مرکز تخصصی نماز بر آن است در سلسله مصاحبه هایی با نویسندگان محصولات خود، آنها را به جامعه هدف معرفی نماید. این پنجمین مصاحبه در این راستا است. منتظر مصاحبه های بعدی باشید.
چگونه به روش ارائة محتوای کتاب «خانة بهشتی» دست یافتید؟
ابتدا سرفصل‌ها تعیین شدند؛ این کار بر اساس تجربه‌ها و اعلام نیازهایی که خانواده‌ها و مربّیان ستاد اقامة نماز در امر آموزش داشتند و پس از مشورت و رایزنی با کارشناسان ستاد صورت گرفت. پس از آن به مبانی روان‌شناختی مرتبط با موضوع مراجعه شد. بر اساس این دو منبع و نیز تجربه‌های کارشناسان امر، پاسخ‌گوی سؤالات و نیازهای مخاطب بودیم.
هر کدام از مباحث نظری نسبت به مطالب کاربردی در نگارش کتاب شما چه جایگاهی دارند؟
تمام مباحث مطرح شده در حیطة امور کاربردی می‌گنجند. در تألیف کتاب «خانة بهشتی» بیش از آن‌که موضوعات نظری مورد توجه قرار گیرند، به جنبة کاربردی‌بودن مباحث توجه و سعی شده است. در این جا دقّت کرده‌ایم تا روش‌های عام و اختصاصی در امر آموزش نماز و مفاهیم آن متناسب با رده‌های سنی مختلف ارائه شوند.
هم‌چنین موانع و آسیب‌های موجود در این زمینه مطرح شده‌اند که این خود در حیطة مباحث کاربردی و پیش‌گیرانه دسته‌بندی می‌شود.
آیا محتوای مطرح‌شده در کتاب شما مشابهی در کتب دیگر دارد؟ این راهی را که شما طی کرده‌اید با چه روش‌های دیگری می‌توان ادامه داد و آیا تنها به نگارش کتاب منحصر می‌شود؟
کتابی دیگر در مشهد با همین مضمون به چاپ رسیده است؛ اما مطالب آن مجموعه‌ای از نوشته‌هایی هم‌چون کتاب «تربیت فرزند» و یکی از آثار این‌جانب است. به جز این کتاب، اثر دیگری با این موضوع ندیده‌ام.
در مبحث نماز و دعوت فرزندان برای انجام این عبادت بزرگ، جای کار زیادی وجود دارد و می‌توان برای هر رده سنی، الگوی تربیتی خاصی طراحی کرد؛ به عنوان مثال می‌توان روش‌های آموزش نماز را در کتاب یا مجموعه‌ای مستقل برای کودکان تا هفت سالگی – با این که سنّ تکلیف شرعی آنها نیست -گردآوری و تبیین کرد. در این زمینه یک یا چند پژوهشگر می‌توانند وارد عمل شوند. البته کار گروهی تاثیرگذاری بیشتری خواهد داشت.
در رده‌های سنی دیگر به ویژه دانش‌آموزان دورة ابتدایی هم می‌توان الگو و مدلی خاص برای آموزش نماز طراحی و تدوین کرد. دوره‌های تحصیلی دیگر تا دانشگاه نیز این قابلیت را دارند که برنامه‌ای جداگانه شامل الگوها و سبک‌ها برای آموزش نماز داشته باشند و معلمان و مربیان تربیتی، بر اساس آن اقدام به آموزش کنند. حتی خانواده‌ها نیز باید روش‌های اختصاصی و مربوط به خود را داشته باشند.
عرصه‌های آموزش نماز به کودکان و نوجوانان و حتی سنین بالاتر به رسانه‌ها و به‌ویژه صدا و سیما نیز مربوط می‌شود. در این‌جا می‌توان روش‌های خاص رسانه‌ای و برنامه‌ای برای آنها تدوین و ارائه کرد تا بر اساس همان خطّ سیر و در قالب چارچوب‌های تعیین شده، آموزش نماز را در قالب‌های مستقیم یا غیر مستقیم شروع کنند. هم‌چنین می‌توان برای مساجد هم چارچوب‌های خاصی به منظور آموزش نماز تعیین کرد که ائمة جماعات آن را اجرایی کنند.
