قصد درمان اختصاص داده‌اند. [۶] [۷] [۸]

کم شدن آّب چشمه

از موارد مشروعیت نماز استسقا (نماز باران)، هنگام خشک یا کم شدن آب چشمه‌ها است. [۹]

مالکیت آّب چشمه

چشمه‌ای که ملک کسی نیست از مشترکات است و همگان در استفاده از آن یکسانند و اگر کسی به قصد تملّک، آب آن را حیازت کند (مثلا با ظرفی از آن آب بردارد) مالک آب می‌شود؛ [۱۰] لیکن چشمه‌ای که با احداث کسی در زمین موات جاری شده، ملک احداث کننده آن است و کسی بدون اجازه او حقّ تصرّف در آن ندارد. [۱۱]

← حدّ حریم چشمه

چشمه احداث شده در زمین موات دارای حریم است. چشمه دو حریم دارد:

۱. محدوده‌ای از اطراف چشمه که در بهره وری از آن و نیز اصلاح و تمیز کردن (ریختن گل و خاک چشمه) به طور عادت مورد نیاز است. در این محدوده کسی بدون اجازه حقّ تصرّف ندارد. [۱۲]

۲. محدوده‌ای که در آن، احداث چشمه برای دیگری ممنوع است؛ هر چند دیگر تصرّفات جایز است.

حدّ آن از چهار طرف بنابر مشهور، هزار ذراع در زمینهای سست و پانصد ذراع در زمینهای سخت و محکم است. [۱۳] [۱۴]در مقابل، برخی گفته‌اند:

حدّ حریم تا جایی است که چشمه جدید زیانی برای آب چشمه موجود نداشته باشد. بنابراین، چنانچه احداث چشمه در فاصله‌ای بیش از هزار ذراع برای آب چشمه موجود زیان‌آور باشد، جایز نیست؛ چنان که احداث چشمه در فاصله‌ای کمتر از آن در صورت زیان نرساندن، جایز خواهد بود. [۱۵] [۱۶]

پانویس

1. التنقیح ج۱، ص۱۱۲.
2. العروة الوثقیٰ ج۱، ص۶۵.
3. مجمع الفائدة ج۱۱ ص۲۸۸-۲۸۹.
4. ریاض المسائل ج۱۲، ص۲۴۹.
5. معالم الدین(قسم الفقه) ج۱، ص۴۰۲.
6. کتاب السرائر ج۱، ص۹۵.
7. جواهرالکلام ج۱، ص۳۳۵.
8. کشف اللثام ج۱، ص۳۸۳.
9. جواهر الکلام ج۱۲ ص۱۵۱ و۱۵۲.
10. جواهر الکلام ج۳۸ ص۱۲۳ و۱۲۴.
11. جواهر الکلام ج۳۸ ص۱۱۶  .
12. منهاج الصالحین ج۲، ص۱۵۳.
13. الروضة البهیة ج۷، ص۱۶۲-۱۶۳.
14. کفایة الاحکام ج۲، ص۵۵۵.
15. مختلف الشیعة ج۶ ص۲۰۸  .
16. فتاوی ابن الجنید ص۲۲۳.

منبع

فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص۱۸۰-۱۸۱.