منبع

الكافي (ط - الإسلامية) ؛ ج‏4 ؛ ص562

سند

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ عُمَرَ بْن سَعِيدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَسْجِدَ الْفَضِيخِ فَقَالَ يَا عَمَّارُ ...قَالَ علی ع

متن

كُنْتُ أَنَا وَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَاعِدَيْنِ فِيهَا إِذْ وَضَعَ رَأْسَهُ فِي حَجْرِي ثُمَّ خَفَقَ حَتَّى غَطَّ  وَ حَضَرَتْ صَلَاةُ الْعَصْرِ فَكَرِهْتُ أَنْ أُحَرِّكَ رَأْسَهُ عَنْ فَخِذِي فَأَكُونَ قَدْ آذَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص حَتَّى ذَهَبَ الْوَقْتُ وَ فَاتَتْ فَانْتَبَهَ رَسُولُ اللَّهِ ص فَقَالَ يَا عَلِيُّ صَلَّيْتَ قُلْتُ لَا قَالَ وَ لِمَ ذَلِكَ قُلْتُ كَرِهْتُ أَنْ أُوذِيَكَ قَالَ فَقَامَ وَ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ وَ مَدَّ يَدَيْهِ كِلْتَيْهِمَا وَ قَالَ اللَّهُمَّ رُدَّ الشَّمْسَ‏ إِلَى وَقْتِهَا حَتَّى يُصَلِّيَ عَلِيٌّ فَرَجَعَتِ الشَّمْسُ إِلَى وَقْتِ الصَّلَاةِ حَتَّى صَلَّيْتُ الْعَصْرَ ثُمَّ انْقَضَّتْ انْقِضَاضَ الْكَوْكَب‏

ترجمه

امیرمومنان : من همراه پیامبردرمسجد فضیخ نشسته بودم که پیامبرص سرش را برروی پای من گذاشت وخوابش برد ووقت نمازعصر داخل شد ومن نخواستم سرمبارک پیامبرش را روی زمین بگذارم واو را اذیت کنم لذا وقت نماز عصر فوت شد پیامبر از خواب بیدارشد وفرمود یا علی نماز عصر را خواندی گفتم نه پیامبرروبه قبله کد ودو دست را بلند کرد فرمود :خدایا خورشید را به وقت نماز عصربرگردان تا علی نماز عصرش را بخواند خورشید برگشت ومن نماز عصرم را خواندم ومانند ستاره محو شد

نکته ها وپیامها

معصومین برزمان وموجودات ولایت تکوینی دارند همانگونه که پیامبرماه را دو نیم می کند برخورشید نیز ولایت دارد

مهم انجام نمازظهر وعصر با وجودخورشید است هرچند بعد ازغروب برای چند دقیقه طلوع کند نماز ادا است

احترام به پیامبر از احترام به نماز مهمتراست

توضیحات

به چند دلیل باید گفت :منظور از فوت وقت نماز فوت وقت رخصت است نه وقت فضیلت یعنی خورشید غروب کرده بوده است :

• اهلبیت بدون عذر گاهی اوقات دروقت فضیلت نماز نمی خوانده اند پس دراین مورد که حضرت علی معذوربوده نیازی به انجام نماز دروقت فضیلت نبوده است  پس غروب شده بوده است وگرنه نیازی به بازگشت خورشید نبود
• حضرت علی ع می فرماید: خورشیدمانند ستاره محو شد ونمی گوید به جای اولش بازگشت

این مطلب غیراز مسجد فضیخ درخانه پیامبرص نیز اتفاق افتاده است :

اسماء گوید روزی علی در خانه پیامبر بود وجبرئیل نازل شد وبعد از نزول وحی پیامبرسرش راروی پای امیرمومنان گذاشت وخوابید و حضرت علی ع مجبورشد به احترام پیامبر بصورت نشسته وبا اشاره نماز بخواند بعد از آنکه پیامبر از خواب بیدار شد وفهمید نمازعصر علی ع فوت شده است حضرت فرمود از خداوند درخواست کن خورشید را برگرداند وچون تو مطیع خدا ورسول بوده ای خداوند اجابت خواهد کرد حضرت علی ع درخواست کرد وخورشید به زمان عصربازگشت وسپس غروب کرد اسماء می گوید خورشید هنگام غروب صدای اره کردن چوب می داد 

مَا رَوَتْهُ أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَيْسٍ وَ أُمُّ سَلَمَةَ زَوْجُ النَّبِيِّ ص وَ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيُّ وَ أَبُو سَعِيدٍ الْخُدْرِيُّ فِي جَمَاعَةٍ مِنَ الصَّحَابَةِ  أَنَّ النَّبِيَّ ص كَانَ ذَاتَ يَوْمٍ فِي مَنْزِلِهِ وَ عَلِيٌّ ع بَيْنَ يَدَيْهِ إِذْ جَاءَهُ جَبْرَئِيلُ ع يُنَاجِيهِ عَنِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ فَلَمَّا تَغَشَّاهُ الْوَحْيُ تَوَسَّدَ فَخِذَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَلَمْ يَرْفَعْ رَأْسَهُ عَنْهُ حَتَّى غَابَتِ الشَّمْسُ فَاضْطُرَّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع لِذَلِك‏ إِلَى صَلَاةِ الْعَصْرِ جَالِساً يُومِئُ بِرُكُوعِهِ وَ سُجُودِهِ إِيمَاءً فَلَمَّا أَفَاقَ مِنْ غَشْيَتِهِ قَالَ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع أَ فَاتَتْكَ صَلَاةُ الْعَصْرِ قَالَ لَهُ لَمْ أَسْتَطِعْ أَنْ أُصَلِّيَهَا قَائِماً لِمَكَانِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ الْحَالُ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا فِي اسْتِمَاعِ الْوَحْيِ فَقَالَ لَهُ ادْعُ اللَّهَ لِيَرُدَّ عَلَيْكَ الشَّمْسَ حَتَّى تُصَلِّيَهَا قَائِماً فِي وَقْتِهَا كَمَا فَاتَتْكَ فَإِنَّ اللَّهَ يُجِيبُكَ لِطَاعَتِكَ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ فَسَأَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ اللَّهَ عَزَّ اسْمُهُ فِي رَدِّ الشَّمْسِ‏ فَرُدَّتْ عَلَيْهِ حَتَّى صَارَتْ فِي مَوْضِعِهَا مِنَ السَّمَاءِ وَقْتَ الْعَصْرِ فَصَلَّى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع صَلَاةَ الْعَصْرِ فِي وَقْتِهَا ثُمَّ غَرَبَتْ فَقَالَتْ أَسْمَاءُ أَمَاوَ اللَّهِ لَقَدْ سَمِعْنَا لَهَا عِنْدَ غُرُوبِهَا صَرِيراً كَصَرِيرِ الْمِنْشَارِ فِي الْخَشَبَة  الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد ؛ ج‏1 ؛ ص345

• درروایت دیگری اسماء می گوید: به خدا قسم خورشید غروب کرده بود ودوباره طلوع کرد :

فَرُوِيَ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَيْسٍ أَنَّهَا قَالَتْ‏ بَيْنَمَا رَسُولُ اللَّهِ ص نَائِمٌ ذَاتَ يَوْمٍ وَ رَأْسُهُ فِي حَجْرِ عَلِيٍّ ع فَفَاتَتْهُ الْعَصْرُ حَتَّى غَابَتِ الشَّمْسُ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّ عَلِيّاً كَانَ فِي طَاعَتِكَ وَ طَاعَةِ رَسُولِكَ فَارْدُدْ عَلَيْهِ الشَّمْسَ- قَالَتْ أَسْمَاءُ فَرَأَيْتُهَا وَ اللَّهِ غَرَبَتْ ثُمَّ طَلَعَتْ بَعْدَ مَا غَرَبَتْ وَ لَمْ يَبْقَ جَبَلٌ وَ لَا أَرْضٌ إِلَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ حَتَّى قَامَ عَلِيٌّ ع فَتَوَضَّأَ وَ صَلَّى ثُمَّ غَرَبَتْ‏  من لا یحضره الفقیه ج 1ص 203

• امیر مومنان : من هفتاد منقبت دارم که احدی از اصحاب پیامبر آنها را ندارد منقبت شصت وششم من این است که خدواند دو مرتبه خورشید را برای من بازگرداند وبرای هیچکدام از اصحاب پیامبرص بازنگرداند

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِيُّ وَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَى الدَّقَّاقُ وَ الْحُسَيْنُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُكَتِّبُ‏ وَ عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ حُكَيْمٍ عَنْ ثَوْرِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مَكْحُولٍ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع‏ لَقَدْ عَلِمَ الْمُسْتَحْفَظُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ مُحَمَّدٍ ص أَنَّهُ لَيْسَ فِيهِمْ رَجُلٌ لَهُ مَنْقَبَةٌ إِلَّا وَ قَدْ شَرِكْتُهُ فِيهَا وَ فَضَلْتُهُ وَ لِي سَبْعُونَ مَنْقَبَةً لَمْ يَشْرَكْنِي فِيهَا أَحَدٌ مِنْهُمْ قُلْتُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَأَخْبِرْنِي بِهِنَّ فَقَالَ ع إِنَّ أَوَّلَ مَنْقَبَةٍ لِي أَنِّي لَمْ أُشْرِكْ بِاللَّهِ طَرْفَةَ عَيْنٍ وَ لَمْ أَعْبُدِ اللَّاتَ وَ الْعُزَّى ...أَمَّا السَّادِسَةُ وَ السِّتُّونَ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى رَدَّ عَلَيَّ الشَّمْسَ مَرَّتَيْنِ وَ لَمْ يَرُدَّهَا عَلَى أَحَدٍ مِنْ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ ص غَيْرِي‏  خصال ج 2 ص 572

رد الشمس همانگونه که درروایت فوق آمده است دوباراتفاق افتاده است یک بارزمان پیامبر ویک باردرزمان حکومت حضرت علی :

جویریه می گوید : زمانی که حضرت از جنگ با خوارج بر می گشت به سرزمین بابل رسیدند وقت نماز عصرشد حضرت واصحاب پیاده شدند حضرت فرمود ای مردم این زمین لعنت شده است وسه بارتا حالا این زمین شاهد عذاب الهی بوده است واولین زمینی است که درآن بت پرستیده شده ونماز دراینجا برای هیچ پیامبر ووصی پیامبری جایز نیست ولی هرکدام از شما می خواهد نماز بخواند اشکالی ندارد اصحاب دردو طرف زمین نماز خواندند وحضرت استرپیامبر را سوارشدورفت من هم گفتم امروز نماز را هر زمان که امیر مومنان خواند می خوانم به خدا قسم به پل سورا نرسیده بودیم که خورشید غروب کرد در دلم به حضرت شک کردم حضرت فرمود شک کردی گفتم بله پیاده شد ووضو گرفت وبا زبانی  شبیه عبرانی که من نفهمیدم چه زبانی است چیزی گفت وبعد از آن ندا داد نماز برپا شد به خدا قسم دیدم خورشید از بین دو کوه طلوع کرد درحالیکه صدا هم داشت نماز عصر را با هم خواندیم دوباره شب شد وحضرت فرمود جویره خداوند اسم عظیم دارد ومن آن اسم عظیم را خواندم واز خداوند خواستم که خورشید را برگرداند وخداوند اجابت کرد

چرا حضرت پس از گذشت از زمین عذاب نماز عصر را نخواند تا غروب شد ؟

اولا : به احتمال قوی آن زمین تا نزدیک جسر سورا  که حضرت پیاده شد کلا ملعونه ومحل عذاب بوده است و نماز درمحل عذاب برای پیامبر ووصی پیامبر جایز نیست

ثانیا :حضرت علی ع می دانسته که خورشید بعد از غروب هنگام داشتن عذر(مثل قرارگرفتن سر پیامبر بردامن یا سیدن به زمین عذاب ) برای او باز می گرددهمانگونه که برای حضرت یوشع  وصی حضرت موسی باز گشت لذا به سیر خود ادامه داد

امروزه مسجد رد الشمس درمدینه همان مسجد فضیخ موجود است ودرشهر حله کنونی بابل قدیم نیز  مسجد رد الشمس  موجود است

رُوِيَ عَنْ جُوَيْرِيَةَ بْنِ مُسْهِرٍ أَنَّهُ قَالَ: أَقْبَلْنَا مَعَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ‏ أَبِي طَالِبٍ ع مِنْ قَتْلِ الْخَوَارِجِ حَتَّى إِذَا قَطَعْنَا فِي أَرْضِ بَابِلَ حَضَرَتْ صَلَاةُ الْعَصْرِ فَنَزَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ نَزَلَ النَّاسُ فَقَالَ عَلِيٌّ ع أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ هَذِهِ أَرْضٌ مَلْعُونَةٌ قَدْ عُذِّبَتْ فِي الدَّهْرِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ فِي خَبَرٍ آخَرَ مَرَّتَيْنِ وَ هِيَ تَتَوَقَّعُ الثَّالِثَةَ وَ هِيَ إِحْدَى الْمُؤْتَفِكَاتِ‏  وَ هِيَ أَوَّلُ أَرْضٍ عُبِدَ فِيهَا وَثَنٌ وَ إِنَّهُ لَا يَحِلُّ لِنَبِيٍّ وَ لَا لِوَصِيِّ نَبِيٍّ أَنْ يُصَلِّيَ فِيهَا فَمَنْ أَرَادَ مِنْكُمْ أَنْ يُصَلِّيَ فَلْيُصَلِّ فَمَالَ النَّاسُ عَنْ جَنْبَيِ الطَّرِيقِ يُصَلُّونَ وَ رَكِبَ هُوَ ع بَغْلَةَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ مَضَى قَالَ جُوَيْرِيَةُ فَقُلْتُ وَ اللَّهِ لَأَتَّبِعَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع وَ لَأُقَلِّدَنَّهُ صَلَاتِيَ الْيَوْمَ فَمَضَيْتُ خَلْفَهُ فَوَ اللَّهِ مَا جُزْنَا جِسْرَ سُورَاءَ  حَتَّى غَابَتِ الشَّمْسُ فَشَكَكْتُ فَالْتَفَتَ إِلَيَّ وَ قَالَ يَا جُوَيْرِيَةُ أَ شَكَكْتَ فَقُلْتُ نَعَمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَنَزَلَ ع عَنْ نَاحِيَةٍ فَتَوَضَّأَ ثُمَّ قَامَ فَنَطَقَ بِكَلَامٍ لَا أُحْسِنُهُ إِلَّا كَأَنَّهُ بِالْعِبْرَانِيِّ ثُمَّ نَادَى الصَّلَاةَ فَنَظَرْتُ وَ اللَّهِ إِلَى الشَّمْسِ قَدْ خَرَجَتْ مِنْ بَيْنِ جَبَلَيْنِ لَهَا صَرِيرٌ  فَصَلَّى الْعَصْرَ وَ صَلَّيْتُ مَعَهُ فَلَمَّا فَرَغْنَا مِنْ صَلَاتِنَا عَادَ اللَّيْلُ كَمَا كَانَ فَالْتَفَتَ إِلَيَّ وَ قَالَ يَا جُوَيْرِيَةَ بْنَ مُسْهِرٍ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ- فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ‏ وَ إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِاسْمِهِ الْعَظِيمِ فَرَدَّ عَلَيَّ الشَّمْسَ. من لا یحضره الفقیه ج 1ص 203

برای حضرت یوشع بن نون  نیزچون نمازش فوت شده بوده است بازگشت خورشید بعد از غروب اتفاق افتاده است 

قَدْ رُوِيَ‏ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى رَدَّ الشَّمْسَ عَلَى يُوشَعَ بْنِ نُونٍ وَصِيِّ مُوسَى ع حَتَّى صَلَّى الصَّلَاةَ الَّتِي فَاتَتْهُ فِي وَقْتِهَا. من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏1 ؛ ص203

حضرت سلیمان یک روز عصر مشغول به بازدید از اسب ها شد تا اینکه خورشید غروب کرد پس به ملائکه فرمود خورشید را برگردانید تا نمازم رادروقتش بخوانم ووضوی درزمان حضرت سلیمان مسح کشیدن به ساق پا وگردن بود وضو گرفت ونماز خواند همراه اصحابش وهنگامی که نمازش تمام شد خورشید دوباره غروب کرد و ستاره ها طلوع کردند

مَا رُوِيَ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ سُلَيْمَانَ بْنَ دَاوُدَ ع عُرِضَ عَلَيْهِ ذَاتَ يَوْمٍ بِالْعَشِيِّ الْخَيْلُ فَاشْتَغَلَ بِالنَّظَرِ إِلَيْهَا حَتَّى تَوَارَتِ الشَّمْسُ بِالْحِجَابِ فَقَالَ لِلْمَلَائِكَةِ رُدُّوا الشَّمْسَ عَلَيَّ حَتَّى أُصَلِّيَ صَلَاتِي فِي وَقْتِهَا فَرَدُّوهَا فَقَامَ فَمَسَحَ سَاقَيْهِ وَ عُنُقَهُ وَ أَمَرَ أَصْحَابَهُ الَّذِينَ فَاتَتْهُمُ الصَّلَاةُ مَعَهُ بِمِثْلِ ذَلِكَ وَ كَانَ ذَلِكَ وُضُوءَهُمْ لِلصَّلَاةِ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى فَلَمَّا فَرَغَ غَابَتِ الشَّمْسُ وَ طَلَعَتِ النُّجُومُ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ وَهَبْنا لِداوُدَ سُلَيْمانَ نِعْمَ ...مسْحاً بِالسُّوقِ وَ الْأَعْناق  من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏1 ؛ ص203

مگر به لحاظ فلکی ممکن است خورشید بعد از غروب برگردد دراین صورت نظام هستی برهم نمی خورد ؟

امام باقر ع : وقتی امام زمان ظهور می کند هر سال به اندازه ده سال الان است و خداوند حرکت زمین به دورخورشید را کند می کند واینکه برخی می گویند اگر گردش زمین کند شود نظام هستی فاسد می شود سخن زندیق ها است ولی کسی که مسلمان است وبه قدرت خدا ایمان دارد این حرف را نمی زند چرا که خدواند قبلا هم ماه را دو نیم کرده هم خورشید را برگردانده وهم برای آینده خبر داده که روز قیامت هزارسال از سالهای کنونی است

  پس  مخلوقات خداوند مثل زمین وخورشید و...طبق خواسته خداوند عمل می کنند و چون دستور خالق حکیم است فسادی رخ نمی دهد

رَوَى أَبُو بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي حَدِيثٍ طَوِيلٍ أَنَّهُ قَالَ‏ إِذَا قَامَ الْقَائِمُ ع...فَيَمْكُثُ عَلَى ذَلِكَ سَبْعَ سِنِينَ مِقْدَارُ كُلِّ سَنَةٍ عَشْرُ سِنِينَ مِنْ سِنِيكُمْ هَذِهِ ثُمَ‏ يَفْعَلُ اللَّهُ ما يَشاءُ قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَكَيْفَ تَطُولُ السِّنُونَ قَالَ يَأْمُرُ اللَّهُ تَعَالَى الْفَلَكَ بِاللُّبُوثِ وَ قِلَّةِ الْحَرَكَةِ فَتَطُولُ الْأَيَّامُ لِذَلِكَ وَ السِّنُونُ قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّ الْفَلَكَ إِنْ تَغَيَّرَ فَسَدَ قَالَ ذَلِكَ قَوْلُ الزَّنَادِقَةِ فَأَمَّا الْمُسْلِمُونَ فَلَا سَبِيلَ لَهُمْ إِلَى ذَلِكَ وَ قَدْ شَقَّ اللَّهُ الْقَمَرَ لِنَبِيِّهِ ع وَ رَدَّ الشَّمْسَ‏ مِنْ قَبْلِهِ لِيُوشَعَ بْنِ نُونٍ وَ أَخْبَرَ بِطُولِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ أَنَّهُ‏ كَأَلْفِ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ‏

الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد  ج‏2  ص385