بسم الله الرحمن الرحیم

بحث ما در آثار نماز است. یکی از آثار مهم نماز ریزش گناهان توسط نماز است که در ذیل آیه 114 سوره هود می‏خواهیم به آن اشاره بکنیم. قبل از اینکه وارد آیه بشویم روایت زیبایی هست از امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) که آن روایت را اشاره بکنیم و بعدش به آیه مورد بحث برسیم. در ذیل این آیه شریفه روایتی را مجمع البیان به صورت مفصّل بیان کرده است که امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) از اصحاب خودشان سؤال می‏کنند و می‎فرماید به نظر شما امید بخش ترین آیه قرآن کدام آیه است؟

یکی از بحث‎های خیلی زیبا و شیرین نمازی است و یکی از آثار خیلی امیدوار کننده‎ای برای انسان که نماز دارد. اصحاب امیرالمؤمنین چهار نفر جواب می‏دهند. نفر اول می‏گوید به نظر من امید بخش ترین آیه قرآن آیه 48 سوره نساء است که خداوند تبارک و تعالی می‏فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشاء»، خداوند تبارک و تعالی شرک را نمی‎بخشد ولی غیر از شرک را برای کسانی که تحت «مَن یشاء» قرار بگیرند ممکن است ببخشد؛

آیه خیلی آیه زیبایی است ولی امیرالمؤمنین می‎فرمایند: «حَسَنَت وَ لَیسَت إیَّاهَا» آیه خوبی خواندی، این آیه قشنگی است ولی آن آیه‎ای که مدّنظر من است این آیه شریفه نیست.

نفر دوم جواب داد و گفت به نظر من امید بخش ترین آیه قرآن آیه110 سوره نساء است که خداوند به صورت یک حکم کلی می‎فرماید: «وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ» هر کسی که به خودش ظلم بکند، هر کسی که عمل بدی انجام بدهد و یا به خودش ظلم بکند «ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ» بعدش بیاید استغفار بکند و بگوید:

من آمدم گدای این در گردم
محتاج عطا و لطف داور گردم

اگر این کار را کرد «يَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحيماً»، خداوند را می‌یابد بسیار بخشنده بسیار مهربان، «غافراً راحماً» نیست، بلکه «غَفوراً رحیماً» است. این هم آیه زیبایی است ولی امیرالمؤمنین فرمودند: «حَسَنَةٌ وَ لَیسَت إیَّاها» تو هم آیه قشنگی خواندی ولی آیه مدّنظر من این آیه هم نیست.

نفر سوم جواب داد و گفت به نظر من امید بخش ترین آیه قرآن آیه 53 سوره زمر است، تنها آیه‎‏ای که خداوند تبارک و تعالی با گنهکاران صحبت می‏کند و با یک خطاب محبت آمیزی هم با آنها صحبت می‏کند و می‎فرماید: «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» بگو ای بنده‎های من! که از من فاصله گرفتند و رفتند و دور شدند و ظلم کردند بر خودشان، چی می‏گویی خدایا؟ «لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ»، از رحمت خدا ناامید نشوید! بیایید بگوئید:

پس از عمری گنهکاری که دیدم لطف جانان را
جهان را با خبر از آیه «لا تَقْنَطُوا» کردم

خدایا چرا ناامید نشوم؟ آخر من خیلی گناه کردم! خدا دو تا دلیل می‎آورد که حق ناامید شدن نداری! یک: «إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً»، از گناهان خودت نگران هستی؟ خداوند قطعاً قطعاً همه همه گناهان را می‎بخشد. خدایا تو مرا می‌پذیری؟ آخر آدم‎های دنیا وقتی یک بار دو بار سه بار من بروم پیش او معذرت خواهی بکنم بالأخره عصبانی می‎شود، خدایا اینقدر من پیش تو آمدم این همه الهی العفو گفتم، در شبهای جمعه، شبهای قدر، شبهای عاشورا! باز هم مرا می‎بخشی؟ می‎فرماید: «إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيم‏»، این «إنَّ» دلیل دوم «لا تَقْنَطُوا» هست. هُوَ ضمیر فصل هم یعنی توی عالم فقط یکی است که این ویژگی‎ها را دارد. خداوند غفور و رحیم فقط خود خداوند تبارک و تعالی است و تو حقِّ ناامید شدن نداری. هم خیالت از خودت راحت باشد اگر گناهانت زیاد باشد و توبه کنی خداوند می‎بخشد و کسی هم که می‌خواهد بپذیرد غفور و رحیم است، بیایید همه با هم بگوئیم:

