حجت الاسلام ابراهیم کفیل، مرکز تخصصی نماز

5. نماز اول وقت

یکی دیگر از راه­کارهای کمال بخشی به نماز، اقامه آن در اول وقت است.

"فویلٌ للمصلّین الذین هم عن صلوتهم ساهون":^[1] پس وای بر نمازگزاران که از نمازشان غافل و نسبت به آن سهل‌انگارند.

عَنْ عَلِیٍّa فِی حَدِیثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ لَیْسَ عَمَلٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الصَّلَاةِ فَلَا یَشْغَلَنَّکُمْ عَنْ أَوْقَاتِهَا شَیْ‌ءٌ مِنْ أُمُورِ الدُّنْیَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذَمَّ أَقْوَاماً فَقَالَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ یَعْنِی أَنَّهُمْ غَافِلُونَ اسْتَهَانُوا بِأَوْقَاتِهَا.^[2]

امام علیa: هیچ کاری نزد خداوند عز­و­جل محبوبتر از نماز نیست. پس مبادا چیزی از امور دنیا شما را از اوقات نماز باز دارد؛ زیرا خداوند عز­و­جل مردمانی را نکوهیده و فرموده است: "آنان که از نمازشان غافلند"؛ یعنی از اوقات نماز غافل­اند و به آن اهمّیتی نمی­دهند.

وعَنْ أَبِی­عَبْدِ­اللَّهِa قَالَ: إِنَّ فَضْلَ الْوَقْتِ الْأَوَّلِ عَلَی الْآخِرِ کَفَضْلِ الْآخِرَةِ عَلَی الدُّنْیَا^[3].

امام صادقa فرمودند: فضیلت اول وقت [نماز] بر آخر وقت، همچون فضیلت آخرت بر دنیاست.

وَ قَالَa أَوَّلُ الْوَقْتِ رِضْوَانُ اللَّهِ وَ آخِرُهُ عَفْوُ اللَّهِ وَ الْعَفْوُ لَا یَکُونُ إِلَّا مِنْ ذَنْب.^[4]

همچنین حضرتa فرمودند: اول وقت [مایه] خشنودی خداست و آخر وقت [باعث] آمرزش خدا. یعنی آن­که نمازش را به تأخیر انداخته است، تاثیر نمازش را کم کرده است.

6.  اهتمام به نماز جماعت

نماز جماعت یکی از کامل­ترین شکل­های نماز است. نماز­گزار با حضور در مسجد و اهتمام به نماز جماعت می­تواند نمازش را به درجه­ای از کمال برساند که نماز فرادای در خانه در مقایسه با آن اصلاً نماز به حساب نیاید. در این میان آگاهی از اهمیت نماز جماعت بسیار راه­گشا باشد.

اهمیت نماز جماعت

حَمَّادٌ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ زُرَارَةَ وَ الْفُضَیْلِ قَالَا قُلْنَا لَهُ الصَّلَوَاتُ فِی جَمَاعَةٍ فَرِیضَةٌ هِیَ فَقَالَ الصَّلَوَاتُ فَرِیضَةٌ وَ لَیْسَ الِاجْتِمَاعُ بِمَفْرُوضٍ فِی الصَّلَاةِ کُلِّهَا وَ لَکِنَّهَا سُنَّةٌ وَ مَنْ تَرَکَهَا رَغْبَةً عَنْهَا وَ عَنْ جَمَاعَةِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ غَیْرِ عِلَّةٍ فَلَا صَلَاةَ لَهُ.^[5]

زراره و فضیل که از شخصیت­های بسیار نزدیک به امام صادقa هستند، می­گویند: به حضرت عرضه داشتیم که آیا نماز را به جماعت گزاردن واجب است؟ حضرت در پاسخ فرمودند: اصل نماز واجب است ولی به جماعت گزاردنش واجب نیست؛ ولیکن مستحب است و چنان این مستحب مورد تأکید است که اگر کسی از روی بی­اعتنایی به جماعت و اجتماع مؤمنان و بدون­عذر آن را ترک کند، گویی اصلاً نماز نخوانده است.

 (اینکه شبهه وجوبِ جماعت برای شخصیت­هایی چون زراره فضیل مطرح بوده، حاکی از کمال اهمیت جماعت است).

عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی­جَعْفَرٍa: قَالَ ... وَ فَضْلُ صَلَاةِ الْجَمَاعَةِ عَلَی صَلَاةِ الرَّجُلِ فَذّاً (فردا) خَمْسٌ وَ عِشْرُونَ دَرَجَةً فِی الْجَنَّة.^[6]

جابر از امام باقرa نقل کرده که حضرت فرموده اند: نماز جماعت در بهشت، بیست­و­پنج درجه بالاتر از نماز فرادا است.

قَالَ رَسُولُ اللَّهs: وَ مَنْ مَشَی إِلَی مَسْجِدٍ یَطْلُبُ فِیهِ الْجَمَاعَةَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ یُرْفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجَاتِ مِثْلُ ذَلِکَ فَإِنْ مَاتَ وَ هُوَ عَلَی ذَلِکَ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَعُودُونَهُ فِی قَبْرِهِ وَ یُبَشِّرُونَهُ وَ یُؤْنِسُونَهُ فِی وَحْدَتِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ حَتَّی یُبْعَث.^[7]

پیامبر خداs فرموند: هر که برای شرکت در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که برمی­دارد، هفتاد هزار حسنه منظور شود و به همان اندازه درجاتش بالا می­رود و اگر در آن حال بمیرد، خداوند هفتاد هزار فرشته می­گمارد که در قبرش به عیادت او روند و انیس تنهایی او باشند و تا زمانی که برانگیخته شود، برایش آمرزش طلبند.

چند نکته درباره نماز جماعت

1. همسایة مسجد و کسی که صدای اذان را می‌شنود، باید نسبت به نماز جماعت عنایت بیشتری داشته باشد؛

2. اهتمام به جماعت، در نماز صبح و مغرب و عشاء بیشتر مورد توصیه است؛ مستحب مؤکد است؛

قَالَ الصَّادِقُa مَنْ صَلَّی الْغَدَاةَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فِی جَمَاعَةٍ فَهُوَ فِی ذِمَّةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ ظَلَمَهُ فَإِنَّمَا یَظْلِمُ اللَّهَ وَ مَنْ حَقَّرَهُ فَإِنَّمَا یُحَقِّرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَل^[8]: کسی که نماز صبح و نماز عشا را به جماعت بگزارد، در پناه خدای عز­و­جل خواهد بود و اگر کسی به او ستم نماید، به خدا ستم نموده است و هر کس او را کوچک بشمارد، خدای عز­و­جل را کوچک شمرده اس؛

 قَالَ رَسُولُ اللَّهs: فَمَنْ صَلَّی الْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ وَ صَلَاةَ الْغَدَاةِ فِی الْمَسْجِدِ فِی جَمَاعَةٍ فَکَأَنَّمَا أَحْیَا اللَّیْلَ کُلَّه.^[9]

پیامبرs فرمودند: هر کس نماز مغرب و عشا و نماز صبح را در مسجد به جماعت به جای آوَرَد، مثل این است که تمام شب را به عبادت گزرانده باشد.

3.  در نماز جماعت، نزدیک به امام ایستادن، در صف اول ایستادن و در سمت راست صفوف ایستادن، مورد توصیه است؛

عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی­جَعْفَرٍa قال: وَ أَفْضَلُ الصُّفُوفِ أَوَّلُهَا وَ أَفْضَلُ أَوَّلِهَا مَا دَنَا مِنَ الْإِمَامِ.^[10]

جابر از امام بار a نقل کرده که فرمودند: صف­های نخست جماعت از بقیه صفوف برترند و در صف­های نخست، هرچه مأموم به امام نزدیکتر باشد از فضیلت بیشتری برخوردار است.

قَالَ أَبُو­الْحَسَنِ مُوسَی بْنُ­جَعْفَرٍa: إِنَّ الصَّلَاةَ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَالْجِهَادِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.^[11]

نماز در اول وقت قطعاً همچون جهاد در راه خدای عز­و­جل است.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِs وَ مَنْ حَافَظَ عَلَی الصَّفِّ الْأَوَّلِ وَ التَّکْبِیرَةِ الْأُولَی لَا یُؤْذِی مُسْلِماً أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ مَا یُعْطَی الْمُؤَذِّنُونَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ.^[12]

 رسول خداs فرمودند: آنکه پیوسته در صف اول می­ایستد و از آغار نماز و  هنگام تکبیرة­الاحرام با جماعت همراه می­شود، بدون آنکه به مسلمانی آسیب برساند، خداوند پاداش اذان­گویان در دنیا و آخرت را به او عطا فرماید.

