عوامل عدم حضور قلب و درمان آن

يا أيها الذين ءامنوا لا تلهکم أموالکم و لا أولادکم عن ذکر الله و من يفعل ذلک فأولئک هم الخسرون؛[1]  اي کساني که ايمان آورده ايد، - زنهار - اموال شما و فرزندانتان، شما را از ياد خدا غافل نگرداند، و هر کس چنين کند، آنان خود زيان کارانند.

آن چه که در برخي از روايات اشاره شده و اهل معرفت به آن دست يافته اند، اين است که توجه به غير خدا و مشغوليت ذهن به غير او، موجب محروميت از حقيقت نماز مي شود؛ هر چند اين غفلت به يک لحظه و مربوط به موضوع غير دنيا باشد. عوامل غفلت و روي گرداني ذهن از ياد خداوند در نماز، مي تواند به صورت هاي گوناگون بروز داشته باشد که با راهکارهاي درمان بررسي مي شوند.

[1] منافقون / 9.

هرزگي و فرار بودن قوه ي خيال

گاه ذهن انسان بدون هيچ مقدمه و نظمي در موضوعات جزئي، از شاخه اي به شاخه اي پرواز مي کند که هيچ رابطه ي منطقي بين آنها وجود ندارد. به اين قوه و حالت، «خيال» مي گويند که بي نظمي و فرار بودن، از جمله ويژگي هاي آن است.

اين تصور که کنترل و ضبط خيال به ميزان دل بستگي و علاقه ي به دنيا مربوط مي شود، اشتباه است؛ چرا که فرار بودن خيال، مصيبتي است که تارک دنيا نيز به آن مبتلاست.[1] .

خيالات به چهارگونه اند: افکاري براي انجام کار خير يا شر، خيالات باطلي که جنبه ي عملي ندارند و به دو صورت خير و شر مطرح هستند. در هر کدام از اين صورت ها، مي توان به واسطه ي تمرين و ممارست، ذهن را از افکار و خيالات غير الهي پيراست و آن را تنها متوجه خداوند نمود. 

[1] آداب الصلوة، ص 43؛ به نقل از حضور قلب در نماز، ص 28.

درمان دراز مدت

براي درمان و کنترل قوه ي خيال، راهکارهاي مختلفي ارائه گرديده است که بهترين آنها، توسط اساتيد فن، بيان گرديده که در اين جا به مهم ترين آنها اشاره مي کنيم:

راه هاي ورودي ذهن، به چشم، گوش و زبان تقسيم شده اند که از اين سه راه، عموم افکار و ذهنيات هر فردي شکل مي گيرد و بر اساس آنها برنامه ريزي و زندگي مي کند. اگر کانال هاي ورودي کنترل شوند و ذهن به صورت صحيح تغذيه شود، خروجي آن نيز مفيد و به راه هدايت خواهد بود؛ مانند استخر آبي که اگر راه هاي ورودي آب، از آلودگي مبرا بودند، آبي که در استخر مي ريزد نيز پاکيزه خواهد بود. اما اگر آب هاي وارد شده، آلودگي داشتند، طبيعي است که آب موجود در استخر نيز آلوده باشد و خروجي آن نيز آب آلوده اي باشد. چنانچه چشم آن چه را که نبايد ببيند، ديد، و گوش آن چه را که نبايد بشنود، شنيد و زبان از نبايدها پرهيز نداشت، انتظاري جز غفلت از خدا نبايد داشت. پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم نيز به همين نکته تصريح فرموده اند: «اگر نبود اين که دل شما چراگاه شيطان شده است و زياد سخن نمي گفتيد، همانا هر چه مي شنوم، شما نيز مي شنيديد».[1] .

تغذيه ي قوه ي خيال مي تواند توجه و تمرکز به روي مسائل پسنديده و ممدوح باشد؛ مانند ياد خدا (ذکر و اخلاص در کارها)، تفکر در مسائل اعتقادي (تفکر درباره ي مبدأ و معاد، کسب اخلاق و رفتار انساني) و دقت در عجائب خلقت و آثار نظم پروردگار. همگي در سمت و سو دادن خيال، بسيار مؤثرند.

[1] «لو لا تمريج في قلوبکم و تزيدکم في الحديث لسمعتم ما أسمع»؛ صريح السنة، ص 29.

درمان کوتاه مدت

از جمله روش هاي مقطعي و زود بازده، تصميم بر مخالفت در حال نماز است؛ يعني همان لحظه تصميم بگيرد خيال خود را به نماز و معاني آن متمرکز نمايد و چنانچه خارج شد، دوباره باز گردد؛ چرا که خروج از اين 

حالت به دست انسان نيست، اما بازگرداندن آن اختياري است.[1] .

البته اين توقع بي جاست که در ابتداي امر، بتوان در تمام نماز طاير خيال را کنترل کرد؛ چرا که بايد اين امر به آرامي و به تدريج و به واسطه ي تمرين حاصل شود. به فرموده اساتيد، برخي از خيالاتي که بر اثر کانال هاي ورودي ذهن (چشم، گوش و زبان) حاصل شده، گاه تا پانزده سال ضبط مي شود و بايد بر اثر تمرين از ذهن زدوده شود.[2] .

باور نمي کنيم؛ معمولاً اين طور بوده است. آن داستان معروف بيرون آوردن تير از پاي مبارک امام علي عليه السلام در حال نماز. وقتي اطبا از بيرون آوردن تير عاجز شدند، پيشنهاد امام حسن عليه السلام بود که فقط يک زمان است که مي توان تير را بدون درد بيرون آورد؛ هنگام نماز. و چنين کردند[3]  و ما باور نمي کنيم هنوز.

راه دور چرا برويم؟ امام علي عليه السلام که سهل است؛ کساني که بويي از شاگردي شاگردانش برده اند نيز چنين بوده اند. مرحوم علامه طباطبايي رحمه الله بود که عمل جراحي چشم ايشان بدون بي هوشي و پلک زدن صورت گرفت. آن هم هفده دقيقه![4] .

پيش از آن، جريان عمل معده ي مرحوم آية الله العظمي سيد احمد خوانساري رحمه الله در سن 89 سالگي بود که به دليل فتوايشان - که تقليد مقلدان در حال بي هوشي موجب اشکال مي شود -، جراحي معده ي ايشان بدون بي هوشي انجام گرفت! هر چند پزشکان نمي پذيرفتند و در واقع باور نمي کردند که بتوان جراحي معده را بدون بي هوشي انجام داد، اما شکم را پاره کردند و دوختند. در طول مدت جراحي، مرحوم خوانساري رحمه الله عکس العملي نشان نمي دهد و مشغول خواندن سوره انعام مي شود.[5] .

به فرموده آية الله مصباح (دامت برکاته) «کسي که در حين عمل جراحي، چنين توجه خود را متمرکز در ساحت قدس ربوبي کند، قطعاً در حال نماز هم مي تواند چنين کاري را انجام دهد». سيد احمد خوانساري رحمه الله کسي بود که امام عارفان قدس سره درباره ي او فرمود: «ايشان تالي تلو معصوم است، شما بايد از ملکه ي عصمت ايشان سخن بگوييد».[6] .

 [1] به سوي محبوب، ص 62.

[2] آداب و آفات تربيت، ص 111.

[3] ارشاد القلوب، ج 2، ص 217.

[4] جرعه هاي جانبخش، ص 383.

[5] نقل با تصرف: آداب الطلاب، ص 102 و 103.

[6] ستارگان خوانسار، ص 111. هم چنين حجةالاسلام فاطمي نيا از قول حضرت امام قدس سره چنين نقل کرده است: «ما در عدالت آقا سيد احمد شک نداريم، در عصمتش شک داريم»؛ نکته ها از گفته ها، ج 1، ص 89.

این مطلب را به اشتراک بگذارید :