مقدمه

مکان نماز، یکی از مقدمات و آداب اقامه نماز می باشد. در این نگارش، به مطالبی در رابطه با مکان نمازگزار اشاره شده است. نمازگزار پس از آنکه به وسیله وضو یا تیمم یا غسل طهارت کسب کرد، باید برای ورود به نماز چند نکته اساسی را رعایت نماید. اول آنکه بداند به کدام سمت نماز بخواند. تعیین قبله نخستین گام در مسیر رسیدن به خداست. برای گام نهادن در این مسیر، لباس مناسب نیاز است. برای شروع حرکت به سمت هدف نهایی باید بهترین و سالم‌ترین مکان را انتخاب کرد. مرحلۀ بعدی آن است که شعار و آرمان خود را بیان کند که این شعار در قالب اذان و اقامه سرداده می‌شود. اینک هرکدام از این مراحل را بررسی قرار می‌کنیم.

تعیین قبله

تعدادی از احكام شرعی ارتباط مستقیم با قبله دارند. مثلاً نمازگزار باید نماز را به سمت قبله بخواند؛ مردگان را باید در قبر به شکلی روی دست راست ‌خواباند که بدنشان رو به قبله باشد؛ قضای حاجت نباید رو به قبله باشد. بسیاری از کارها نیز مستحب است رو به قبله باشد، مانند خوابیدن، دعا کردن، غذا خوردن و نشستن.

کسی که می‌خواهد نماز بخواند، باید برای پیدا کردن قبله کوشش نماید تا یقین کند که قبله را یافته است. همچنین می‌تواند به گفته دو شاهد عادل که از روی نشانه‌های حسّی شهادت می‌دهند یا به قول کسی که از روی قاعدۀ علمی قبله را می‌شناسد و مورد اطمینان است، عمل کند. اگر اینها ممکن نشد، باید به گمانی که از محراب مسجد مسلمانان یا قبرهای آنان یا از راه‌های دیگر پیدا می‌شود، عمل نماید؛ حتّی اگر از گفته فاسق یا کافری که به واسطۀ قواعد علمی قبله را می‌شناسد، گمان به قبله پیدا کند، کافی است.[1]

لباس نمازگزار

لباس نمازگزار آدابی دارد كه رعایت آنها سبب فضیلت بیشتر نماز می‌شود.

الف) مستحبات لباس نمازگزار

1. عمامه بستن با تحت الحنك؛ یعنی دنباله عمامه را باز کند و بر شانه بیندازد.

2. پوشیدن عبا، به ویژه برای امام جماعت.

3. مستحب است نمازگزار لباس‌های فراوان بپوشد. امام باقر (علیه السلام) فرمود: "هر آنچه از لباس بر تن داری و با آن نماز می‌خوانی، همراه تو تسبیح خدا می‌گویند".[2]

4. پوشیدن شلوار.

5. از پنبه و كتان بودن لباس.

6. پوشیدن لباس سفید. پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: "لباس سفید بپوشید؛ زیرا این لباس پاک‌تر و پاکیزه‌تر است".[3]

7. پوشیدن پاكیزه‌ترین لباس. امام علی (علیه السلام) فرمود: "لباس پاکیزه، همّ و غم و اندوه را از بین می‌برد و باعث پاکیزگی نماز است".[4]

8. استعمال بوی خوش. امام صادق (علیه السلام) فرمود: "نماز کسی که عطر زده، از هفتاد نماز بدون عطر بهتر است".[5]

9. به دست كردن انگشتر عقیق. در روایت آمده: "دو رکعت نماز با انگشتر عقیق، معادل هزار رکعت بدون آن است".[6]

10. استفاده از گردن‌بند برای خانم‌ها.

11. پوشاندن قدم­ها برای خانم‌ها.[6]

ب) مكروهات لباس نمازگزار

1. پوشیدن لباس سیاه، حتی برای زن‌ها؛ به جز عمامه و عبا.

2. نماز با یك لباس نازك [برای مردان] و حتی غیر نازك برای زنان. امام علی (علیه السلام) فرمود: "بر شما باد لباس ضخیم پوشیدن (در همه حال)؛ زیرا هر کس لباسش نازک باشد، دینش کم‌رنگ و رقیق خواهد بود و از شما کسی در برابر پروردگارش (در نماز) نایستد، حال آنکه لباس نازک و بدن‌نما پوشیده باشد".[8]

3. نماز با زیرجامه به تنهایی، گرچه نازك نباشد.

4. پوشیدن لباس كثیف.

5. به دست كردن انگشتری كه نقش صورت دارد.

 6. باز بودن دكمه‌های لباس.

 7. پوشیدن لباس كسی كه از نجاست پرهیز نمی‌كند؛ به ویژه شرابخوار.

8. پوشیدن لباسی كه نقش صورت دارد.

9. پوشیدن لباسی كه سبب تكبّر شود.

10. پوشیدن لباس تنگ.

مكان نمازگزار

اعمال معنوی به مکانی پاک و طاهر نیاز دارد. نجاست و طهارت، حلال و حرام، روشنی، تاریکی و... یک جا جمع نمی‌شوند. نمازگزار باید بهترین مکان را از هر نظر برای اقامه نماز برگزیند. مکان نمازگزار شرایطی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود.

اول آنکه غصبی نباشد. خواندن نماز در مکانی که صاحبش رضایت ندارد، موجب بطلان نماز است.

دوم آنکه مکان نمازگزار در نمازهای واجب طوری نباشد که از شدت حرکت، مانع از ایستادن نمازگزار و انجام رکوع و سجود او شود.

 سوم آنکه سقف جایی که در آنجا نماز می‌خواند به اندازه‌ای کوتاه نباشد که نتواند در آنجا راست بایستد. همچنین به اندازه‌ای کوچک نباشد که جای رکوع و سجود نداشته باشد.

 چهارم آنکه مکان نمازگزار اگر نجس است، طوری تر نباشد که رطوبت آن به بدن یا لباس او برسد. ولی جایی که پیشانی را بر آن می‌گذارد اگر نجس باشد، در صورتی که خشک هم باشد، نماز باطل است.

مکان‌هایی که نماز خواندن در آنها مستحب است

1. نماز خواندن در مسجد مستحب است و بهترین مسجد، مسجدالحرام، مسجدالنبی (صلی الله علیه و آله) ، مسجد كوفه و مسجد بیت المقدس است و پس از آنها مسجد جامع شهر، سپس مسجد محله و مسجد بازار قرار دارد. امام صادق (علیه السلام) فرمود: "یک نماز جماعت در منزل، معادل بیست و چهار نماز (فرادی)، یک نماز جماعت در مسجد، چهل و هشت نماز (دو برابر نماز جماعت در منزل)، یک رکعت نماز در مسجد­الحرام، معادل هزار رکعت نماز در مساجد دیگر و نماز (فرادی) در مسجد، معادل بیست و چهار نماز در غیر مسجد است".[9]

2. مستحب است نماز در حرم امامان[10] خوانده شود و ثواب آن از نماز گزاردن در مساجد برتر است.

3. برای زن‌ نماز خواندن در خانه و اتاق عقب بهتر است؛ ولی اگر بتواندكاملاً خود را از نامحرم حفظ كند، در مسجد بهتر است.[11] امام صادق (علیه السلام) فرمود: "نماز خواندن زن در پستوی خانه، بهتر است از اینکه در اتاق خانه‌اش (اندرونی) نماز بخواند و نماز خواندنش در اندرونی (اتاق عقب خانه) بهتر است از اینکه در بیرونی خانه نماز بخواند". [12]

4. مستحب است در مكان‌های مختلف نماز خوانده شود؛ زیرا برای نمازگزار شهادت می‌دهند.

