مقدمه :

نماز زیباترین عمل ، جذابترین ذکر و محبوبترین هدیه به پروردگار است . نماز حلقه اتصال عبد به معبود و مایه انس و آرامش است ، نماز سرچشمه نیکی ها ، مایه رحمت الهی و وسیله تقرب به پروردگار است ، نماز دور کننده از گناه ، دژ مستحکم در برابر حملات شیطان ، ستون دین و بلکه به تنهایی تمام دین است (1).

اقامه فریضه نماز

مهمترین و زیباترین عمل عبادی انجام فریضه نماز است . اگر واقعاً فریضه نماز آن طور که شایسته آن است اجرا شود هیچ گونه فساد و فحشایی در جامعه به وجود نخواهد آمد . بهترین وسیله اصلاح خانواده ها از فساد و تباهی نیز برپایی نماز است . خداوند کریم به پیامبر می فرمایند : « و امر اهلک بالصلوة و الصطبر علیها » [1] یعنی خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش زیرا :

« ان الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر»[2] 

در این صورت است که جامعه در برابر هجوم فرهنگی دشمنان مقاوم و نفوذ ناپذیر  می گردد (2).

خانواده و اقامه نماز

بزرگترین موهبت الهی برای یک فرزند پای گذاشتن او در خانواده مؤمن و نمازگزار است . شروع نماز در سنین کودکی و آشنایی بصری و سمعی او از زمان کودکی در خانواده سبب می شود که این صفت حسنه به صورت یک عادت معمول و سازنده در جسم و روان او شکل گیرد و همه فواید مترتب بر نماز و حضور در اماکن دینی در بعد سلامت روانی فرزند در آینده خواهد شد . وقتی هنوز فطرت پاک کودکی آلوده به گناه و تیرگی منکرات نشده است شروع نماز و آشنایی با مفاهیمی چون خدا ، مذهب و دستورات و تعالیم اسلامی چنان در ذهن کودک جای می گیرد که امکان هر شک و انحرافی را از او خواهد گرفت و در این مورد والدین نباید وقتی فرزندانشان به سن تکلیف می رسند مخصوصاً دختران که سن تکلیف آنها پایین است به بهانه دلسوزی ساده اندیشانه فرزند را به برپاداری نماز تحریک نکنند. و این خیانت بزرگی از جهت محروم نمودن فرزندانشان از نعمت بزرگ نیایش الهی است چرا که در این مسیر امکان آلودگی فرزند به انواع گناهان و انحرافات وجود دارد و به همین دلیل آئین مقدس اسلام با توصیه های مؤکد مسلمانان را به آموزش مرحله به مرحله نماز به کودکان فرا خوانده اند . (3)

خانواده اسلامی به عنوان اولین وظیفه خود بایستی فرهنگ نماز و نمازخوانی را در میان اعضای خود گسترش دهد . انسان نمازگزار هرگز مرتکب فساد و فحشا نمی شود به شرط آنکه آن طور که سزاوار است نماز را اقامه کند و همیشه به یاد خدا باشد و خداوند را در تمام زوایای زندگی اش حاضر و ناظر بداند. اگر فرهنگ نماز در جامعه جا افتاد ، ذکر یاد خدا بین مردم جاری است و تمام فعالیتهای انسان با کمیت و کیفیت مطلوب انجام می شود . و در غیر این صورت زندگی آن جامعه همراه با نکبت و سختی است . در وصف اهمیت نماز همین بس که ملاک و میزان قبولی بقیه اعمال و عبادات ، قبولی نماز است .

امام صادق (ع) می فرمایند : « اولین عمل انسان که مورد محاسبه قرار می گیرد نماز است ، پس اگر نماز قبول شد سایر اعمالش نیز قبول می شود و اگر نمازش مردود شد بقیه اعمالش نیز مردود می شود . » [3] ( 2)

نماز و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی ناشی از تهاجم فرهنگی :

فرهنگ ، یکی از مهمترین معیارهای پیشرفت و پویایی تمدن است که هنجارهای اجتماعی و نظام ارزشی جامعه بر اساس آن شکل می گیرد . امروزه تهاجم به فرهنگ یکی از رایج ترین نوع تهاجم و راهی مطمئن و سریع برای دست یابی به اهداف استعماری است .

با تغییر دادن فرهنگ مردم بر اساس اندیشه بیگانه بدون این که رد پایی از تمدن باقی مانده باشد و بدون لشکر کشی ، کشور مهاجم به هدف خود می رسد . تهاجم فرهنگی را باید جنگ برای به تسخیر در آوردن درون انسانها دانست . هر چند این تسخیر گاهی آن قدر شدید می شود که در ظاهر هم ، نمود پیدا می کند . ( 4)

تلاش غربیان در جنگ نرم علیه خانواده با استفاده از برنامه های منسجم فرهنگی با استفاده از ابزارهایی چون شبکه های تلویزیونی ، ماهواره ای ، سایتهای خبری و غیر خبری مستهجن ، مواد مخدر و افیونی  ، ترویج مکاتب شیطان پرستی و پوچ گرایی و ... باعث کم رنگ شدن اهمیت تشکیل خانواده و استحاله کارکردهای خانواده و عدم برخورداری از استمرار خانواده و به تبع آن افزایش میزان رشد طلاق و بزهکاری و اعتیاد جوانان و هرزگی هستند ، به نظر می رسد توجه به کلام وحی و استفاده از سنت پیامبر (ص) و ائمه معصومین می تواند راهکاری برای مقابله با این جنگ نرم و استحکام خانواده باشد.(2)

اولین و مهمترین و در عین حال مؤثرترین اقدام خانواده در جهت مقابله با تهاجم فرهنگی رعایت تقوای الهی از سوی آحاد افراد خانواده و آموزش آن به اعضای خود است . اگر فرهنگ خداترسی و خدا را حاضر و ناظر دیدن ، در میان افراد خانواده و جامعه رشد پیدا کند ، مطمئناً چنین جامعه ای هیچ گونه آسیبی از دشمنان نخواهد دید . تقوا پیشگی یعنی مبارزه با شیطان ، مبارزه با نفس ، به همان نسبت که جنگ فرهنگی و جنگ بر علیه ارزشهای اسلامی خطرناکتر از جنگ نظامی است . هر مشکلی متوجه انسان شود ، هر فتنه ای که متوجه جامعه اسلامی شود راه نجات از این سختی و مشکلات رعایت تقوای الهی است . مصداق بارز رعایت تقوای الهی و تقویت و پرورش اراده و عقل در انسان انجام عبادات می باشد که از اصول و مهارتهای اصلی زندگی است که باید توسط خانواده ها به فرزندان آموزش داده شود . همچنین مهمترین و زیربناترین عمل عبادی انجام فریضه نماز است . اگر واقعا ً فریضه نماز آن طور که شایسته آن است اجرا شود هیچ گونه فساد و فحشایی در جامعه به وجود نخواهد آمد . بهترین وسیله اصلاح خانواده ها از فساد و تباهی نیز برپایی نماز است . (2)

آثار تربیتی نماز :

نماز آثار گوناگون فردی و اجتماعی ، دنیوی و اخروی را به دنبال دارد . و منظور از آثار تربیتی آثاری است که به نحوی در پرورش روحی و اخلاقی انسان تأثیرگذار است .

1. مانع انجام گناه و آمرزش گناهان : گناه عامل سقوط انسان و مانع رشد اخلاقی و معنوی است ، گناه زمینه مساعد پرورش اخلاقی و روحی انسان را از بین برده و قلب مربی و متربی که مهمترین پایگاه صفات اخلاقی و عواطف انسانی است را آلوده به زنگار و سیاهی می نماید . گناه نه تنها خود مانع بزرگ در مسیر تربیت دینی و اخلاقی است که باعث محروم شدن انسان از دیگر عوامل مؤثر در سازندگی روحی و معنوی است .

تأثیر دیگری که گناه در فرد گناهکار ایجاد می کند ایجاد احساس گناه در فرد است . از جمله ترس و اضطراب ، خود خواری ، احساس حقارت و سرافکندگی در مقابل دیگران ، ترک زندگی اجتماعی و انزوا طلبی و فرار از مسؤلیتهای فردی و اجتماعی است .

یکی از مهمترین آثار تربیتی نماز تأثیر شگرف آن بر آمرزش گناهان و پاکسازی معنوی انسان است .

2- جلوگیری و مقابله با حملات شیطان : در تربیت اسلامی عوامل و موانعی برای سازندگی اخلاقی و معنوی وجود دارد که فرا مادی بوده و نمود خارجی و ظاهری ندارد . یکی از این عوامل شیطان است ، حضرت علی (ع) می فرمایند : نماز قلعه ای است که انسان را از حملات شیطان نگه می دارد[4] مهم ترین کار شیطان ایجاد وسوسه در نفس انسان است ، وسوسه عبارت است از اندیشه مذموم که انسان را به سوی شر و بدی بر می انگیزاند . دستور دادن و واداشتن به فحشا و منکر از دیگر کارهای شیطان است «و هر کس پا بر جای شیطان نهد (بداند که) او به زشتکاری و ناپسندی وا می دارد » [5] . کار دیگر شیطان این است که باعث می شود که اموال و اولاد انسان به حرام آمیخته شوند «و از ایشان هر که را توانستی با آوای خود تحریک کن و با سواران و پیادگانت بر آنها بتاز و با آنان در اموال و اولاد شرکت کن و به ایشان وعده بده » [6]

3-جلوگیری از کبر و خودبینی : کبر عبارت است از حالتی که انسان خود را بالاتر از دیگری ببیند و به برتری خود بر دیگری معتقد است . حضرت علی (ع) کبر را زشت ترین خلق ، سیر طغیان و نافرمانی پروردگار ، آفت شرف ، بزرگترین گناه ، مادر عیبها و حیله ابلیس ، بدترین آفت عقل برشمرده اند[7].

یکی از عوامل مؤثر در پیشگیری و درمان چنین رذیله ای نماز است . حضرت علی (ع) می فرمایند: «خداوند ایمان را به خاطر تطهیر دل از شرک واجب گردانید و نماز را برای پاک شدن از کبر » .

4- رحمت پروردگار : رحمت در لغت به معنای متعددی چون «رأفت ، لطف ، عطوفت ، احسان ، محبت و شفقت » آمده است . یکی از آثار تربیتی نماز در پی داشتن رحمت پروردگار برای نماز گزار است . حضرت علی می فرمایند : «نماز موجب نزول رحمت می گردد »[8]. نیز می فرمایند : «اگر نماز گزار می دانست که چگونه رحمت (پروردگار )او را فرا گرفته است سر از سجده بر نمی داشت [9].

5- تقرب به پروردگار : تقرب به پروردگار عالی ترین و نهایی ترین غایت در مسیر سیر و سلوک و تربیت اسلامی است و سایر اهداف و غایات مقدمه رسیدن به این هدف عالی است . امام علی در وصیت به اصحابش فرموده است «امر (بجای آوردن ) نماز را بر عهده بگیرید و بر آن محافظت کنید ، زیاد به آن توجه کنید و به وسیله آن به خدا تقرب جویید » [10] . و نیز در سخن کوتاه و عمیق دیگری فرمودند «نماز موجب تقرب هر پرهیزگار است » [11] (1).

راههای افزایش تعداد نمازگزاران و جلب افراد به نماز خواندن :

مسؤلیت اصلی جلب افراد به نماز خواندن بر عهده نمازگزاران می باشد؛ لذا نمازگزاران باید دقت کافی و وافی نمایند تا تنها از محرمات دوری نموده و از منکرات فاصله بگیرند ؛ بلکه باید طوری اندیشیده (با حفظ معیارها و ضوابط اسلامی ) و عمل نمایند که با توجه به افکار و اعمال مردم ، هر چه بیشتر آنها را به نماز و نمازخواندن هدایت نمایند . این هدایت بیشتر باید غیر مستقیم باشد ؛ یعنی اینکه نمازگزاران باید با عمل خود ، افراد دیگر را به نماز هدایت نمایند . در واقع افراد تارک نماز و یا کاهل در نماز ، بیشتر به اعمال نمازگزاران توجه دارند تا به حرف آنها .

مسؤلیت جذب افراد به نماز بر تمام احاد نمازگزاران است ؛ اما در بین نمازگزاران مسؤلیت بیشتری متوجه افرادی است که قدرت تأثیر گذاری بیشتری را دارند و با کمیت و کیفیت بیشتری توانایی هدایت و جذب افراد را به طرف نماز دارا هستند . همانطور که در قرآن مجید آمده « لا نُکَلِفُ نَفساً اِلا وُسعَها »[12] تکلیف افراد بر اساس توانایی آنها است ؛ لذا در بین نمازگزاران بیشترین مسؤلیت برای جلب افراد به نماز ، بر عهده رهبران و مسؤلان جامعه که توانایی بیشتری دارند ، می باشد . با توجه به سخنان مولای متقیان حضرت علی ( ع ) که فرمود : « مردم به امیران خود مانند ترند تا پدران خود . » و همچنین « دو گروه از امت من هستند که اگر صالح شوند ، مردم صالح می شوند و هنگامی که فاسد شوند مردم فاسد می شوند : اول ، عالمان و دوم ، سلاطین و حاکمان . » [13] آشکار می شود که رهبران و مسؤلان باید کمال دقت و ظرافت را در اعمال خود داشته باشند ؛تا وقتی الگوی افراد دیگر قرار می گیرند ، الگوی مناسب بوده و افراد بیشتری را به نماز و نماز خواندن هدایت نمایند . این رهبران و مسؤلان نه تنها باید از محرمات و منکرات دوری نمایند ، بلکه باید از مرحله درک عقلی و ایمان قلبی از نماز گذشته و به مرحله دریافت حقایق با چشم ملکوتی برسند و با رفتاری پیامبرگونه ، مردم را راهنما و الگو باشند .