جامعة هدف و مخاطب اصلی کتاب شما چه کسانی هستند و در مسیر آموزش و تربیت چه اثاری دارد؟
در حال حاضر ستاد اقامة نماز، اقدامات گوناگونی در راستای ترویج و آموزش نماز انجام داده است؛ یکی از آنها تربیت مربیانی است که به مدارس در شهرهای مختلف اعزام می‌شوند و به آموزش خانواده‌ها و والدین می‌پردازند تا آنها تأثیرگذاری لازم را بر فرزندان خود داشته باشند و آنها را به سمت این عبادت عظیم سوق دهند.
این کتاب هم در همین راستا نوشته شده و مخاطب آن بیشتر، مربیان و والدینی هستند که به دنبال آموزش نماز به فرزندان و دانش‌آموزان خود بوده و چنین نیازی را احساس می‌کنند. این کتاب مشکل خانواده‌ها را به این شکل برطرف می‌کند، زیرا اصول و روش‌های آموزش نماز به کودکان و نوجوانان را می‌آموزد.
معلمان مدارس هم می‌توانند به فراخور حال خود از کتاب «خانة بهشتی» در تربیت دانش‌آموزان استفاده کنند.
موضوع کتاب شما کدامیک از سیاست‌های کلی ستاد اقامة نماز را در پیش گرفته است؟
می‌توان گفت «آموزش نماز» سیاست اصلی ستاد اقامة نماز است. بیان روش‌های آموزش نماز به کودکان و نوجوانان که در قالب کتاب «خانة بهشتی» صورت گرفته در حقیقت جزو رسالت‌های اساسی این نهاد است.
عوامل تأثیرگذار در نمازخوان شدن کودک کدام‌ها هستند و در کتاب شما به کدام عامل اهمیت بیشتری داده شده است؟
زمانی که آموزش و تبلیغ نماز از سنین کودکی باشد به یقین تأثیرگذاری بهتری خواهد داشت؛ ولی این سخن بدان معنا نیست که اگر چنین کاری در کودکی صورت نگیرد، هیچ‌گاه گرایش به نماز در فرد ایجاد نشود؛ ولی می‌توان گفت کار سخت‌تر خواهد شد.
البته بخشی از کتاب به والدین پرداخته است؛ زیرا والدین نقشی اساسی در نمازخوان شدن فرزندانشان دارند. والدین تنها افرادی هستند که در سنین خردسالی و کودکی به طور مستمر با انسان ارتباط دارند؛ بنابراین اگر خود اهل نماز نباشند، فرزندانشان هم به همین شیوه تربیت می‌شوند، مگر در موارد استثنا که یکی از اقوام نزدیک یا دوستان، بتوانند بر روی کودک تأثیر بگذارند.
البته مدرسه هم توان چنین تأثیرگذاری‌ای را دارد و معلّمان صالح می‌توانند دانش‌آموزان را به سمت فرهنگ نمازخوانی سوق دهند.
تنبیه و تشویق در ترویج نماز تا چه میزان مؤثر است و شما در کتاب خود چه نوع تنبیهاتی را پیشنهاد کرده‌اید؟
در کتاب به تفصیل در این مورد بحث شده است. البته تنبیه به معنای تنبیه بدنی نیست بلکه معنای اعم آن مدّ نظر بوده است؛ مثلاً اگر کودکی به برنامه‌ای تلویزیونی علاقه شدیدی دارد و سپس از تماشای آن محروم شود، این نوعی تنبیه به شمار می‌رود؛ یا حتی گاهی وقتی کودکی حاضر به نمازخواندن نیست، بی‌توجهی در سطحی قابل قبول می‌تواند موجب تنبیه کودک باشد.
تنبیه بدنی هیچ‌گاه مؤثر نبوده و والدین مجاز به این کار نیستند. شرایط تنبیه صحیح در کتاب «خانة بهشتی» ذکر شده است. ما عقیده داریم تشویق و تنبیه، نقش مؤثری در تربیت فرزندان دارد به شرطی که به طور صحیح به کار گرفته شود؛ اگر غیر از این باشد نه تنها تربیت درست را سبب نمی‌شوند بلکه موجب انحراف در تربیت فرد خواهند شد.