5. اگر در جایی نماز می­گزارد كه محلّ رفت وآمد اشخاص است یا كسی در مقابلش قرار دارد، مستحب است در برابر خود چیزی بگذارد كه میان او وكسی كه پیش روی اوست یا عبور می­كند یا ممكن است عبوركند، حائل شود. برای این کار چوب یا طناب و حتی اگر خطی بكشد، كافی است. این كار بزرگ شمردن نماز است كه به بریدن از خلق و توجه به خالق اشاره می‌کند.[13] امام صادق (علیه السلام) فرمود: "عصای پیامبر (صلی الله علیه و آله) به اندازه یک ذرع (حدود نیم متر) بود. هر گاه نماز می‌خواند، آن‌ را مقابل خود می‌گذاشت تا به این وسیله میان خود و کسانی که از مقابل او عبور می‌کردند، حایلی قرار دهد". [14]

طهارت (مقاله مرتبط)

طهارت یکی از آدابی است که پیش از نماز باید صورت گیرد و مقدمه و کلید ورود به نماز به شمار می‌رود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دراین‌باره می‌فرماید: "الوضوء مفتاح الصلاة"؛[15] وضو كلید و وسیله افتتاح نماز است. حضرت امیرالمومنین على (علیه السلام) فرمودند: "محبوب‎ترین عمل عبادى نزد معبود یگانه، نماز است. چیزى بهتر از این نیست كه شخص، غسل كند یا وضو بگیرد و نماز بخواند و براى پروردگار خود پیشانی بر زمین نهد".[16] در روایتی از امام رضا (علیه السلام) دربارة برخی حكمت‌های وضو چنین آمده است: "برای آنكه وقتی بنده برای اطاعت از دستور الهی، در پیشگاه الهی حاضر می‌گردد، به دور از هرگونه پلیدی و نجاست باشد. ‌ضمن اینكه وضو باعث از بین رفتن كسالت و بی‌حالی شده و ایجاد نشاط و سر زندگی می‌نماید".[17]

اذان و اقامه

الف) فضیلت اذان و اقامه

اذان دعوتی است از سوی آفریدگار برای آگاهی مردم و تذکر به غفلت‌زدگان و یادآوری هنگامۀ رحمت ویژۀ الهی؛ چراكه اهل آسمان از ساكنان زمین چیزی جز اذان نمی‌شنوند.[18] اذان و اقامه، موجب فرار شیطان[19] و دروازه و اذن راه یافتن به محضر ربوبی است. این اذن سیری دارد که از توحید آغاز می‌شود و با گواهی دادن به رسالت و امامت، تکامل می‌یابد. سپس انسان را به رستگاری با انجام بهترین کار دعوت می‌کند. آن‌گاه دیگر بار با تأکید بر توحید به پایان می‌رسد. امام صادق (علیه السلام) می­فرماید: "خداوند محملی از نور فرستاد. پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) در آن نشست و به آسمان اوج گرفت. سپس فرشتگان به اطراف آسمان گریختند. جبرئیل گفت: الله اكبر! فرشتگان خاموش شدند و راه آسمان گشوده شد. فرشتگان گرد آمدند و گروه‌گروه نزد پیامبر آمدند و سلام دادند. آنگاه پیامبر همراه جبرئیل به آسمان سوم عروج كرد. فرشتگان به اطراف رفتند و به سجده افتادند و تسبیح گفتند. جبرئیل [دو بار] به رسالت او گواهی داد. فرشتگان گرد آمدند و به پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) سلام كردند و از حال امیر المؤمنین (علیه السلام) پرسیدند. سپس درهای آسمان گشوده شد و پیامبر به آسمان چهارم برآمد. آنگاه درهای آسمان بازگشت و فرشتگان گرد آمدند و جبرئیل بقیه اقامه را گفت".[20]

