دهه اول ذی‌الحجه در کلام بزرگان اخلاق
ماه ذی‌الحجه دوازدهمین و آخرین ماه سال هجری قمری است و همچنین ماه حج است و بسیار پربرکت. بزرگان دین هنگامی که این ماه وارد می‌شد، اهمیت ویژه‌ای به عبادت در آن می‌دادند، مخصوصاً در دهه اول این ماه. در بعضی از روایات آمده است، شب‌های ده‌گانه‌ای که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب‌های دهه اول این ماه شریف است ...
ماه ذی‌الحجه دوازدهمین و آخرین ماه سال هجری قمری است و همچنین ماه حج است و بسیار پربرکت. بزرگان دین هنگامی که این ماه وارد می‌شد، اهمیت ویژه‌ای به عبادت در آن می‌دادند، مخصوصاً در دهه اول این ماه. در بعضی از روایات آمده است، شب‌های ده‌گانه‌ای که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب‌های دهه اول این ماه شریف است و این سوگند به خاطر عظمت آن است.
به همین مناسبت سخنرانی اساتید اخلاق درباره فضیلت و جایگاه دهه اول ذی‌الحجه در ادامه می‌آید. روزگاری که شهروندان تهرانی در پای منبر این سخنان را با گوش جان شنیده‌اند:
مرحوم آیت‌الله حق‌شناس: سحر دهه ذی‌الحجه بلند شو، نمی‌میری!
این استاد فقید اخلاق درباره سحرخیزی در دهه اول ماه ذی الحجه این‌گونه می‌گوید: وقت سحر بلند شو، نمی‌میری! وقت سحر، مخصوصاً در این دهه ذی الحجه، بلند شو، نمی‌میری! پروردگار درد را به واسطه بیداری سحر از بدن شما جدا می‌کند و دنیا و آخرت شما را آباد می‌کند. دهه ذی الحجه را مغتنم بشمار. صدقه دادن در این دهه مثل این است که پولی به پیغمبر (ص) بدهی تا برای شما انفاق فرماید. هر عملی در این دهه رشد می‌کند. رسول اکرم (ص) فرمودند: که عمل صالح در دهه اول ذی الحجه از سایر ایام محبوب‌تر است. این یک خصوصیتی است که صاحب شرع به ما توصیه کرده است.
مرحوم آیت‌الله خوشوقت: اعمال این دهه ذی‌الحجه مخصوص خداست
آیت‌الله خوشوقت در پاسخ به این سؤال که چرا خداوند به دهه ذی الحجه قسم خورده است؟ ابراز می‌دارد: یک چیزهایی در عرف مردم با اهمیت و ارزشمند است که معمولاً برای اثبات مسأله‌ای به آن‌ها هم قسم می‌خورند. گاهی هم در آن چیز عرف مطرح نیست. برای اولین بار، بزرگی به یک چیزی قسم می‌خورد بعد آن چیز کسب بزرگی می‌کند و دیگران هم دنبالش می‌روند.
در جاهلیت دهه ذی الحجه‌ای نبود، شفع و وتری نبود تا مردم قسم بخورند، به چیزهای دیگر قسم می‌خوردند. اما همین‌که قرآن کریم این آیات را نازل کرد و به آن‌ها قسم خورد، در نظر عده زیادی این‌ها ارزشمند شدند. معلوم می‌شود که این شفع و وتر یک چیزی هست که خدا قسم خورده است. یا طلوع فجر یک چیزی است که خدا قسم خورده است، دارای اهمیت است، یا دهه ذی الحجه یک چیزی در آن است که این دهه را دارای اهمیت کرده است. این‌ها کم کم معلوم می‌شود.
اما قسم به دهه ذی الحجه، دهه ذی الحجه همین است که ما در آن هستیم. دهه ذی الحجه ارزشش منحصر به این است که کارهایی که در آن وارد شده است مخصوص خداست. اعمال حج مخصوص خداست، وسایط هدایت (معصومین) هم خودشان حج می‌رفتند. آن‌ها هم با رفتنشان مردم را به این عمل کمک می‌کردند. این عمل صرفاً خدایی است و ارتباط با بشر، با پیغمبر مقدسی، با امام معصومی ندارد، فقط با خداست، حجاج مُحرم می‌شوند و لبیک می‌گویند و طرف کارهایی که مشعر بر خداست می‌روند. طواف مال خداست، نماز مال خداست، رمی جمرات، منظور اطاعت فرمان خداست تا تمام شود.
این دهه ذی الحجه اعمالش مخصوص به خداست. اما جاهای دیگر وسایط هم در کار هستند، چون مردم بدون واسطه نمی‌توانند مستقیم به سوی خدا بروند. لذا در غیر دهه ذی الحجه زیاد دعا کردن برای وسایط ملاحظه شده است زیرا مردم هر چه ارتباطشان با وسایط وثیق‌تر و محکم‌تر باشد وسایط راحت‌تر می‌توانند آن‌ها را طرف خدا بفرستند. از این جهت سفارش شده است.
اما در دهه ذی الحجه دیگر وسایط مطرح نیست، خود وسایط هم حج می‌رفتند. امام صادق (ع) هر سال با عائله می‌رفتند. تنها نه، چون جمعیت کم بود، خدا دوست دارد در مشاعر و مواقف جمعیت زیاد باشند. لذا امام سجاد (ع) از این غلام سیاه‌های ارزان زیاد می‌خریدند و قبل از حج اعمال را یادشان می‌دادند بعد آن‌جاها می‌بردند، بعد اعمال که تمام می‌شد به آن‌ها سرمایه می‌دادند و آزادشان می‌کردند. غرض این است که خدا دوست دارد آنجا شلوغ شود، اگر خلوت شود خوب نیست. مشاهد مشرفه هم همین‌جور است، خدا دوست دارد آنجا شلوغ شود، مردم زیاد بروند، هر چه مردم بیشتر بروند بیشتر استفاده می‌کنند.
لذا تمام این برنامه حج مربوط به خداست، حتی وسایط هم باید بروند، پیغمبراکرم (ص) می‌رفت، حضرات معصومین (ع) پای پیاده می‌رفتند تا مردم بفهمند که مهم است، لذا قابل قسم است، در این وسط اعمالی که انجام می‌گیرد مال خداست، اهمیت زیادی دارد.... لذا هم دستور نسبت به انجام این‌ها با اهمیت صادر شده و هم مردم برایش اهمیت قائل هستند. برای کسانی که موفق هستند با دید دیگری نگاه می‌کنند تا آن‌هایی که موفق نیستند، این‌ها همه‌اش اعمالی است که مربوط به خداست و اخلاص در آن شرط است و وسایط در آن نیست. از این جهت اهمیت زیادی دارد، چون برنامه اصلی این است که مردم با خدا آشنا شوند.
مرحوم آیت‌الله مجتبی تهرانی: این دهه، دهه ذکر است
در آیه شریفه دارد« وَاذْکُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَعْدُودَاتٍ»؛ شما به یاد خدا و ذکر خدا باشید در ایام معدودات؛ که در روایات دارد که مراد، دهه اول ذیحجه است که در آن سفارش شده نسبت به ذکر «وَاذْکُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَعْدُودَاتٍ». در این ۱۰ روز اول ماه ذی‌الحجه خیلی سفارش شده است. لذا دعاهایی که وارد شده همه‌اش جنبه توحیدی دارد. همه بیانگر اظهار توحید است. دعاها «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ اللَّیَالِی وَ الدُّهُورِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ أَمْوَاجِ الْبُحُور»، سقف هم نمی‌خواهد بگذاری ذکر است ذکر«لااله الاالله» بالاترین ذکر است؛ ذکر توحیدی است.
این دهه، دهه ذکر است. بخوانید این دعاها را، در این دهه این طور سفارش شده است. حتی ما در روایات داریم در فضیلت این دهه به خصوص نسبت به اعمال صالحه که در این یک بحثی هم است. حتی اهل معرفت دارند که چطور ما جمع کنیم بین روایاتی که در فضیلت این دهه در ماه ذیحجه و فضیلت ماه مبارک رمضان چه کنیم؟ این بالاتر است یا آن بالاتر است. یک بحث‌هایی هم کرده‌اند وارد بحث نمی‌شوم.
گاهی می‌گویند که این دهه افضل از ماه مبارک رمضان است؛ حالا من اشاره کنم شما درباره روز عرفه شنیده‌اید؛ می‌گویند در ماه مبارک رمضان اگر آمرزیده نشدید «إِلَّا أَنْ یشْهَدَ عَرَفَهَ»، بعضی‌ها گفته‌اند که خود روز عرفه خصوصیت دارد و زمین عرفات زمان و مکان این‌ها را دارد، نمی‌خواهم وارد بحث‌های فقهی شوم، می‌خواهم این را عرض کنم که حتی کار به اینجا هم رسیده، نسبت به این دهه که بالاست. می‌خواستم بگویم غفلت نکنید از این دعاها نسبت به این ایام.
اعمال نخستین روز ماه ذی‌الحجه
روز اول ذی الحجه روز ترویه است، اولین روزی که حضرت ابراهیم (ع) در خواب دید که فرزندش را قربانی می‌کند و آن روز را تماماً در اندیشه(ترویه) بود که آیا این رویای صادقه بوده یا خیر؟
ـ روزه: در روایتی از امام موسی بن جعفر (ع) نقل شده است که هر کس روز اول ماه ذی‌الحجه را روزه بگیرد، خداوند برای وی پاداش عظیمی را می‌نویسد.
ـ غسل
ـ نماز: شیخ طوسی بیان کرده است: مستحب است در این روز، نماز حضرت فاطمه (س) را بخواند و این نماز چهار رکعت است(هر دو رکعت به یک سلام) و همانند نماز حضرت امیرالمؤمنین (ع) است؛ در هر رکعت یک مرتبه سوره «حمد» و ۵۰ مرتبه سوره «توحید» را بخواند و بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه (س) را بگوید، آنگاه این دعا را بخواند: «سبحان ذی العز الشامخ المنیف، سبحان ذی الجلال الباذخ العظیم، سبحان ذی الملک الفاخر القدیم، سبحان من یری اثر النمله فی الصفا، سبحان من یری وقع الطیر فی الهواء، سبحان من هو هکذا و لا هکذا غیره».
همچنین نقل شده است که نیم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بگذارد و در هر رکعت، یک مرتبه سوره «حمد» و ۱۰ مرتبه سوره «توحید» و ۱۰ مرتبه «آیة‌الکرسی» و ۱۰ مرتبه سوره «قدر» را بخواند.
ـ در هر روز از دهه پنج دعایی را که حضرت جبرئیل برای حضرت عیسی(ع) از جانب حق تعالی هدیه آورده را بخواند و آن پنج دعا این است:
ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لاَ وَلَداً
ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ
ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لاَ یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ـ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ کَفَی سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعَا لَیْسَ وَرَاءَ اللَّهِ مُنْتَهَی أَشْهَدُ لِلَّهِ بِمَا دَعَا وَ أَنَّهُ بَرِیءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ وَ أَنَّ لِلَّهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَی
برخی اعمال مشترک دهه اول ذی‌الحجه
ـ امام صادق (ع) می‌فرماید: پدرم حضرت امام باقر (ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذی‌الحجه، هر شب میان نماز مغرب و عشا این دو رکعت نماز را ترک مکن: در هر رکعت بعد از «حمد»، یک مرتبه «توحید» و آیه «وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسَی لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لاَ تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ» را بخوان، اگر چنین کنی، در ثواب حاجیان و اعمال حج آن‌ها شریک می‌شوی.
ـ همچنین در روایتی از امام موسی کاظم(ع) نقل شده است که هر کس ۹ روز اول ذی‌الحجه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را برای او می‌نویسد.
اعمال نخستین روز ماه ذی‌الحجه
روز اول ذی الحجه روز ترویه است، اولین روزی که حضرت ابراهیم (ع) در خواب دید که فرزندش را قربانی می‌کند و آن روز را تماماً در اندیشه(ترویه) بود که آیا این رویای صادقه بوده یا خیر؟
ـ روزه: در روایتی از امام موسی بن جعفر (ع) نقل شده است که هر کس روز اول ماه ذی‌الحجه را روزه بگیرد، خداوند برای وی پاداش عظیمی را می‌نویسد.
ـ غسل
ـ نماز: شیخ طوسی بیان کرده است: مستحب است در این روز، نماز حضرت فاطمه (س) را بخواند و این نماز چهار رکعت است(هر دو رکعت به یک سلام) و همانند نماز حضرت امیرالمؤمنین (ع) است؛ در هر رکعت یک مرتبه سوره «حمد» و ۵۰ مرتبه سوره «توحید» را بخواند و بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه (س) را بگوید، آنگاه این دعا را بخواند: «سبحان ذی العز الشامخ المنیف، سبحان ذی الجلال الباذخ العظیم، سبحان ذی الملک الفاخر القدیم، سبحان من یری اثر النمله فی الصفا، سبحان من یری وقع الطیر فی الهواء، سبحان من هو هکذا و لا هکذا غیره».
همچنین نقل شده است که نیم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بگذارد و در هر رکعت، یک مرتبه سوره «حمد» و ۱۰ مرتبه سوره «توحید» و ۱۰ مرتبه «آیة‌الکرسی» و ۱۰ مرتبه سوره «قدر» را بخواند.
ـ در هر روز از دهه پنج دعایی را که حضرت جبرئیل برای حضرت عیسی (ع) از جانب حق تعالی هدیه آورده را بخواند و آن پنج دعا این است:
ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لاَ وَلَداً
ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ أَحَداً صَمَداً لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ
ـ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لاَ یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ـ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ کَفَی سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعَا لَیْسَ وَرَاءَ اللَّهِ مُنْتَهَی أَشْهَدُ لِلَّهِ بِمَا دَعَا وَ أَنَّهُ بَرِیءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ وَ أَنَّ لِلَّهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَی
برخی اعمال مشترک دهه اول ذی‌الحجه
امام صادق (ع) می‌فرماید: پدرم حضرت امام باقر (ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذی‌الحجه، هر شب میان نماز مغرب و عشا این دو رکعت نماز را ترک مکن: در هر رکعت بعد از «حمد»، یک مرتبه «توحید» و آیه «وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسَی لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لاَ تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ» را بخوان، اگر چنین کنی، در ثواب حاجیان و اعمال حج آن‌ها شریک می‌شوی.
همچنین در روایتی از امام موسی کاظم (ع) نقل شده است که هر کس ۹ روز اول ذی‌الحجه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را برای او می‌نویسد.
منبع: فارس