برخی افراد در نماز به جایی می‌رسند که به آن با نگاه رفع تکلیف می‌نگرند. این افراد ممکن است به مرور نماز را امری تکراری پنداشته و از آن فاصله بگیرند. برای رفع این آسیب نیز راه‌کاری ارائه داده‌اید؟
دلیل این مسأله در کتاب «خانة بهشتی» توضیح داده شده است. در آن جا گفته‌ایم که حقیقت نماز فقط اعمال ظاهری آن نیست و کودکان باید با عمق و غنای این عبادت عظیم هم آشنا شوند تا بر اثر حادثه‌ای کوچک یا شبهه‌ای نه چندان مهم، آن را کنار نگذارند.
آداب باطنی نماز در تربیت کودکان و نوجوانان باید لحاظ شود تا آنها از انجام این عبادت، لذّت معنوی ببرند و این‌گونه نباشد که فقط برای ادای وظیفه شرعی نماز بخوانند؛ در دوره‌های بالاتر از ابتدایی این امر امکان‌پذیر است و دانش‌آموزان دبیرستانی می‌توانند با روح نماز آشنا شوند؛ به این ترتیب آسیبی که اشاره کردید برطرف می‌شود.
بعضی افراد به شدّت متأثر از عوامل بیرونی هستند و با بُروز مشکلی به راحتی نماز را کنار می‌گذارند، ولی برخی دیگر این چنین نبوده و در سخت‌ترین شرایط و موانع نیز نمازخواندن را ترک نمی‌کنند. ریشة این مسأله در کجاست؟
این امر به شخصیت درونی افراد باز می‌گردد؛ زیرا هرچند همه ما در فطرت، مشترک هستیم اما بعضی افراد در مقابل برخی عوامل بیرونی آسیب‌پذیری بیشتری دارند و نمی‌توانند در مقابل همه عوامل مقاومت کنند؛ مثلاً مادّیات یا موقعیت اجتماعی برای یکسری افراد کاملاً مهم است و می‌تواند مسیر زندگی‌شان را تغییر دهد اما در برخی این‌گونه نیست.
تفاوت در شخصیت درونی افراد و داشته‌های معنوی آنها، محیط خانواده و اطرافیان از جمله عواملی هستند که تأثیرپذیری افراد را در مقابل عوامل بیرونی به ویژه در امر نماز تعیین می‌کنند.
آموزش نماز چه تأثیری در گرایش مردم به سمت این فریضة الهی دارد؟
اگر آموزشی وجود نداشته باشد، گرایشی به سمت نماز هم نخواهد بود. بنابراین بهتر است این‌گونه سؤال شود که آیا تنها آموزش تاثیرگذار خواهد بود یا این مسأله باید به صورت آگاهانه و مبتنی بر اصول و روش‌های پذیرفته شده باشد؛ جواب این است که هیچ‌گاه بدون آموزش صحیح و نظام‌مند نمی‌توان به تأثیرگذاری لازم رسید.
گاهی آموزش‌ها در ظاهر ایرادی ندارند ولی در باطن دارای مشکلات فراوانی هستند و اصول صحیح را رعایت نمی‌کنند؛ اگر همة افراد در این زمینه تخصّص داشتند و می‌توانستند به راحتی به آموزش نماز بپردازند، نیازی به تشکیل ستاد اقامة نماز و نگارش کتاب نبود؛ بنابراین نقش آموزش در این بین بسیار تعیین‌کننده است.
البته گاهی بهترین آموزش‌ها ارائه می‌شود؛ اما انسان بنابر اختیار خود تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد؛ زیرا در نهایت اوست که تصمیم می‌گیرد چه مطلبی را بپذیرد و به‌کار بندد و چه موضوعی را قبول نکند.
آیا موضوع بر زمین‌مانده‌ای در موضوع کتاب شما وجود دارد که به آن پرداخته نشده و نیاز به فحص و بحث بیشتری داشته باشد؟
آن‌چه گمان می‌کردم مورد نیاز مخاطب بوده را ذکر کرده‌ام؛ ولی می‌توان تحقیقات گسترده‌تری داشت و حجم بیشتری از مطالب و تجربیات را در قالب کتاب یا جزوات دیگری منتشر کرد.
مطالبی که در «خانة بهشتی» گرد آمده است می‌تواند نقش مهمی در تعلیم روش‌های صحیح آموزش نماز به والدین و مربیان داشته باشد. البته این افراد باید دغدغة این کار را داشته باشند و آموزش نماز و سایر عبادات به فرزندان در اولویّتشان باشد.
معرفي كتاب «خانة بهشتي»
تاليف محمد داودي
«خانة بهشتي» كاري از مركز تخصصي نماز –وابسته به ستاد اقامه نماز- و به قلم محمد داودي است. اين كتاب توسط انتشارات ستاد اقامه نماز به منتشر شده است. اين كتاب در بردارندة نكاتي كاربردي و آموزشي جهت تشويق و ترغيب فرزندان به نماز است. مخاطب اين كتاب علاوه بر والدين، مربيان و متوليان فرهنگي و تمام اشخاصي هستند كه در تربيت ديني فرزندان نقش دارند.
«خانة بهشتي» از شش فصل تشكيل شده است؛ در فصل اول مولف به جايگاه، اهميت، آثار و بركات اقامه نماز پرداخته است و از طرف ديگر به جايگاه خانواده در اسلام و نقش آن در آموزش و اقامه نماز اشاره كرده است. فصل دوم به بررسي نقش والدين در ترغيب فرزندان به نماز اشاره كرده است كه شامل نقش‌هاي زمينه‌سازي، الگويي، آموزشي، نظارتي و مراقبتي است. در فصل بعد نويسنده به اصول هدايت و راهنمايي فرزندان به نماز پرداخته است كه شامل اصل زمنيه‌سازي، جامعيت، رفق و مدارا، تدريج، تسهيل، اعتدال، تفرد، هماهنگي، تداوم و استقامت، كرامت و اصل نظارت و مراقبت مي‌باشد. در همين فصل از كتاب ذيل اصل هماهنگي مي‌خوانيم «هماهنگي گفتار و رفتار والدين در هدايت به نماز بسيار تاثيرگذار است و در آموزه‌هاي اسلامي بر آن بسيار تاكيد شده است. از اميرالمومنين عليه السلام روايت شده كه فرمود: كسي كه خود را در جايگاه راهنما و معلم ديگران قرار داده است بايد پيش از تعليم ديگران به تعليم خود بپردازد... مطابق اين روايت، هر كسي كه مي‌خواهد به تعليم و تربيت ديگران بپردازد و به آنان بگويد چه انجام دهند يا ندهند پيش از آن بايد خود به آن بايد و نبايدها عمل كرده باشد». فصل چهارم «خانة بهشتي» روش‌ها و راهكارهاي عام در دعوت به نماز را تبيين مي‌كند كه شامل اعطاي بينش، پاسخ به شبهات، ترغيب و ترهيب، جذاب‌سازي نماز، تشويق و تنبيه، معرفي الگوهاي اهل نماز، قصه و داستان‌گويي و تهيه فيلم‌هاي مناسب است. فصل پنچم اين كتاب كه شايد از جمله فصل‌هاي مهم و اساسي باشد با تقسيم دوره‌هاي سني فرزندان به سه دوره به تبيين ويژگي‌هاي هر يك از دوره‌هاي سني پرداخته و با توجه به اين ويژگي‌ها راهكارهاي دعوت به نماز را مورد بررسي قرار داده است. در فصل آخر نيز نويسنده به موانع گرايش و پايبندي فرزندان به نماز اشاره كرده است كه رفع اين موانع در توجه فرزندان به نماز و بازگشت آنها به اقامة اين عبادت بسيار موثر است. اين موانع به طور كلي به دو دسته موانع دروني و بيروني تقسيم مي‌شود. از موانع دروني مي‌توان به ضعف ايمان به خداوند و معاد، جهل و غفلت، ضعف اراده، لجاجت، گناه و شهوت‌راني، خجالت اشاره كرد و از موانع بيروني كه مي‌تواند در گرايش و همچنين پايبندي به نماز موثر باشد مي‌توان به جامعه، تهاجم فرهنگي و بد عمل كردن ديگران اشاره كرد.
این مطلب را به اشتراک بگذارید :