عَنْ سَهْلِ بْنِ­زِیَادٍ بِإِسْنَادِهِ قَالَ: قَالَ فَضْلُ مَیَامِنِ الصُّفُوفِ عَلَی مَیَاسِرِهَا کَفَضْلِ الْجَمَاعَةِ عَلَی صَلَاةِ الْفَرْدِ.^[13]

 سهل بن­زیاد از امام صادقa نقل می­کند که فرمودند: برتری طرف راست صفوف بر طرف چپ آنها همچون برتری نماز جماعت بر فرادا است.

 4.  در نماز جماعت خوب است کسانی که شایستگی امامت دارند، درصف اول نزدیک امام بایستند.

عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی­جَعْفَرٍa: قَالَ قَالَ لِیَکُنِ الَّذِینَ یَلُونَ الْإِمَامَ أُولِی الْأَحْلَامِ مِنْکُمْ وَ النُّهَی فَإِنْ نَسِیَ الْإِمَامُ أَوْ تَعَایَا قَوَّمُوهُ.^[14]

جابر از امام باقرa نقل می­کند که فرمودند: در کنار امام جماعت و نزدیک به او باید انسان­های بالغ و برخوردار از عقل و درایت بایستند که اگر امام جماعت دچار نسیان و اشتباه شد او را متذکر سازند.

7.  اهتمام به نوافل

یکی دیگر از راه­های کامل کردن نماز بلکه مهم­ترین و مؤثرترین آنها، اهتمام به نوافل است. و این کار حاصل نمی­شود مگر آنکه با اهمیت نافله­ها بیشتر آشنا شویم.

 اهمیت نوافل

امام خمینی ره در تحریرالوسیله می­نویسد: یستحبّ قضاء النوافل الرواتب و یکره أکیداً ترکه إذا شغله عنها جمع الدنیا؛ و من عجز عن قضائها، استحبّ له التصدق بقدر طوله؛ و أدنی ذلک التصدق عن کلّ رکعتین بمدّ و إن لم یتمکّن، فعن کلّ اربع رکعات بمد و ان لم یتمکّن فمدّ لصلاة اللیل و مدّ صلاة النهار^[15].

عن الفضیل قال: سألت أبا­جعفرa عن قول اللّه عزّ و جلّ: “الذین هم علی صلاتهم یحافظون”، قال: هی الفریضة. قلت: “الذین هم علی صلواتهم دائمون”، قال: هی النافلة. شاید وجه اینکه کسانی که نوافل را به جا می­آورند، "دائم الصلاة" خوانده شده­اند، این باشد که نماز نافله متمّم نماز واجب است و کسی که نافله می­خواند، هر روز نمازش به­طور کامل بالا می­رود.

در روایات زیادی، "نوافل" متمّم فریضه تلقی‌ شده و گفته شده که خداوند نقصان نماز واجب را با نافله جبران می‌کند.

عن أبی­بصیر عن أبی­عبداللّهa فی حدیث قال: یا أبا­محمد! إن العبد یرفع له ثلث صلاته و نصفها و ثلاثة ارباعها و اقلّ و اکثر علی قدر سهوه فیها، لکنّه یتمّ له من النوافل. قال: فقال له ابوبصیر: ما أری النوافل ینبغی أن‌تترک علی حالة. فقال a: اجل، لا^[16].

کل سهو فی الصلوة یطرح منها غیر أنّ اللّه یتمّ بالنوافل^[17]: سهو در نماز موجب از بین رفتن بخشی از آن می­شود. البته خداوند این نواقص را با نافله جبران می­کند.

در اینجا باید گفت: اگر قبولی نمازهای واجب به طور کامل منوط به نافله است و اگر پذیرش همة اعمال منوط به پذیرفته‌شدن نماز است، پس چرا سهل‌انگاری در نافله؟

گفتنی است در روایات بسیاری^[18]، قضای نوافل، مطلوب و مورد سفارش واقع شده است. یکی از آن روایات را ذکر می­کنیم.

و عن أبی­عبداللّهaقال: إن العبد یقوم فیصلّی النافلة فیعجب الربّ ملائکته منه فیقول: یا ملائکتی! عبدی یقضی ما لم‌افترض علیه^[19].

امام صادقaفرمودند: وقتی بنده­ای مشغول نماز نافله می­شود، خداوند در پیشگاه ملائکه، اظهار شگفتی و مباحات می­کند و می­گوید: بنده­ام مشغول کاری است که بر او واجب نکرده­ام.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :