محیط­های تأثیرگذار در اقامه یا ترک نماز

بنا بر توصیفات پیشین، برخی از محیط­هایی که می­تواند در ایجاد یا سلب روحیة نماز و عبادات مؤثر باشند، از این قرارند:

1.محیط خانواده

بی­توجه بودن يا كم توجهي پدر و مادر يا مربي خانواده نسبت به فرزندان در محيط خانه و سطحي­نگري آنان در ابتداي نوجواني فرزندان و يا احياناً بي­مبالاتي اعضاي خانواده نسبت به مسائل ديني ـ به­خصوص فريضة نماز ـ تأثير بسزائي در تربيت فرزندان به جاي مي­گذارد. برای مثال، فرزند اگر در خانه­اي رشد نمايد كه در آن خانه كسي به نماز اهميت ندهد و يا در قبال مسائل ديني خود را مسئول ندانند، يا خود اهل نماز باشند، ولي فرزند خانواده را تحريض و تشويق به نماز ننمايند، قطعاً فرزند آن خانواده اهل نماز و عبادت نخواهد شد.

2.گروه همسالان

کودک و نوجوان چشم به دهان دوستان می­دوزند و رفتارهای جمعی دوستان، آنان را به شدت جذب و به همسانی رفتار می­کشاند. هیچ­گاه قدرت گروه همسالان را نباید دست­کم گرفت؛ زیرا متفاوت عمل کردن، یا در مقابل اکثریت ایستادن، کار آسانی نیست.

خانواده­هایی که فرزندان رها شده دارند و مراقبت و دقت در معاشرت­ها و روابط فرزندان ندارند، دچار مشکلات حاد رفتاری و ریزش­های معنوی فرزندان خواهند شد. بدین روی، مراقبت در طیف دوستان، مداخلة سنجیده و هشیارانه در انتخاب دوستان و حتی تأثیر در حلقة آنان، نوعی مصونیت­بخشی معنوی خواهد آفرید که نمازگزاری فرزندان را تضمین می­کند. امام صادقj در اینباره چنین هشدار می­دهند: " دوری كن از دوستي و برادريِ كسي كه از روي طمع یا ترس يا ميل دنيوي يا براي خوردن و آشاميدن تو را انتخاب كرده و طالب دوستي و برادري مردمان پرهيزكار باش، گرچه عمر خود را در طلب آنان فنا كني". ^[1]

در روایتی دیگری، امام جوادj می­فرمایند: "مواظب باش از مصاحبت و دوستي با افراد شرور، چون كه او همانند شمشيري زهرآلود، برّاق است كه ظاهرش زيبا و اثراتش زشت و خطرناك خواهد بود". ^[2]

3.محیط مدرسه و مربیان

 در شكل­گيرى و تثبيت شخصيت كودك و نوجوان، فضاى آموزشى سالم و پويا، نقش بسيار مهم و كـليـدى دارد. اگر مجموعه عناصر تعليم و تربيت يعنى مديران، معلمان و كاركنان مدرسه، به انديشة الهى و عمل صالح آراسته و پایبند باشند، به يقين كودك و نوجوان در چنين فضايى، دارای رشد معنوى و مشتاق به وظايف الهى و عبادت با پروردگار خواهد گردید.

4.بازار و خیابان

بازار و خیابان از جمله محیط­هایی هستند که به دلیل حضور مستمر و فراوان افراد و نیز به دلیل فضای آکنده به معاملات و مباحث مادی، می­توانند در ایجاد یا سلب روحیة اقامه نماز مؤثر باشند، به همین دلیل است که مولای متقیان علی j ذکر و یاد خدا را سفارش کردند و فرمودند: "اكثروا ذكرالله عزّ و جلّ اذا دخلتم الاسواق و عند اشتغال الناس فانّه كفّارة الذنوب"^[3].

5.ورزشگاه­ها

انسان­ها ـ به­خصوص جوانان و نوجوانان ـ به واسطة علاقة زیاد به ورزش و ورزشکاران، حضور حداکثری در محیط­های ورزشی دارند. متأسفانه در جمع­های این چنین، گاه فضایی آکنده از فحاشی، درگیری و نفرت ایجاد شده، ذکر و یاد خدا نیز کمرنگ می­گردد؛ به نحوی که گاه تا دیر وقت ورزشکاران و تماشاگران مشغول تماشای بازی و تشویق­اند، ولی خبری از ذکر پروردگار ـ به­خصوص نماز ـ نمی­باشد و از آنجا که ورزشکاران و قهرمانان، نقش الگویی بارزی برای بسیاری از افراد جامعه، به­ویژه نسل جوان دارد، اتفاق­هایی که در محیط ورزشگاه­ها می­افتد، به­صورت مستقیم یا غیرمستقیم بر ایشان و نماز و عبادت­شان اثر می­گذارد، به­گونه­ای که گاه پس لرزه­های این دوری از عبادت، تا مدت­ها باقی می­ماند.

على‏j می­فرماید: "مَنِ اشتَغَلَ بِذِكرِ الناسِ قَطَعَهُ اللهُ سُبحانَهُ عَن ذِكْرِهِ"؛[4] كسى كه به یاد مردم مشغول شود خداوند او را از یاد خویش منقطع مى‏سازد.

6.رسانه

رسانه­ها، آموزشگاه میلیاردها انسان است که در اعماق دل و ذهن اعضای خانواده­ها رسوخ كرده است. رسانه­ها، معلم، كلاس همگانی، همه­جایی و بدون انحصاری است كه تمام لحظات خالی و غیر رسمی انسان امروز را پر كرده و در ایجاد انگیزه و پذیرش یك عمل و شكل­دادن عادت­های خوب یا بد، نقش بسیار مؤثری ایفا می‎كند.

بدین روی، اگر برنامه­ها، هدف­ها و پیام رسانه­ها با عقاید و ارزش­های معنوی جامعه و خانواده همسو و هماهنگ باشند، در این صورت می­توان به نسلی نمازگزار و باایمان امیدوار بود؛ در غیر این صورت، رسانه عاملی اثرگذار در دین­گریزی و بالتبع دوری از نماز می­گردد.

به عبارت دیگر، اگر برنامه­ها و زمان پیام رسانه­ها، با تفكر و ارزش­های معنوی و مذهبی جامعه، خانه و خانواده انطباق نداشته باشد، آموزش و القای پیام­های دینی و تربیتی اثری نخواهد داشت و هر پیامی از طرف پدر و مادر یا معلم و مربی، همانند یخی که در مقابل حرارت شدید و همه جانبه قرار گرفته، ذوب شده، از بین خواهد رفت. در این شرایط، چه بسا جوانان شخصیت دوگانه­ای پیدا می‎كنند، دچار بحران عاطفی و فكری شده، بعدها طی همنوایی با سیل این بحران، به هر سمت و سویی سوق پیدا می‎كنند و بدون اراده و اندیشه، بدان سو روانه می‎شوند و دین­گریزی و در پی آن، نمازگریزی، به صورت طبیعی در وجود مخاطبین نهادینه گردد.

7.حکومت

اقامة نماز، سنگ بناى تشكيل حكومت اسلامی است. قرآن كريم مى­فرمايد: "الَّذينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ"؛^[5] كسانى كه وقتى در روى زمين به آنها اقتدار (و حكومت) مى­دهيم، نماز به­پا مى­دارند و زكات مى­پردازند و امر به معروف و نهى از منكر مى­كنند و مى­دانند كه عاقبت كارها به­دست خداست.

بر اساس اين آيه، از وظايف حكومت، اجراى احكام و شريعت اسلامى است؛ لذا اگر حاکمان و رهبران یک مملکت به نماز اهمیت ندهند، از باب "الناس علی دین ملوکهم"، مردم نیز سست خواهند شد.

اگر حاکمیت برنامه­ریزی منسجم و منظم برای نماز نداشته باشد و دولت­مردان نیز نمازخوان یا سست نماز باشند، افرادی که زیر مجموعه حاکمیت هستند هم، بی­توجه خواهند شد.

8.فعالیت­های دشمنان

دشمنان داخلی و خارجی با تمام توان می­کوشند تا ریشه­ها و مبانی اسلام را از بین ببرند و در این راه از هیچ کاری دریغ نمی­کنند. آنها با تبلیغات و تحریفات ضددینی و القای شبهات، می­کوشند تا با رواج شک و تردید، دین را به انزوا بکشانند.

تبلیغات ضددینی در جوامع اسلامی، مختص زمان حاضر نیست؛ از زماني كه دنياي غرب تبلیغات ضددینی را برنامه­ريزي و تنظيم كرد، يكي از اهدافش همين بود كه در قدم نخست باورها و اعتقادات مردم مسلمان را هدف گرفته، آنها را تحت­الشعاع قرار دهد و آنان را نسبت به آموزه­هاي ديني بدبين سازد.

تحریف دین در جامعه، سبب می­شود که ارزش­ها در جامعة اسلامی به ضد ارزش تبدیل شود. این تحریفات باعث مي­شوند که مرز ميان واقعيات و خرافات محو و تشخيص اين دو از هم، کار راحتي نباشد.

به هر حال، دشمن با تبلیغات، تحریفات و القای شبهات، در رابطه با نماز می­کوشد تا بین نماز و مردم ـ به­خصوص نسل جوان ـ فاصله بیندازد که از خطرناک­ترين پيامدهاي آن، رواج فرهنگ غربی و تضعيف عقايد و فرهنگ ديني است؛ به گونه­ای که باورهاي ديني و از جمله نماز، کم کم به فراموشي سپرده مي­شوند.