بارالها جز درت دارالشفاء دارم یا ندارم
من به غیر از تو به دیگر إلتجاء دارم یا ندارم
حجّت من آیه «لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّه» هست و بس
ورنه جز دوزخ به اعمالم جزا دارم یا ندارم

خیلی این آیه شریفه، آیه زیبا و قشنگی است. امیرالمؤمنین فرمودند: «حَسَنَةٌ وَ لَیسَت إیَّاهَا»، تو هم آیه قشنگی خواندی ولی آیه‎ای که مدّنظر من است این آیه هم نیست!

آخرین نفر به عنوان چهارمین نفر گفت به نظر من امید بخش ترین آیه قرآن آیه 135 سوره آل عمران است که داستان معروفی دارد برای بهلول نبّاش و پذیرفتن توبه بهلول نبّاش است که گناهی کرده که پیامبر او را طردش کردند و بعد از اینکه پیامبر او را طردش کردند رفته و چهل شبانه روز توی بیابان‎‏های مدینه شب‎ها را عبادت می‏کند و روزها را روزه می‎گیرد و بعد از چهل روز دست به دعا برداشته که خدایا مرا بخشیدی یا نبخشیدی؟ اگر نبخشیدی «فَأرسِل بالنَّارِ تُحرِقُنِی»، اگر مرا بخشیدی به دل پیامبرت بینداز که مرا بخشیدی!

آنقدر قشنگ توبه کرد که در حقّش آیه نازل شد که: «وَ الَّذينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً» آنهایی که یک عمل زشت آشکاری انجام می‎‏دهند «أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ» یا به خودشان ظلم می‏کنند «ذَكَرُوا اللَّهَ» یک دفعه به یاد خدا می‎افتند «فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ» بعدش هم استغفار می‏کند «وَ مَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللَّهُ» پیامبر تو هم او را طردش کردی، که غیر خدا می‏خواهد این را ببخشد؟ این درگاهی دیگر غیر از در خانه خدا ندارد. «إِلَهِي هَلْ يَرْجِعُ الْعَبْدُ الآبِقُ إِلَّا إِلَى مَوْلاه» آیا بنده فراری غیر از در خانه خدا جای دیگری دارد. این آیه، آیه زیبایی است ولی باز هم امیرالمؤمنین فرمودند: «حَسَنَةٌ وَ لَیسَت إیَّاهَا»، این آیه مدّنظر من نیست.

پچ پچ‎ها شروع شد، سر و صداها شروع شد. امیرالمؤمنین فرمودند: چرا سر و صدا می‏کنید؟ فرمودند که یا امیرالمؤمنین ما همه روایت‎هایی که از پیامبر شنیده بودیم و با توجه به اینکه خودمان یک تسلّطی به آیات قرآن داشتیم امیدبخش ترین آیات را گفتیم، شما همه‎اش می‌فرمایید این نیست و آن نیست، پس امیدبخش ترین آیه قرآن کدام است؟

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: از حبیب خودم رسول خدا شنیدم که امیدبخش ترین آیه قرآن درباره نماز است. آیه 114 سوره هود است که خداوند می‎فرماید: «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ» نماز را اقامه کن در دو طرف روز که اشاره به نماز صبح و مغرب دارد «وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ» که اشاره به نماز عشاء دارد. چرا نماز را اقامه کن؟ به خاطر اینکه «ِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ» این نماز شما حسنه است و حسنات شما سیِّئات شما را از بین می‎برد.

چند تا نکته اینجا هست؛ این آیه از آن آیاتی است که به سه نماز اشاره دارد. گاهی اوقات آیات ما به یک نماز اشاره دارد مثلاً: «حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى»، گاهی اوقات به سه نماز اشاره دارد مثل این آیه شریفه؛ گاهی اوقات به پنج تا نماز اشاره دارد مثل: «‏أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‏ غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْر». به خاطر اهمیت و شأن نزول و داستانی که داشته خداوند به یک یا به چند نماز اشاره می‏کند. این مورد بحث ما نیست. آنچه که مورد بحث ماست این است که خداوند می‌فرماید: نماز را اقامه کن، بخاطر چی؟ بخاطر اینکه «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئات‏». چند تا نکته تفسیری:

یک: مراد از این حسنات چیست؟ ما به آیات و روایات که مراجعه می‏کنیم می‎بینیم که این حسنات هم شامل نماز می‏شود و هم شامل غیر نماز می‌شود، این حسنات شامل نماز می‏شود، چرا؟ به خاطر اینکه این «إِنَّ الْحَسَناتِ» دلیل أقم الصَّلاة است و دلیل که نمی‏تواند منفکّ از مدّعی باشد. خداوند می‎فرماید: «أقِمِ الصَّلاة» چرا؟ به خاطر اینکه حسنات سیِّئات را از بین می‎‌برد. پس مصداق بارز حسنات قطعاً و یقیناً نماز است ولی منحصر به بحث نماز نیست. ما روایات دیگری داریم که خداوند هم تعبیر به حسنات را در اینجا آورده است اشاره می‏خواهد بکند که نه این اختصاص به نماز ندارد، هر حسنه‌ای سیِّئات را از بین می‎برد که روایت متعدّدی به آن اشاره دارد که ما الآن به آن اشاره نمی‏کنیم؛

دارد در یک روایت معروفی که انسان وقتی نیّت کار خیر می‏کند خداوند تبارک و تعالی برای آن ثواب می‏نویسد، اگر او را انجام بدهد 10 برابر می‎نویسد، بعد اگر انسان نیّت کار بد می‏کند خداوند نمی‏نویسد، وقتی آن کار گناه را انجام می‎دهد این مَلک سمت راستی به مَلک سمت چپی می‏گوید: «لا تَكْتُبْهَا»، شاهد مثال من این است، هنوز ننویس! یک مقداری به او مهلت بده، «عَسَى أَنْ يُتْبِعَهَا بِحَسَنَةٍ تَمْحُوهَا»، شاید بعد از این کاری که انجام داده یک حسنه‎ای انجام بدهد که این حسنه آن سیِّئه را محو بکند؛ چون که خود خداوند می‌فرماید: «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئات‏»، اگر حسنه انجام داد این حسنه هر حسنه‌ای که باشد سیِّئات را از بین می‎برد. پس اینجا هم که این روایت اشاره کرده است این معلوم می‏شود که این حسنه عام است و اختصاص به بحث نماز ندارد.

بله ادامه روایت خیلی زیبا و قشنگ است اگر خواستید ادامه روایت را ببینید، یا حسنه‌‎ای انجام بدهد یا استغفار بکند! اگر تا هفت ساعت این نه حسنه‎ای انجام داد و استغفار هم نکرد، ملک سمت راستی به چپی می‏گوید: «اُكْتُبْ عَلَى الشَّقِيِّ الْمَحْرُومِ»؛ پس این حسنات در اینجا بحث ما این بود که هم شامل نماز می‏شود و هم شامل غیر نماز می‏شود.

بحث سیِّئات چیست و مراد از سیِّئات چیست؟ این هم یک بحثی است در اینجا. از بعضی از آیات استفاده می‏شود که سیّئات در مقابل گناهان کبیره است، مثل آن آیه شریفه‎ای که: «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ»، اگر از گناهان کبیره اجتناب کنید خداوند می‎‌فرماید: سیِّئات شما را می‎بخشم. معلوم می‏شود که این سیِّئات در مقابل گناهان کبیره است. این طوری نیست که این آیه می‌فرماید: یک کسی هی برود گناه کبیره بکند و بعد بیاید نماز بخواند، این سیِّئات مراد لغزش‎‌ها و در واقع گناهان صغیره است.

