تأثیر زمان نماز و عمل آن در مستجاب شدن دعا

حالا یک بحثی در دعا مطرح است که ما در روایاتمان داریم و من این‏ها را به دو دسته تقسیم می‏کنم. با بررسی روایات می‏بینیم که در این‏ها چند احتمال مطرح است. یکی اینکه احتمال دارد در این روایات "زمانِ خاص" برای اینکه در اجابت دعا مؤثر است، هدف‏گیری شده باشد، یا "عملِ خاص" و یا هر دوی اینها که من این‏ها را توضیح خواهم داد.

پیغمبر اکرم فرمود: إذا أُذِّنَ بالأذان فُتحَتْ أبوابُ السَّماءِ واستُجیبَ الدُّعاءُ آنگاه که اذان گفته می‏شود درب‏های آسمان، باز می‏شود و دعا به اجابت می‏رسد.

احتمالات سه‏ گانه

در اینجا من سه تا احتمال را مطرح می‏کنم؛ یک، اینکه ممکن است نظر روایت، به عامل زمان باشد. یعنی می‏خواهد عامل زمان را مطرح کند. اذان در زمانی گفته می‏شود که مردم باید نمازهای فریضه را انجام دهند و اوقات فرائض هم اوقات خاصی است. یعنی زمانی که انسان می‏خواهد نمازهای واجب را بخواند، با اذان اعلام می‏شود که وقت خواندن نمازها فرا رسیده است.

وقت نمازها هم مشخص است؛ طلوع فجر، زوال شمس، مابین ظهر و عصر و هنگام غروب. در جلسات گذشته همه این‏ها را تقریباً بررسی کردیم؛ هم طلوع فجر را گفتیم، هم زوال شمس را. ممکن است که این مطلب مورد نظر روایات باشد که آنچه به عنوان عامل تأثیرگذار مطرح است، عامل زمان ـ این زمان‏ها ـ باشد.

احتمال دیگر این است «نفس عمل اذان» در اجابت دعا مؤثر باشد. همانگونه که در باب روزه و وضو و دیگر اعمال قربی و خیرات گفتیم که اینها روی دعا مؤثر است، ممکن است اذان گفتن هم ـ خودش ـ مؤثر باشد. این هم احتمال دوم؛ اما احتمال سوم این است که هر دوی این‏ها، این مجموعه "زمان و عمل" بر روی دعا مؤثر باشد. هیچ مشکلی هم پیش نمی‏آید که مسئله اینطور باشد. چون ما در روایات دیدیم که هم بر روی زمان تأکید شده است و هم بر روی عمل.

فرار شیطان از صدای اذان

روایت دوم دوباره از پیغمبر اکرم است که: «قال رسول الله (ص): إذا نُودِیَ بِالصَّلَوۀِ أدْبَرَ الشَّیطانُ فِی مَا بَیْنَ الزَّوحَاءِ حَتَّی لایَسْمَعَ صَوتَ التَّأذینِ وَ فُتِحَتْ أبْوَابُ السَّمَاءِ وَ أبْوَابُ الجَنَانِ وَ أُستُجیبَ الدُّعَاءُ» (کنز العمال، 7، 692) حضرت فرمود: وقتی که صدا به نماز بلند می‏شود ـ که این ندای به نماز، همان اذان است ـ شیطان از آن شخص فرار می‏کند و فاصله می‏گیرد، فاصلش هم تا «زوحاء» است؛ یک محلی بین مکه و مدینه است و فاصله‏اش هم ده‏ها کیلومتر است، تا صوت اذان را نشنود، «حَتَّی لایَسْمَعَ صَوتَ التَّأذینِ». بعد حضرت فرمودند: در این هنگام درب‏های آسمان و بهشت باز می‏شود و دعا هم مستجاب است.

باز شدن در‏های آسمان هنگام اذان

روایت دیگر، « إذَا کَانَ عِنْدَ الأذَانِ فُتِحَتْ أبْوَابُ السَّمَاءِ وَ اُسْتُجِیبَ الدَّعَاءُ وَ إذَا کَانَ عِنْدَ الإقَامَۀِ لَمْ تُرَدْ دَعْوَۀً» (کنز العمال، 2، 108) پیغمبر اکرم فرمود: هنگام اذان که می‏شود همان تعبیر، درب‏های آسمان باز می‏شود، دعا مستجاب. و «عند الإقامۀ» دعا رد نمی‏شود، اینجا اقامه اضافه شد. من یک نکته‏ای است البته این نکته ادبی است می‏گویم برای آن کسانی که اهلش هستند. این دو روایت چون درش إذای زمانیه به کار رفته چه بسا ظهورش در زمان بیشتر باشد، «إذا کان» هر دوتای آنها، آنجا هم «إذا نودی» تعبیر شده است.

روایت دیگر، از پیغمبر اکرم است که فردی از ایشان سؤال کرد: «إنّ رجُلاً قالَ: یَا رَسُولُ اللهِ (صَ): إنَّ المُؤذِّنِینَ یَفضُلُونَا؟» آیا کسانی که اذان می‏گویند، بر ما برتری دارند؟ حضرت فرمودند «فَقَالَ رَسُولُ اللهِ قُل کَمَا یَقُولُونَ» تو هم همان چیزهایی که آن‏ها می‏گویند را بگو اذان را حکایت کن « فَإذَا انْتَهَیْتَ فَسْئَلْ تُعْطَهَا»(کنزالعمال، 7، 699) وقتی که تمام شد از خدا درخواست کن که به تو عطا می‏کند. این روایت، خودِ اذان را مؤثر دانسته است. بحث، بحث زمان نیست بلکه عملِ اذان گفتن مطرح است. در آخر بحث من می‏خواهم جمع‏بندی کرده و بعد هم یک توصیه کنم.

دعای بین اذان و اقامه رد نمی‏شود

در روایاتی از پیغمبر اکرم آمده است که حضرت فرمود: «لایُرَدُّ الدُّعاءُ بَیْنَ الأذانِ و الإِقامَۀِ» (المغنی، 2، 251) وقتی انسان اذان گفت، اگر بین اذان و اقامه‏اش دعا کند، دعایش رد نمی‏شود. در یک روایت دیگر که خیلی روشن‏تر است، اینطور آمده است که « الدُّعَاءُ بَینَ الأذانِ وَ الإقامۀِ مُسْتَجَابٌ فَادْعُوا». ( کنزالعمال، 2، 103) دعا در بین اذان و اقامه مستجاب است پس دعا کنید! البته به شما بگویم که من از میان روایات، چند روایت را به صورت نمونه انتخاب ‏کرده‏ام.

از این مجموعه به دست می‏آید که اولاً «زمان» خودش در باب تأثیر گذاری بر روی دعا، مدخلیّت دارد، ثانیاً این دو عمل ـ اذان و اقامه ـ هم مدخلیّت دارند. حتی در این دو روایت آخر که به دعا کردن بین این دو عمل سفارش فرموده بود، روی عمل تکیه می‏کند. یعنی وقتی می‏فرماید: بین این دو عمل اگر دعا کنی، دعا مستجاب است؛ دیگر بحث زمان مطرح نیست و آنچه اثر دارد عمل است.

آیت الله آقا مجتبی تهرانی