بنابراین، سرّ اذان و اقامه، باز شدن درهای آسمان و از میان رفتن حجاب ها و نزول فرشتگان بر نمازگزار است. ثمره این نزول، آرامش قلبی نمازگزار است که او را از بیم آینده و اندوه گذشته دور می­کند.[21] حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: "هر كه نماز خود را با اذان و اقامه بخواند، صفی از فرشتگان پشت سر او به نماز م‍ی­ایستند كه دو طرف آن دیده نمی‌شود و هركه نماز خود را با اقامۀ تنها بخواند، یك فرشته پشت سر او نماز می­گزارد".[22] به دلیل این اهمیت، اگر نمازگزار فراموش كند اذان و اقامه بگوید و وارد نماز بشود، تا قبل از وارد شدن به ركوع، می‌تواند نماز را قطع و پس از گفتن اذان و اقامه دوباره نماز را شروع كند.[23] البته چنان‌که اشاره شد، اگر فراموش کرد که اذان و اقامه بگوید، می‌تواند نماز را قطع کند و در غیر این صورت، چنین کاری جایز نیست.

ب) مستحبات اذان و اقامه

1. رو به قبله بودن؛

2. ایستاده بودن؛

3. با طهارت بودن؛[24]

4. صحبت نكردن در میان فصول اذان و اقامه؛

5. آرام بودن بدن در اقامه؛

 6. بلندتر بودن صدای اذان از اقامه؛

 7. فاصله انداختن بین اذان و اقامه به برداشتن یك گام یا نشستن یا به سجده كردن یا به ذكر گفتن یا دعا كردن یا ساكت بودن یا به دو ركعت نماز.[25] از امام صادق (علیه السلام) فرمود: "وقتی برای نماز واجب قیام می‌کنی، اذان و اقامه بگو و بین آن دو با نشستن یا سخن گفتن یا تسبیح گفتن فاصله بینداز". [26] حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) به یکی از یاران خود فرمود: "هر کس میان اذان و اقامه سجده کند و در آن حال بگوید: سَجَدْتُ‏ لَكَ‏ خَاضِعاً خَاشِعاً ذَلِیلا؛ برای تو از روی خضوع و خشوع و با حالت خواری و کوچکی سجده کردم، خداوند می‌فرماید: ‌ای فرشتگان من! سوگند به عزّت و جلال خود، هر آینه دوستی این بنده را در دل بندگان مؤمنم قرار می‌دهم و هیبت و ترس از او را در دل منافقان خواهم افکند".[27]

پی نوشت ها:
[1]. توضیح المسائل مراجع، ج 1، مسأله 782.

[2]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج4، باب43، ص464، ح5733.

[3]. همان، ج5، ص26.

[4]. همان، ص14، ح5763.

[5]. مکارم الاخلاق، ص42.

[6]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج5، ص91، ح6012.

[7]. طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج1، فصل11.

[8]. حر عاملی، وسائل الشيعه، ج4، ص389، ح 5804.

[9]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج5، ص240، ح6443.

[10]. مقصود از حرم همان محدوده ای است که ضریح امام در آن قرار دارد.

[11]. توضيح المسائل مراجع، مسئله894.

[12]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج5، ص236، ح6431.

[13]. طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج1، فصل14، مسئله3.

[14]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج5، ص136، ح6140.

[15]. علامه حلی، مختلف الشیعه، ج2، ص176.

[16]. محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج82، ص233.

[17]. عيون اخبار الرضا علیه السلام، ‌ج1، ‌ص111؛ حر عاملی، وسائل الشيعه، ج1، ‌ص367.

[18]. متقی هندی، كنز العمال، ح20934.

[19]. همان، ح20951.

[20]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج‏2، ص313 ـ 314.

[21]. فرود آمدن فرشتگان، سبب آرامش می شود. خداوند می­فرماید: "إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی كُنْتُمْ تُوعَدُون‏" (فصّلت: 30).

[22]. جامع آيات و احاديث نماز، ج1، ص357، به نقل از: ثواب الاعمال.

[23]. طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج1، مستحبات اذان و اقامه.

[24]. بعضی در مورد اقامه، طهارت را لازم می‌دانند.

[25]. بعضی از فقها در نماز مغرب گفته‌اند فاصله به غير نماز باشد.

[26]. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج5، ص397، ح6909.

[27]. همان، ص400، ح6919.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :