شرط اول: غصبى نباشد

در جايى انسان مى تواند نماز بخواند كه يا مال خودش باشد و يا اگر مال ديگرى است، بداند صاحبش راضى است، بنابراين نماز خواندن در مكان هايى كه گفته مى شود باطل است :

1- در جايى كه ملكش از ديگرى است و انسان نمى داند صاحبش راضى است يا نه، كه تا علم به رضايت او پيدا نكرده است نماز در آنجا باطل است مگر در:

الف ) در زمين بسيار وسيعى كه از ده دور و چراگاه حيوانات است، اگر چه صاحبانش راضى نباشند، نماز خواندن و نشستن و خوابيدن در آن اشكال ندارد و در زمينهاى زراعتى هم كه نزديك ده است و ديوار ندارد، اگر چه در مالكان آنها افراد صغير و ديوانه باشد، نماز و عبور و تصرفات جزئى اشكال ندارد؛ ولى اگر يكى از صاحبانش ناراضى باشند، تصرف در آن حرام و نماز باطل است .[1]

ب ) در اماكن عمومى براى وارد شوندگان به آنها، مانند: مسافرخانه ها و هتلها و حمامها و...[2]

ج ) در خانه هايى كه آيه 61 سوره نور بيان جواز خوردن از آن خانه را بدون اجازه صاحبان آنها نموده است . همين مقدار كه انسان علم به كراهت و عدم رضايت آنها نداشته باشد، كه در اين خانه علاوه بر خوردن مى فرمايند، نماز در آنها هم همين حكم را دارد كه آنها عبارتند از: خانه پدر، مادر، برادر، عمو، عمه ، خاله ، دايى ، خانه كسى كه كليدش در دست اوست و خانه دوست .[3]

2  در مكانى كه منافعش از ديگرى است ، اگر بدون اجازه مالك منافع در آن مكان نماز بخواند، نمازش ‍ باطل است ، بنابراين كسى كه در خانه مستاجرى بدون اجازه مستاجر نماز مى خواند، اگر چه از طرف مالك واقعى اجازه داشته باشد و يا خود مالك واقعى نمازش باطل است [4]

3- در مكانى كه حق ديگرى به او تعلق نگرفته باشد، بنابراين در مكانهايى كه حقوق زير به آنها تعلق گرفته باشد، نمى شود در آنها نماز خواند:

الف ) حق رهن : رهن آن است كه بدهكار مقدارى از مال خود را نزد طلبكار بگذارد كه اگر طلب او را ندهد، طلبش را از آن مال به دست آورد و طلبكار و بدهكار نمى توانند در مالى كه گرو گذاشته شده ، بدون اجازه يكديگر، ملك كسى كنند، مثلا ببخشند و يا بفروشند.[5]

ب ) حق سبق: كسى كه در مسجد نشسته ، اگر ديگرى جاى او را غصب كند و در آنجا نماز بخواند، بنابر احتياط واجب بايد دوباره نمازش را در محل ديگرى بخواند.

ج ) حق شريك : كسى كه در ملكى با ديگرى شريك است، اگر سهم او جدا نباشد، بدون اجازه شريكش نمى تواند در آن ملك تصرف كند و نماز بخواند.[6]

د) حق امام و فقرا: اگر با عين پولى كه خمس و زكات آن را نداده، ملكى بخرد، تصرف او در آن ملك، حرام و نمازش هم در آن باطل است و همچنين است اگر به ذمه بخرد و در موقع خريدن قصدش اين باشد كه از مالى كه خمس يا زكاتش را نداده ، پولش را بدهد؛ مگر اينكه آن مقدار خمس يا زكات را به وجهى شرعى ، مانند مصالحه با مجتهد به عهده گرفته باشد.[7]

ه ) حق خود ميت : اگر ميت وصيت كرده باشد كه ثلث مال او را به مصرفى برسانند، تا وقتى كه ثلث را جدا نكنند، نمى شود در ملك او نماز خواند.

و) حق ورثه ميت : اگر بعضى از ورثه ميت ، صغير يا ديوانه يا غائب باشند، تصرف در ملك او حرام ، و نماز در آن باطل است ، ولى تصرفات جزئى كه براى برداشتن ميت معمول است ، اشكال ندارد.[8]

ز) حق طلبكارهاى ميت : بدهكاريهاى ميت ، يا از قسم خمس و زكات است كه تا به حال نمى داده ، يا مدتى نداده و يا از قسم بدهيهاى معمولى است ، اگر از قسم خمس و زكات باشد، تصرف در ملك او حرام و نماز در آن باطل است ، مگر آنكه بدهكارى او را داده يا قصد دادن آن را داشته باشند، به شرطى كه مسامحه در دادن ننمايند و اما اگر بدهيهاى او غير از خمس و زكات باشد، باز هم تصرف در ملك او حرام و نماز در آن باطل است ؛ولى تصرفات جزئى كه براى برداشتن ميت معمول است ، اشكال ندارد و نيزاگر بدهكارى او كمتر از مالش باشد و ورثه هم تصميم داشته باشند كه بدهى او را بدهند و مسامحه هم نمى كنند و تصرفشان هم تصرفى نيست كه موجب فروختن يا از بين بردن مال ميت باشد، اشكال ندارد، ولى بنابر احتياط مستحب ،از ولى ميت هم رضايت گرفته شود.[9]

خلاصه بحث در اين مكانها نمى توان نماز خواند:- مكانى كه ملكش از ديگرى است - مكانى كه منافعش از ديگرى است - مكانى كه حق ديگرى به آن تعلق گرفته :- حق رهن - حق سبق - حق شريك - حق امام و فقرا- حق خود ميت - حق ورثه ميت - حق طلبكارهاى ميت

يادآورى 1- نماز خواندن مواردى كه شمرده شد، باطل است و اين در صورتى است كه از روى عمد در اين مكانها نماز بخواند و اما اگر ازروى جهل يا غفلت يا فراموشى در آن مكانها نماز بخواند،باطل نيست ، مگر آنكه خودش آن مكان را غصب كرده باشد.[10]

2- در باطل بودن نماز در موارد غصبى ياد شده فرقى بين نماز واجب و مستحب نيست .[11]

3- هرگاه خود مكان غصبى نباشد، ولى روى آن فرش غصبى انداخته و نماز بخوانند، باز هم نماز باطل است و همچنين است عكس آن ، يعنى اگر فرش مباحى را روى مكان غصبى بيندازند، باز نماز باطل است .[12]

4- ملاك در رضايت ، رضايت باطنى است ، بنابراين اگر صاحب ملك به زبان اجازه نماز خواندن بدهد، ولى انسان بداند كه قلبا راضى نيست ، نماز خواندن در ملك او باطل است و اگر اجازه نداده ، ولى انسان يقين دارد كه قلبا راضى است ، نماز صحيح است ؛ مانند: مسافرخانه ها و حمامها و... و خلاصه ، اگر از ظاهر حال كسى اطمينان به رضايت او كشف شود، كفايت مى كند و به احتمال خلاف ، اعتنا نمى شود.[13]

5- در زير سقف يا خيمه غصبى و يا در خانه اى كه بعضى از ديوارهاى آن غصبى است ، نماز باطل نيست ، اگر چه احتياط در اجتناب است .[14]

شرط دوم: مكان نمازگزار در حال اختيار بى حركت باشد

نماز خواندن روى تشك و يا ميزهايى كه ثابت نمى ايستند، يا در داخل قطار و يا ماشين و كشتى ، در حال اختيار و در حال حركت ، جايز نيست ، مگر اينكه در قطار و يا ماشين و كشتى همان گونه كه آنها حركت مى كنند ولى تكان نمى دهند، نمازبخواند، البته با رعايت شروط ديگر، مثل اينكه در هنگام تكان خوردن بدن چيزى نخواند و هرگاه آنها از قبله منحرف شدند، به طرف قبله برگرددو اما حركتى كه به تبع حركت قطار و ماشين و كشتى انسان حركت مى كند، اشكال ندارد و اما در حال اضطرار كه مسلما نماز خواندن بى اشكال است ، ولى واجب است كه مراعات قبله و استقرار را به قدر امكان بنمايد.[15]

شرط سوم: در جايى نماز خوانده شود كه نمازگزار بتواندافعال نماز رادرست به جا آورد

در جايى كه سقف آن كوتاه است و درست نمى تواند بايستد و يا به اندازه اى كوچك است كه جاى ركوع و سجود ندارد، نماز خواندن باطل است و اگر ناچار شود كه در چنين جايى نماز بخواند، بايد به قدرى كه ممكن است ، قيام و ركوع و سجود را به جا آورد.[16]

شرط چهارم: مكان نمازگزار پاك باشد

مكان نمازگزار اگر نجس است ، بايد به طورى تر نباشد كه رطوبت آن به بدن يا لباس او برسد، ولى جايى كه پيشانى را بر آن مى گذارد، اگر نجس باشد، در صورتى كه خشك هم باشد، نماز باطل است و احتياط مستحب آن است كه مكان نمازگزار اصلا نجس نباشد.[17]

شرط پنجم: مكان نمازگزار پست و بلند نباشد

جاى پيشانى نمازگزار از جاى زانوهاى او بيش از چهار انگشت بسته پست تر يا بلندتر نباشد و احتياط واجب آن است كه از سرانگشتان پا هم، بيشتر از اين پست تر و بلندتر نباشد.[18]

يادآورى 1- بعضى از فقها درباره مكان نمازگزار، شرايط ديگرى را هم متذكر شده اند كه حضرت امام آنها را شرط نمى دانند كه ذيلا به آنها اشاره مى شود:

الف ) فرموده اند ايستادن در جايى كه توقف در آنجا حرام است ، نماز در آنجا باطل است و اين حرام بودن توقف هم گاهى به خاطرصرف ايستادن روى آن مكان است ، مانند ايستادن روى چيزى كه آيات قرآن و يا اسم خداوند متعال و يا اسامى محترمه بر روى او نوشته شده و گاهى هم حرمت توقف به خاطر آن است كه توقفش در آن مكان براى او خطر جانى دارد، مانند: ايستادن در زير سقف يا ديوارى كه احتمال خرابى دارد و يا ايستادن در جايى كه در تيررس دشمن است (البته در غيرحال دفاع و وظيفه ) ولى حضرت امام مى فرمايند: ولو توقف حرام است ، ولى نماز را باطل نمى كند.[19]

ب ) فرموده اند شخص نمازگزار نبايد مساوى يا جلوتر از قبر معصوم بايستد، مگر اينكه بين او و قبر معصوم حايل و مانعى باشد،ولى حضرت امام مى فرمايند: هر چند اين عمل سوء ادب است و احتياط مستحب در دورى جستن از آن است ، ولى نماز را باطل نمى كند،همچنين مى فرمايند: حايل لازم نيست ديوار و يا چيز ديگر باشد بلكه داشتن فاصله زيادى كه صدق وحدت مكان نكند، اين سوء ادب را ازميان مى برد و اما ضريح و پارچه روى آن در حايل بودن كافى نيست .[20]

2- نماز خواندن زن و مرد برابر هم يا مقدم بودن زن بر مرد كراهت دارد، منتها اگر هر دو با هم شروع كنند، نماز هر دو كراهت دارد و اگر با هم شروع نكنند، كراهت به نماز كسى كه عقب تر شروع كرده تعلق مى گيرد و در اين مساله فرقى بين محرم و غيرمحرم و بالغ و نابالغ و حتى زن و شوهر و نماز واجب و مستحب نيست و اين كراهت برداشته مى شود به اين كه مرد جلوتر ايستاده ، يا اگر برابرند بين آنها حايل و مانعى باشد و يا بين آنها به اندازه ده ذراع دست (تقريبا پنج متر) فاصله باشد و البته بايد توجه داشت كه اين در جايى است كه هر دو نفر آنها مشغول نماز باشند و اما اگر يكى از آنها در حال نماز خواندن نباشد كراهت ندارد.[21]

3- بودن زن و مرد نامحرم در جاى خلوت مكروه است و احتياط شديد در ترك آن است و احتياط در نماز نخواندن در آنجاست ، لكن اگر خواند نمازش ‍ باطل نيست [22].

4- نماز خواندن در جايى كه تار و مانند آن مى نوازند،باطل نيست ولى گوش دادن به آنها حرام است .[23]

5- اگر مكان نمازگزار به قدرى گلى است كه اگر بخواهد براى سجده و تشهد بنشيند، لباسها و بدنش آلوده مى شود، در اينجا اگر مكان ديگرى براى نماز ندارد، بايستى در همان جا نماز بخواند، ولى براى سجده و تشهد اشاره مى نمايد.[24]

بعضى از مكانهايى كه نماز خواندن در آنها مكروه است 

در چند جا نماز خواندن مكروه است يعنى ثواب نماز را كم مى كند:

1. در حمام، ولو در رخت كن آن باشد؛ 2- جاهاى كثيف؛ 3- خانه اى كه در او چيز مست كننده اى مانند شراب باشد؛ 4- در آشپزخانه و هركجا كه كوره آتش باشد؛ 5- زمين نمكزار؛ 6- هر زمينى كه در آن عذاب بر كسى نازل شد؛ 7- مقابل انسان؛ 8-مقابل درى كه باز است؛ 9- در جاده و خيابان و كوچه، اگر براى كسانى كه عبور مى كنند زحمت نباشد و چنانچه زحمت باشد، حرام است، ولى نماز را باطل نمى كند؛ 10- مقابل آتش و چراغ؛ 11- مقابل چاه و چاله اى كه محل بول باشد؛ 12- روبه روى عكس ‍ و مجسمه چيزى كه روح دارد، مگر آنكه روى آن پرده بكشند؛ 13- در جايى كه عكس باشد، اگر چه روبه روى نمازگزار نباشد؛ 14- در اتاقى كه جنب در آن باشد؛ 15- مقابل قبر؛ 16- روى قبر؛ 17- بين دو قبر؛ 18- در قبرستان؛ 19- جايى كه مقابل انسان چيزى باشد كه حواس انسان را مشغول كند، مانند نوشته و يا نقاشى و... 20- خانه اى كه در آن سگ باشد (غير از سگ شكارى ). [25]
2. يادآورى كسى كه مى خواهد در محل عبور مردم يا جايى كه روبه روى او كسى نشسته نماز بخواند؛ مستحب است كه جلو خود چيزى بگذارد و يا خطى بكشد كه اين كار اشاره به انقطاع از خلق و توجه به خالق است .[26]

بعضى از مكانهايى نماز خواندن در آنها مستحب است 

1- مسجد: در شرع مقدس اسلام بسيار سفارش شده است كه نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از همه مسجدها مسجدالحرام است و بعد از آن مسجد پيغمبر - صلى الله عليه وآله وسلم و بعد مسجد كوفه و بعد از آن مسجد بيت المقدس و بعد از مسجدبيت المقدس، مسجد جامع هر شهر و بعد از آن مسجد محله و بعد از آن مسجد بازار است ؛ زيرا نماز در مسجدالحرام برابر با يك ميليون نماز و مسجدالنبى ده هزار و مسجد كوفه و مسجد الاقصى (بيت المقدس ) هزار نماز و مسجد جامع صد نماز و مسجد محله 25 نماز و مسجد بازار دوازده نماز است و مستحب است انسان در خانه خود جايگاهى را براى نماز اختصاص بدهد كه البته اين مكان حكم مسجد را ندارد و اما براى زنها نماز خواندن در خانه - بلكه در صندوق خانه و اتاق عقب - بهتر است ولى اگر بتواند كاملا خود را از نامحرم حفظ كند، بهتر است در مسجد نماز بخواند.[27]

2- حرم امامان - عليهم السلام و بلكه نماز در حرم امامان -عليهم السلام از نماز در مساجد برتر است و در روايت است كه نماز در حرم حضرت اميرالمؤ منين -عليه السلام برابر دويست هزار نماز است .[28]

3- در حرم انبيا -عليهم السلام و جايگاه اوليا و صلحا و علما و عباد، نماز خواندن مستحب است و حتى در خانه آنها هم نماز خواندن مستحب است .[29]

4- مستحب است كه انسان نمازهاى خود را در جاهاى متعدد بخواند، تا روز قيامت شاهدهاى بيشترى داشته باشد.[30]

این مطلب را به اشتراک بگذارید :