در مجموع راه حلهایی را که برای جلب افراد به نماز خواندن و افزایش تعداد نمازگزاران می توان برشمرد ، عبارتند از:

الف – تلاش برای اقامه واقعی نماز توسط نمازگزاران با توجه به مواردی چون :

1. توجه به کلمات و معانی نماز
2. درک عقلی و فکری محتوای نماز
3. آشنایی و ایمان قلبی با محتوای نماز
4. دریافت حقایق با چشم ملکوتی

البته لازم به بیان است که بند سوم ،کار مشکلی است و بند چهارم با مجاهدات و ریاضت های فراوان حاصل می شود .

ب :وقتی نماز گزار رفتاری نیکو از خود ارائه دهد ،افراد غیر نماز گزار «تارک نماز و کاهل در نماز » تحت تأثیر این رفتار ها قرار گرفته ،تشویق به نماز خواندن می شوند . با توجه به اینکه رفتار ها و کنش های افراد همیشه عقلانی نبوده و در بسیاری موارد عاطفی است ، ارائه رفتار های خوب و سنجیده از طرف نماز گزار می تواند باعث کشش افراد غیر نماز گزار به طرف نماز باشد .

ج :داشتن زندگی ساده دور از تجمل و اسراف و همواره با صدق و صفای نماز گزاران باعث جلب افراد غیر نمازگزار به طرف نماز می شود .

د :داشتن رفتار های ملایم و نرم از سوی نماز گزاران ،و چشم پوشی از خطای افراد و مواردی از این قبیل ،باعث کشش و جلب آنها به طرف نماز می شود .

ه :با توجه به اینکه انسان ها می خواهند راهنما و رهبرانی از جنس خود و در مواردی ،در زمان خود داشته باشند و همچنین انسان ها الگو پذیر بوده و از الگو های مورد نظر خود پیروی می کنند ،لذا،باید الگو ها ،رهبران و مسئولان دارای شخصیتی رشد یافته باشند.

و : ایجاد و برقراری عدالت و قسط در جامعه :

با توجه به تأثیر تأمین معاش افراد بر معاد آنها ،برقراری عدالت و قسط در جامعه ،تأثیر فراوانی در نماز خواندن و اقامه آن دارد .

ز :محرک های درونی و بیرونی نماز :

وجود محرک های درونی و بیرونی می تواند تمایل به نماز را در افراد ایجاد نماید ،«حتی اگر به قصد قربت هم نباشد ،لااقل برای تأمین سلامت جسم ، ذهن و روان امری واجب و ضروری است »

ح :ایجاد و افزایش مهارت در نماز :

از طرق مختلف مانند خانواده ،نظام آموزشی و رسانه های گروهی می توان مهارت لازم را در افراد برای نماز خواندن و تمایل به نماز ایجاد نمود .

ط :درونی کردن نماز :

نماز و فرهنگ آن از طریق عجین شدن با وجود افراد ،درونی شده و تداوم می یابد . اگر روند جامعه پذیری افراد در خانواده ، دوستان و همسالان ،محیط های آموزشی،رسانه های گروهی به نحوی صورت بگیرد که نماز خواندن و فرهنگ نماز درونی شود ،یعنی با وجود فرد عجین گردد ،تمایل افراد به نماز قوی می گردد .

ی :نهادی شدن نماز :

در صورتی که نماز در جامعه نهادینه شده ،در زندگی اجتماعی ماندگار شود ،امکان اینکه افراد جامعه ،نماز گزار «نماز خوان»شوند ،زیاد می گردد(5) .

نتیجه گیری:

بنا به نتایج تحقیقات ، حضور در مسجد می تواند در از بین بردن مشکلاتی مانند احساس تنهایی ، غم و اندوه و حتی انزواگرایی بسیار مؤثر باشد . گردهمایی های مذهبی در مساجد که مسلمانان در اجرای آن به طور متحد عمل می کنند ، پیوندهای عاطفی آن ها را تقویت می کند و صمیمیت بیشتری را در بین آنها به  وجود می آورد . دوری از انزوا ، رهایی از اندوه های جانکاه و احساس توانمندی در همراهی و تعاون با دیگران ، همه به طور غیر مستقیم ، در زمره درمانهای روانی قرار می گیرند که با حضور در مسجد و در جمع صمیمی انسانهای با ایمان تحقق می پذیرد . همان طور که می دانید اصلی ترین برنامه مذهبی در مساجد ، نماز است . نماز شکلی از نیایش با خداست که با هماهنگی و نظم خاصی در قالب حرکات معنادار فیزیکی و روحی انجام می شود .

نماز زیباترین عمل ، جذابترین ذکر و محبوبترین هدیه به پروردگار است . نماز آثار گوناگون فردی و اجتماعی ، دنیوی و اخروی را به دنبال دارد .که از آن جمله می توان به آمرزش گناهان ، جلوگیری و مقابله باحملات شیطان، جلوگیری از کبر وخودبینی ،جلب رحمت پروردگار و تقرب به پروردگار اشاره نمود.

انسان نمازگزار هرگز مرتکب فساد و فحشا نمی شود به شرط آنکه آن طور که سزاوار است نماز را اقامه کند و همیشه به یاد خدا باشد و خداوند را در تمام زوایای زندگی اش حاضر و ناظر بداند. اگر فرهنگ نماز در جامعه جا افتاد ، ذکر یاد خدا بین مردم جاری است و تمام فعالیتهای انسان با کمیت و کیفیت مطلوب انجام می شود .همچنین  بهترین وسیله اصلاح خانواده ها از فساد و تباهی  و آسیبهای اجتماعی نیز برپایی نماز است .در این صورت است که جامعه در برابر هجوم فرهنگی دشمنان مقاوم و نفوذ ناپذیر  می گردد.

در حال حاضر تلاش غربیان در جنگ نرم علیه خانواده با استفاده از برنامه های منسجم فرهنگی با استفاده از ابزارهایی چون شبکه های تلویزیونی ، ماهواره ای ، سایتهای خبری و غیر خبری مستهجن ، مواد مخدر و افیونی  ، ترویج مکاتب شیطان پرستی و پوچ گرایی و ... باعث کم رنگ شدن اهمیت تشکیل خانواده و استحاله کارکردهای خانواده و عدم برخورداری از استمرار خانواده و به تبع آن افزایش میزان رشد طلاق و بزهکاری و اعتیاد جوانان و هرزگی هستند ، به نظر می رسد توجه به کلام وحی و استفاده از سنت پیامبر (ص) و ائمه معصومین می تواند راهکاری برای مقابله با این جنگ نرم و استحکام خانواده باشدکه اولین و مهمترین و در عین حال مؤثرترین اقدام خانواده در جهت مقابله با تهاجم فرهنگی رعایت تقوای الهی از سوی آحاد افراد خانواده و آموزش آن به اعضای خود است که مصداق بارز رعایت تقوای الهی و تقویت و پرورش اراده و عقل در انسان انجام عبادات خصوصاً انجام فریضه نماز می باشد.

منابع :

1. مقاله «آثار تربیتی نماز از دیدگاه امام علی (ع) »،نوشته علی همت بناری ، کتاب نماز ،حکومت ، تربیت ، دبیرخانه دائمی اجلاس نماز ،انتشارات ستاداقامه نماز ، تابستان 1379
2. کفاش .حمیدرضا ، حمیدزاده . غلامرضا ، آشنایی با پدافند غیرعامل ( مقاومت ملی پایدار ) ویژه آموزش خانواده ، انتشارات مدرسه ، چاپ اول ، 1390
3. دهقانی . فرزانه ، « نماز، مسجد، خانواده »  ماهنامه آموزشی – تربیتی پیوند ، شماره384 ، مهرماه 1390 .
4. گلستانی شیشوان . محمد علی ، «نقش مساجد در سلامت فرد و جامعه» ، ماهنامه آموزشی – تربیتی پیوند ، شماره 405 و 406 و 407 ، تابستان 139

این مطلب را به اشتراک بگذارید :