یک روایتی از امیرالمؤمنین هم مؤیّد همین بحث است که: «الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ»، این نمازهای پنجگانه «كَفَّارَةٌ لِمَا بَيْنَهُنَّ مَا اجْتُنِبَتِ الْكَبَائِر»، این نمازهای پنجگانه کفاره خطاها و لغزش‎هایی ما بین آنها است تا موقعی که از کبائر اجتناب بشود. این دو تا بحث و یک آیه و یک روایت را مؤیّد این بحث آوردیم که مراد از این سیِّئات غیر از گناهان کبیره است.
خوب سؤال؟

سؤال تفسیری بعدی این است که حسنات سیِّئات را چگونه از بین می‎برد؟ شما می‎گویید نماز حسنه است و حسنه سیّئه را از بین می‎برد و آیه هم که در مورد نماز است، نماز چگونه سیِّئات را از بین می‎برد؟ ادامه بحث و ادامه روایت جواب این سؤال تفسیری ما را هم به زیبایی می‏دهد.

امیرالمؤمنین در همان ادامه روایت فرمودند: «إِنَّ أَحَدَكُمْ لَيَقُومُ إِلَى وُضُوئِهِ فَتَسَاقَطُ عَنْ جَوَارِحِهِ الذُّنُوب‏»، یکی از شماها بلند می‏شود و می‎رود وضو می‏گیرد، با همین وضویی که می‏گیرد گناهانی که به وسیله اعضاء و جوارحش انجام داده است این گناهان ریخته می‏شود، این تازه اول کار است ولی ادامه بحث چی؟ «فَإِذَا اسْتَقْبَلَ اللَّهَ بِوَجْهِهِ وَ قَلْبِه‏»، وقتی رفت در مقابل خدا ایستاد، هم صورتش رو به قبله است و هم دلش، یک قیدی اینجا دارد «وَ قَلبِه» که کار را یک مقدار مشکل می‎کند. می‎گوید: وقتی رفت در مقابل خدا ایستاد، صورتش با خداست و دلش هم با خداست «لَمْ يَنْفَتِلْ عَنْ صَلَاتِهِ وَ عَلَيْهِ مِنْ ذُنُوبِهِ شَيْ‏ءٌ كَمَا وَلَدَتْهُ أُمُّه‏»، از نماز جدا نمی‎‌شود در حالی که روی دوش او گناهی وجود دارد، دقیقاً مثل کسی که روز اول از مادر متولّد شده و هیچ گناهی بر روی دوشش نیست! «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئات‏».

بعد برای بعضی‌ها خیلی بعید است این جریان که مگر می‏شود نماز این همه آثار داشته باشد که دو رکعت نماز با حضور قلب بخواند «لَمْ يَنْفَتِلْ عَنْ صَلاتِهِ وَ عَلَيْهِ مِنْ ذُنُوبِهِ شَيْ‏ءٌ كَمَا وَلَدَتْهُ أُمُّه‏»، امام آن مثل معروف در ادامه همین روایت یک مثالی می‎زنند که مردم بفهمند. می‌فرماید: اگر در جلوی خانه شما یک نهر آبی باشد و بدن شما چرکی داشته باشد و کثیفی داشته باشد، روزی پنج بار خودتان را در این نهر شستشو بدهید «أَ كَانَ يَبْقَى فِي جَسَدِهِ دَرَن‏»، آیا در بدنش چرکی باقی می‎ماند؟ خوب جواب مسلّم است، روزی پنج بار آدم توی نهر خودش را شستشو بدهد یقیناً چرکی در بدن او باقی نمی‏ماند.

پیامبر دارند می‎فرمایند به نقل از امیرالمؤمنین که: «فَكَذَلِكَ وَ اللَّهِ الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ لأُمَّتِي» مثل همان نهر جاری است، به خدا قسم این نمازهای پنجگانه برای امّت من و اینها همانطور که برگ درختان ریخته می‏شود همین طور گناهان شما توسط نمازهای پنجگانه ریخته می‏شود.

خدایا به وسیله نمازهای ما قلم عفو بر گناهان اعمال ما بکش.

«والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته».

دریافت فایل صوتی